مهدی یاوران

هر جنبش و انقلابی, به یاران و همراهانی نیاز دارد; یارانی که ستون های انقلاب اند و سنگینی آن را بر دوش می کشند

● مقدمه

هر جنبش و انقلابی، به یاران و همراهانی نیاز دارد; یارانی که ستون‏های انقلاب‏اند و سنگینی آن را بر دوش می‏کشند . سستی و استواری هر یک از این دو، با سستی و استواری دیگری ارتباطی تنگاتنگ دارد; یعنی، هر اندازه حجم بنای انقلاب کمتر باشد، پایه‏های آن از استحکام کمتری برخوردار خواهد بود و به هر میزان که آن بنا، بلندتر و گسترده‏تر باشد، به ستون‏های محکم‏تری نیاز خواهد داشت . ما با نگاه به حجم و گستردگی این بنا، می‏توانیم دریابیم بر چه ستون‏هایی افراشته شده است; همچنان‏که با تامل در اهداف و غایات آن نیز می‏توانیم، میزان و حجم ابزار و وسایل مورد نیاز و نیز پدیدآورندگان آن‏را گمانه زنیم .

در این نوشتار، به‏دنبال تبیین ویژگی‏های یاوران امام مهدی علیه السلام و همراهان او هستیم; کسانی که در حرکت جهانی او، به مثابه بازوان نیرومند آن حضرت، در خدمت او و اهداف او هستند .

این نوشتار دو نتیجه اساسی در پی خواهد داشت:

اول این‏که دانستن این ویژگی‏ها، می‏تواند مقیاسی برای محک زدن خود و اهداف خود و معیاری برای فهم میزان قابلیت ما، در همراهی با حضرت و جهاد در رکاب او باشد . ما همیشه، منتظر رؤیت‏خورشید بوده‏ایم و شاید فردا، روز موعود باشد! آیا ما خود را برای آن روز مهیا کرده‏ایم؟ با فهم این ویژگی‏ها، می‏توانیم دریابیم که پای رفتن این راه را داریم یا نه و در آن روز موعود در کنار حضرتیم یا در مقابل او .

ثمره دوم، زمینه سازی برای ظهور است . توضیح این‏که فرا رسیدن روز سراسر مبارک ظهور، بسته به دو عامل اساسی است که منطقا، با فقدان هر کدام از آنها، قیام حضرت، بی‏نتیجه خواهد بود:

۱) وجود زمینه مردمی; اگر در مردم، احساس نیاز به امام شکل نگیرد، وقتی او بیاید، قدرش را نخواهند دانست و به راحتی او را تنها خواهند گذاشت; بلکه شاید علیه او شمشیر نیز بکشند، همان‏گونه که اغلب مردم با پیشوایان معصوم پیشین علیهم السلام چنین کردند .

۲) فراهم آمدن یاران، همراهان و هم‏رزمانی کارآمد و توان‏مند که با فقدان‏شان، کار حکومت، هدایت و رشد به سامان نخواهد رسید . دانستن ویژگی‏های یاران حضرت و تلاش در راه کسب آنها، در واقع تلاش برای زمینه سازی ظهور و فرا رسیدن آن روز مبارک است . در روایات، گرچه از این صفات، به عنوان ویژگی‏های یاران حضرت یاد شده است; اما بدون تردید یکی از پیام‏های این روایات، بر شمردن شرایط آرمانی یک منتظر است . اهدافی که یک منتظر واقعی باید برای خود ترسیم کند و تمام توان خود را در راه رسیدن به آنها به‏کار بندد و اوج‏هایی که یک شیعه در تمام قرن‏ها و عصرها باید بدان‏ها چشم دوخته، خود را در مسیر دست‏یافتن بدان‏ها قرار دهد .

▪ ویژگی‏های یاران امام زمان علیه السلام

برای فهم ویژگی‏های یاران امام مهدی علیه السلام، از دو مسیر می‏توان حرکت کرد: مسیر نخست، تامل در روایاتی است که آن خصوصیات را بیان می‏کند . مسیر دوم، تحلیل میزان عظمت و وسعت انقلاب و گستره حرکت‏حضرت و نیز توجه و تامل در اهداف و آرمان‏های آن حرکت است .

در این گفتار، مسیر دوم را خواهیم پیمود; گر چه از روایات مربوط به این موضوع نیز بهره خواهیم برد .

▪ ابعاد حرکت امام عصر (عج)

انقلاب امام مهدی علیه السلام، بزرگ‏ترین جنبش تاریخ بشریت است و از ویژگی‏های منحصر به فردی برخوردار است; از جمله:

عمق; این حرکت، از عمیق‏ترین جنبش‏های بشریت است . منظور ما از «عمق‏» ، بلندای اهداف و عظمت آرمان‏ها است که در عمل نیز به وقوع خواهد پیوست . این جنبش، به شعارهای پرزرق و برق و اهداف کم مایه نمی‏پردازد; بلکه انسان‏ها را به سوی معنویت و رشد، هدایت می‏کند و تمام استعدادهای آنان را به سمت تعالی و شکوفایی جهت می‏دهد . امام باقر علیه السلام می‏فرماید:

«اذا قام قائمنا وضع یده علی رؤوس العباد فجمع به عقولهم و اکمل به اخلاقهم; (۱) چون قائم ما قیام کند، دستش را بر سر بندگان گذارد و عقول آنان را متمرکز ساخته و اخلاق‏شان را به کمال برساند» .

▪ و در جایی دیگر می‏فرماید:

«تؤتون الحکمة فی زمانه; (۲) در دولت مهدی علیه السلام به شما حکمت‏بیاموزند» .

گستردگی; این جنبش از نظر جغرافیایی و کمی، گسترده‏ترین جنبش‏ها است . موج‏این حرکت، از بزرگ‏ترین قاره‏ها گرفته تا کوچک‏ترین روستاها و کپرها را در می‏نوردد و آنها را به تلاطم درمی‏آورد . امام صادق علیه السلام در تفسیر آیه «و عدالله الذین، آمنوا منکم و عملوا الصالحات لیستخلفنهم فی الارض . . .» (۳) فرمودند:

«لم یجی‏ء تاویل هذه الآیة و لو قام قائمنا بعد سیری من یدرکه ما یکون من تاویل هذه الایة و لیبلغن دین محمد صلی الله علیه و آله ما بلغ اللیل . . . ; (۴) تاویل این آیه، هنوز نیامده است . هنگامی که قائم ما قیام کرد، کسی که او را ببیند، تاویل این آیه را خواهد دید که دین محمد صلی الله علیه و آله به هر جا که شب وارد شود، خواهد رسید» .

امداد الهی; امداد الهی، پشتوانه این حرکت است و اراده خداوند بر این تعلق گرفته که این حرکت‏به ثمر نشسته و حکومت صالحان سرانجام، سراسر گیتی را فرا گیرد: «و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمة و نجعلهم الوارثین‏» ; (۵) «ما خواستیم بر مستضعفان زمین منت نهیم و آنان را پیشوایان و وارثان روی زمین قرار دهیم‏» .

امام علی علیه السلام درتفسیر این آیه فرمودند:

«هم آل محمد یبعث الله مهدیهم بعد جهدهم فیعزهم و یذل عدوهم (۶) ; آنان اهل بیت پیامبرند که خداوند، پس از سختی‏هایی که بر آنان می‏رسد، مهدی شان را بر می‏انگیزد و آنان را عزت بخشیده و دشمنان‏شان را خوار می‏گرداند» .

رهبری منحصر به فرد; رهبری ویژه این انقلاب، از دیگر ابعاد عظمت آن است . برای مرتبه بلند او، همین بس که امام صادق علیه السلام در وصف او فرمودند: «و لو ادرکته لخدمته ایام حیاتی; (۷) اگر او را درک می‏کردم، تمام عمر به خدمت او می‏پرداختم‏» .

اصالت; جنبش حضرت، از نظر تاریخی، از ریشه دارترین حرکت‏ها است . اعتقاد به مصلح، درتمام ادیان و بسیاری از نحله‏ها و مکاتب بشری، وجود دارد; از آیین زرتشت گرفته تا یهودیت و مسیحیت و . . . . (۸)

این توضیحی کوتاه درباره برخی از ابعاد حرکت‏بزرگ امام عصر علیه السلام بود . حال به تبیین لوازم آن می‏پردازیم .

نخستین بعد از ابعاد عظمت‏حرکت‏حضرت، عمق آن بود . از عمق این حرکت و اهداف بلند آن، می‏توان به عمق باورها و ژرفای نگاه‏ها رسید; چرا که آن ثمره ارزشمند، جز بر این ریشه‏ها و شاخه‏ها نمی‏روید . مگر می‏توان بدون برخورداری از اعتقادات و نگاه‏های عمیق، اهدافی با این حد و اندازه داشت و نگاه‏ها را به افق‏هایی این چنین بلند دوخت؟ !

▪ یکم . بینش عمیق

یاران مهدی علیه السلام، از بینش‏هایی عمیق و ژرف، نسبت‏به خداوند، امام، انسان و هستی برخوردارند .

۱) بینش عمیق نسبت‏به حق تعالی

«رجال عرفواالله حق معرفته و هم انصارالمهدی فی آخرالزمان (۹) ; مردانی که خدا را آن چنان که شایسته است، شناخته‏اند، و آنان، یاران مهدی علیه السلام در آخر الزمان‏اند» .

«رجال کان قلوبهم زبر الحدید لا یشوبها شک فی ذات الله اشد من الحجر; (۱۰) آنان مردانی‏اند که دل‏هایشان گویا پاره‏های آهن است (سخت‏تر از سنگ .) بدون هیچ تردیدی نسبت‏به ذات مقدس خداوند» .

این باور، آن قدر با صلابت و استوار است که مرارت‏ها و مصیبت‏ها، در آن خللی ایجاد نمی‏کند و بلاها و امتحانات، آرامشش را به تلاطم نمی‏افکند و شبهات و سؤالات، در آن رخنه‏ای ایجاد نمی‏کند .

آنان، از سرچشمه توحید ناب، سیراب‏اند و به حضرت حق - آن چنان که شایسته است - اعتقاد دارند: «فهم الذین وحدوا الله حق توحیده; (۱۱) آنان به حدانیت‏خداوند، آن‏چنان که حق وحدانیت او است، اعتقاد دارند» . حرم دل‏هایشان را بت‏های نفس، ثروت و مقام نیالوده و در آن حریم امن، جز خداوند حضور ندارد .

نتیجه این بینش عمیق، ایمان و تقوا است . این دو را هم در چهره عبادت‏ها و راز و نیازهایشان می‏توان دید «ذکر» و هم در آینه تلاش و کوششی که در طریق عبادت و بندگی حضرت حق دارند «تلاش‏» .

الف) ذکر:

«لهم فی اللیل اصوات کاصوات الثواکل حزنا من خشیة‏الله; (۱۲) در دل شب، از شیت‏خداوند، ناله‏هایی دارند مانند ناله مادران پسرمرده‏» .

«قوام باللیل صوام بالنهار; (۱۳) شب‏ها را با عبادت به صبح می‏رسانند و روزها را با روزه به پایان می‏برند» .

«رجال لا ینامون اللیل لهم دوی فی صلواتهم کدوی النحل یبیتون قیاما علی اطرافهم و یسبحون علی خیولهم‏» (۱۴) ; مردان شب زنده‏داری که زمزمه نمازشان، مانند نغمه زنبوران کندو، به گوش می‏رسد . شب‏ها را با زنده‏داری سپری می‏کنند و بر فراز اسب‏ها، خدا را تسبیح می‏گویند» .

ب) تلاش:

یاران مهدی علیه السلام، نه تنها اهل «اطاعت و بندگی‏» اند; بلکه دراین مسیر، اهل «جدیت و تلاش‏» نیز هستند و تمام توان خود را در این راه به کار می‏گیرند: «مجدون فی طاعة الله; (۱۵) آنان در طریق عبودیت، اهل جدیت و تلاش اند» .

۲) بینش عمیق نسبت‏به امام علیه السلام

یاران مهدی (ع)، امام خود را می‏شناسند و به او اعتقاد دارند: «القائلین بامامته‏» (۱۶) اعتقادی که در ژرفای وجودشان ریشه دوانده و سراسر جان شان را فرا گرفته است . این معرفت، شناخت‏شناسنامه‏ای و دانستن نام و نشان او، و دانستن اسم پدر و مادر و محل تولد او نیست; بلکه معرفت‏به «حق ولایت‏» است; یعنی، فهم این حقیقت که او از من، به من نزدیک‏تر و سزاوارتر است و از مادر به من مهربان‏تر; چرا که عشق مادر، و حتی عشق من به خودم، غریزی است; اما عشق او، الهی و آسمانی است . او به سه دلیل، مرا برای خودم می‏خواهد:

۱) به جهت آگاهی‏اش به تمام هستی و استعدادها و توان‏مندی‏های من;

۲) آزادی او از بند هوا و هوس‏ها و زندان خودخواهی‏ها و خودبینی‏ها و . . . ;

۳) و قرب و اتصالی که به منبع لایزال رحمت و لطف هستی دارد .

او می‏خواهد سرشارم کند، تا آلودگی‏های نشسته بر بال روحم را بزداید و لطافت و سفیدی پرهای آن را، دوباره به آن بازگرداند و بر دست‏های مهربانش نشانده، به اوج آسمان‏ها و کنگره عرش الهی پرواز دهد .

نتیجه این بینش عمیق، محبت و اطاعت است:

الف) محبت:

دل‏های یاران مهدی علیه السلام، سرشار از محبت او است . بر آن‏لوح‏ها، جز الف قامت او نوشته‏ای نیست . این شیدایی تا بدان حد است که حتی زین اسب او را، مایه برکت می‏دانند و به آن تبرک می‏جویند: «یتمسحون بسرج الامام یطلبون بذلک البرکة; (۱۷) به عنوان تبرک، بر زین اسب امام دست می‏کشند» .

به جهت همین عشق آتشین، آنان در آوردگاه رزم، او را مانند نگینی در برمی‏گیرند و جان خود را سپر بلایش می‏کنند: «یحفون به و یقونه بانفسهم فی الحرب; (۱۸) در میدان رزم، گردش می‏چرخند و با جان خود، از او محافظت می‏کنند» .

چه بسیار است فاصله میان ما و یاران او; چرا که ما از جان و حتی وقت‏خود، برای او سهمی قرار نداده‏ایم، و چه اهداف و آرمان‏هایی از او که به هت‏سستی ما بر زمین مانده و چه دعوت‏هایی از او که بی پاسخ مانده است!؟

ب) اطاعت:

دومین ثمره درخت‏بینش، «اطاعت‏» و مقدم داشتن اراده او بر اراده خوداست . یاران امام عصر (عج)، این چنین‏اند و در برابر او تسلیم و خاضع‏اند: «هم اطوع من الامة لسیدها; (۱۹) اطاعت آنان از امام، از فرمانبرداری کنیز در برابر مولایش بیش‏تر است‏» .

آنان در برابر قرائت امام، از خود قرائتی ندارند و اراده نفس اماره خود و اکثریت را، بر اراده و میل او مقدم نمی‏پندارند . یاران او، نیک می‏دانند که حق، با امام است و او با حق; چه دیگران بپذیرند و چه انکار کنند . آنان به بهانه نواندیشی و روشن‏بینی، از امام خود سبقت نمی‏گیرند و گرچه شت‏سر او در حرکت‏اند، ولی پای از دام‏ها برمی‏گیرند تا از او فاصله نگیرند . آنان نه تنها مطیع‏اند، بلکه بر خلاف بسیاری - که به بهانه فقدان زمینه، امکانات، سختی راه و - . . . از خدمت‏به او و اهدافش شانه خالی می‏کنند; در اطاعت او، اهل جدیت و تلاش‏اند و برای بر زمین نماندن آرمان‏های او، خود را به آب و آتش می‏زنند و از هیچ کوششی فروگذاری نمی‏کنند: «. . . مجدون فی طاعته‏» (۲۰) و دراین رسالت‏بزرگ همراه و هم پای امام هستند: «بهم ینصرالله امام الحق‏» . (۲۱)

۳) بینش عمیق نسبت‏به انسان و هستی

اگر یاران او به کم‏ها قانع نیستند و در حرکت فراگیرشان، اهداف کم مایه را دنبال نمی‏کنند; جهت ژرفای نگاهی است که نسبت‏به خود و جهان پیرامون خود دارند . نگاه‏های آنان، از آرمان‏های کم‏ارزش، برگرفته و به اوج‏های متعالی دوخته می‏شود . یاران او، با تامل در خویشتن و استعدادهای شگفت‏انگیزشان، عظمت قدر خود را در می‏یابند و از این‏که دنیا و معبودهای دنیوی، آنان را پر نمی‏کنند، مسیر بودن دنیا و سالک بودن خویش را می‏فهمند . آنان با این نگاه، به معبودی پیوند می‏خورند که از تمام کاستی‏ها و زشتی‏ها مبرا است و می‏تواند آنان را سرشار و ظرفیت‏هایشان را تکمیل کند . پیوند با این معبود نامحدود و مهربان، نگاه‏ها را زیبا و متعالی می‏کند .

▪ گذر از امتحانات

عمق و ژرفای این نگاه، آنان را از سیل امتحانات، سر افرازانه بیرون می‏برد: «ان اصحاب طالوت ابتلوا بالنهر الذی قال الله تعالی: «مبتلیکم بنهر» و ان اصحاب القائم علیه السلام یبتلون بمثل ذلک; سپاهیان طالوت، با نهر آبی آزمایش شدند، همان که خداوند درباره‏اش می‏فرماید: [خداوند]، شما را با نهر آبی می‏آزماید» ، و یاران امام مهدی علیه السلام نیز مثل آنان آزمایش می‏شوند» .

▪ آرزوی شهادت

و آنان را مشتاق شهادت و لقای الهی می‏کند: «و یتمنون ان یقتلوا فی سبیل الله; (۲۲) آرزو می‏کنند که در راه خدا به شهادت برسند» .

▪ دوم . گستردگی

دومین بعد از ابعاد عظمت‏حرکت امام مهدی، جهانی بودن و گستردگی آن است که بر این اساس به تبیین ویژگی‏های یاران حضرت می‏پردازیم:

۱) طرح و برنامه جهانی

اگر یاران حضرت می‏خواهند در رکاب او و هم پای او، جهانی را به معنویت و رشد برسانند و دنیا را سرشار از هدایت کنند; بدون تردید باید دیدهایی وسیع، نگاهی جهانی و طرح‏ها و برنامه‏هایی فراگیر داشته باشند . بدون برخورداری از این نگاه‏ها و طرح‏ها، انتظار انقلاب جهانی، انتظاری بیهوده است . با این حساب، چند گروه، با آن حضرت نسبتی نخواهند داشت:

۱) تنگ‏نظرانی که تنها مقابل پای خویش را می‏بینند و وسعت نگاه‏شان از خود و محدوده خود فراتر نمی‏رود;

۲) کوته‏بینانی که در لاک خویش فرو رفته‏اند و از دنیای پیرامون خود و تحولات آن و نیز از جبهه کفر و اهداف و ابزارهای تحت اختیارش بی خبراند;

۳) کسانی که از این‏ها مطلع‏اند; ولی برای رویارویی با آن طرح و برنامه‏ای ندارند . مگر می‏توان بدون طرح و برنامه‏ای جهانی، دنیا را به سعادت و خوش‏بختی رساند؟

۲) جهاد و مبارزه جهانی

بعد از آن طرح و برنامه فراگیر، امام بر آن خواهد شد تا دنیا را سرشار از هدایت کند و یاران او نیز در این سازندگی پا به پای او خواهند آمد و در عیان و نهان، مردم را به خدا و دین او دعوت خواهند کرد: «الدعاة الی دین الله سرا و جهرا» . (۲۳)

دراین میان، هدایت گریزان و عدالت‏ستیزان فراوانی نیز وجود خواهند داشت که در برابر او، صف کشیده و سد راهش خواهند شد . آنان، به مثابه غده‏ای چرکین و عضوی فاسد، برای پیکر جامعه بشریت‏اند و امام چاره‏ای جز جهاد و مبارزه برای قطع آن اعضای فاسد نخواهد داشت . بنابراین یاران و همراهان او نیز، باید اهل جهاد و مقاومت‏باشند; جهادی که «فی سبیل الله‏» است; نه به هدف غنیمت‏یابی و زراندوزی . امام علی علیه السلام درتفسیر آیه «یجاهدون فی سبیل الله . . .» (۲۴) فرمودند: «هم اصحاب القائم; (۲۵) آنان، یاران امام قائم‏اند» .

این جهاد، مبارزه با دنیایی از ظلم و ستم است و به همین سبب امام رضا علیه السلام به اصحاب خود فرمود: «امروز، شما آسوده‏تر از آن روزید (روز ظهور)» پرسیدند: چرا؟ فرمودند: «اگر قائم ما علیه السلام قیام کند، چیزی وجود نخواهد داشت جز خون بسته شده و عرق پیشانی و خواب برزین اسب‏ها» . (۲۶)

دنیا خواهان و رفاه طلبانی که به خوشی‏ها خو کرده‏اند و از جنگ و جهاد گریزان‏اند و مقدس‏مآبان بزدلی که با جهاد و مقاومت و خون و شمشیر بیگانه‏اند; در حلقه یاران حضرت راهی نخواهند داشت .

۳) شجاعت

اگر جهاد و مبارزه، جهانی و فراگیر است، پس یاران ایشان هم باید شجاعت و جسارتی در خور و عزم‏هایی پولادین داشته باشند; چراکه بدون آن، قدم‏هایارای حرکت نخواهد داشت:

«کلهم لیوث قد خرجوا من غاباتهم لو انهم هموا بازالة الجبال لازالوها عن مواضعها; (۲۷) همه شیرانی‏اند که از بیشه‏ها خارج شده‏اند و اگر اراده کنند، کوه‏ها را از جا برمی کنند» .

«جعلت قلوبهم کزبرالحدید; (۲۸) دل هایشان، چون پاره‏های آهن شده است‏» .

«فان الرجل منهم یعطی قوة اربعین رجلا; (۲۹) به هر کدام‏شان، نیروی چهل مرد داده شده است‏» .

«لو مروا بالجبال لقطعوها; (۳۰) اگر به کوه‏های آهن روی آورند، آن‏ها را قطعه قطعه می‏کنند» .

۴) ایثار

آن حرکت گسترده، برای هدایت و سازندگی است; نه جهان گشایی و زمین‏گیری . جهاد، مقدمه این آرمان الهی است و آن‏چنان که رسول صلی الله علیه و آله از حق اهل بیت‏خود علیهم السلام چشم می‏پوشاند و آنان را در تنگنا و مضیقه قرار می‏داد، تا دیگران به رفاه برسند و از این رهگذر دل‏هایشان نرم و نسبت‏به دین مایل گردد . حضرت علی علیه السلام می‏فرماید: «کان من تالفه لهم ان کان الناس فی السکن و القرار و الشبع و الری و اللباس و الوطا والدثار و نحن اهل بیت محمد صلی الله علیه و آله لا سقوف لبیوتنا و لا ابواب و لا سور الا الجرائد و ما اشبهها و لا وطا لنا و لا دثار علینا تداولنا الثوب الواحد فی الصلاة اکثرنا و نطوی الایام و اللیالی جوعا عامتنا . . . فیؤثر به رسول الله صلی الله علیه و آله ارباب النعم و الاموال تالفا منه لهم و استکانة منه لهم; (۳۱) از جمله مهربانی‏های پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت‏به مردم این بود که آنان در آرامش و سیری و پوشش بودند . زیرانداز و روانداز داشتند; ولی خانه‏های ما (خاندان او) سقف و در و دیواری به جز شاخه‏های خرما و مانند آن نداشت و فرش و رواندازی نداشتیم; بیشتر ما، برای نماز تنها لباس‏مان را دست‏به‏دست می‏چرخاندیم و روزها و شب‏های سال‏مان را به گرسنگی سپری می‏کردیم . . . او از سر مهربانی و فروتنی، صاحبان نعمت و مکنت را بر ما مقدم می‏داشت‏» .

یاران حضرت مهدی (عج) نیز سختی‏ها را به جان می‏خرند و از خوشی‏ها و لذایذ چشم می‏پوشند و با دست‏های مهربان‏شان، خوبی‏ها و خوشی‏ها را به دیگران هدیه می‏دهند; تا از این رهگذر، قلب‏ها را نرم کنند و رهیدگان را به دامان پر از مهر و محبت دین برگردانند .

۵) بردباری

تصور این‏که درعصر ظهور کارها، خود به خود به سامان می‏رسد وبدون تحمل مشقت‏ها، کاستی‏ها و کژی‏ها، از جامعه رخت‏بر می‏بندد و از همان ابتدا، همه غرق رفاه و لذت می‏شوند; خیال خام و تصور باطلی است . مفضل بن عمر می‏گوید: نزد امام صادق علیه السلام بودم; از سبب ناراحتی و غمگینی من پرسیدند . عرض کردم: به وضع بنی عباس و حکومت و جبروت شان می‏نگرم . اگر این حکومت‏برای شما بود، ما نیز همراه شما بودیم و از آن بهره می‏بردیم . حضرت فرمودند: «ای مفضل! بدان که اگر چنان می‏شد، شب‏ها، کاری نبود جز سیاست و تدبیر امور مردم و روزها، جز درگیر کار مردم بودن، غذای نامطبوع وناگوار و لباس خشن مانند علی علیه السلام، و الا آتش بود و دوزخ‏» . (۳۲)

به راستی مگر می شود امام مهدی علیه السلام خود، لباس خشن بپوشد و طعام ناگوار بخورد: «ما لباس القائم الا الغلیظ و ما طعامه الا الجشب‏» ; (۳۳) ولی یاران و همراهانش غرق رفاه و خوشی باشند؟» .

امام علی علیه السلام در وصف یاران مهدی علیه السلام می‏فرماید: «انه یاخذ البیعة عن اصحابه ان لا یکنزوا ذهبا و لا فضة و برا و لا شعیرا و یلبسون الخشن من الثیاب; (۳۴) او از یارانش بیعت می‏گیرد که طلا و نقره‏ای نیندوزند و گندم و جویی ذخیره نکنند و لباس خشن بپوشند و . . .» .

آنان، در راه تحقق آرمان‏های جهانی امام مهدی علیه السلام، مشکلات و مصائب فراوانی را به جان می‏خرند; ولی از سر اخلاص و تواضع، عمل خود را هیچ می‏پندارند و به جهت هجوم سختی‏ها و تحمل مشقت‏ها، بر خداوند منت نمی‏گذارند: «قوم لم یمنوا علی الله بالصبر» (۳۵) و از این‏که نقد جان خویش را در کف اخلاص نهاده، تقدیم آستان دوست می‏کنند، هرگز به خود نمی‏بالند و آن‏را بزرگ نمی‏شمارند: «و لم یستعظموا بذل انفسهم فی الحق‏» . (۳۶)

۶) یک‏دلی

آنان یک رنگ و یک دل‏اند: «قلوبهم مجتمعة‏» (۳۷) و این نیست مگر به این سبب که هواها و خودخواهی‏ها، از جان‏شان رخت‏بر بسته و به جای آن، خدا خواهی و خداپرستی نشسته است . با این اتحاد و یک‏رنگی است که می‏توان به اهداف جهانی دست‏یافت و آرمان‏های الهی را تحقق بخشید . سپاهی که از اختلاف و چنددلی رنج می‏برد، چگونه می‏تواند سر افرازانه بام دنیا را فتح کند .

۷) استواری

حرکت‏بزرگ حضرت ولی عصر (عج)، برخوردار از پشتوانه امداد الهی است و بدون برخورداری از امدادهای ویژه الهی، هرگز به آرمان‏های خود دست نخواهد یافت . توجه به وجود این تاییدات الهی، تاثیر شگرفی بر روان یاران امام بر جای خواهد گذاشت . یقین به آن امدادها، باعث می‏شود، ذره‏ای در درستی آرمان‏ها و مسیر خود تردید نکنند و ملامت‏ها و سرزنش‏های کوته‏بینان و عافیت طلبان، در عزم‏شان خللی نیفکند .

قرآن می‏فرماید: «یا ایهاالذین آمنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یاتی الله بقوم یحبهم و یحبونه . . . و لا یخافون لومة لائم‏» ; (۳۸) ای کسانی که ایمان آورده‏اید! هر کس از شما، از آیین خود بازگردد [به خدا، زیانی نمی رساند . ] خداوند جمعیتی را می‏آورد که آنان را دوست دارد و آنان [نیز] او را دوست دارند . . . آنان از سرزنش هیچ ملامت‏کننده ای هراسی ندارند» .

امام علی علیه السلام درتفسیر این آیه می‏فرماید: «هم اصحاب القائم; (۳۹) آنان، یاران امام قائم علیه السلام هستند» .

اگر این انقلاب، از رهبری ویژه برخوردار است فیض حضور درکنار چنین امامی - که رسالت پیامبران و اولیا در طول تاریخ بشریت را بر دوش می‏کشد و می‏خواهد بار بر زمین مانده آنان را به مقصد برساند - برای کسانی فراهم خواهد شد که در خود تناسبی با آن امام فراهم کرده باشند و مانند او، خالق هستی را در همه شؤون حیات و هستی‏شان، جریان و حضور بخشند . شاید از همین رو است که از آنان به «مردان الهی‏» تعبیر شده است: «رجال الهیون‏» . (۴۰)

● اهداف و آرمان‏ها

ما تاکنون، برخی از ابعاد انقلاب بزرگ حضرت را بیان کرده، به تبیین ویژگی‏های یاران ایشان از این منظر پرداختیم . درصدر سخن گفتیم راه دیگری نیز برای فهم خصوصیات یاران امام مهدی (عج) وجود دارد و آن تحلیل اهداف انقلاب بود .

با نگاه به اهداف و آرمان‏های انقلاب جهانی حضرت ولی عصر (عج) نیز می‏توان ویژگی‏های یاران او را - که در واقع پدید آورندگان و ابزار آن اهداف‏اند - گمانه زد . در قسمت‏هایی از دعای ندبه، به برخی از این اهداف، اشاره شده است . بدین منظور، مروری کوتاه به دعای ندبه خواهیم داشت:

۱) ستم سوزی: «این المعد لقطع دابر الظلمة; کجا است مهیا شده برای ریشه کن کردن نسل ستمگران‏» !

یکی از آرمان‏های حضرت، ظلم ستیزی است . اصولا، در روایات فراوانی، به عدالت گستری و ظلم ستیزی حضرت اشاره شده است: «یملا الارض قسطا و عدلا کما ملئت ظلما و جورا» . (۴۱) کسانی خواهند توانست همراه او برای قطع ریشه‏های ظلم و بی عدالتی، کمر همت‏بسته و در این مسیر استوار بمانند که خود، از ظلم گریزان بوده و خویشتن را از جور و ستم پیراسته باشند; چرا که حضرت مهدی (عج)، از ظالمان به عنوان بازوی خود، استفاده نخواهد کرد .

ظلم، مصادیق فراوانی دارد; مانند ظلم به خویشتن (فروختن خویشتن به ارزان‏تر از لقای حق و جهت مادی و حیوانی دادن به استعدادها و توان‏مندی‏های خود) و ظلم به خانواده، دوستان، جامعه و . . . . هم‏چنین احتکار، اسراف، سلب آسایش، اهمال در حقوق دیگران، و . . . همه از مصادیق ظلم است و مرتکبان آن، بیرون از محفل یاران حضرت خواهند بود .

۲) احیای سنن: «این المدخر لتجدید الفرائض و السنن; کجا است، آن ذخیره‏ای که فریضه‏ها و سنت‏ها را احیا می‏کند» !

از دیگر رسالت‏های حضرت، احیای فریضه‏ها و سنت‏های الهی است . یاران او، در انجام دادن فرایض و سنت‏های الهی، اهتمام کامل خواهند داشت; زیرا نخستین قدم برای انجام دادن این رسالت، رعایت آن از سوی احیا کنندگان آن است .

از پیشوایان معصوم ما علیه السلام ، سنت‏های نیکویی در رابطه با گفت و شنود، رفت و آمد، غذا خوردن، لباس پوشیدن و . . . به جای مانده است; ولی متاسفانه بسیاری از آنها مهجور مانده است .

آنان که رعایت‏شیوه‏ها و مدهای رایج جامعه را، برخود فرض می‏دانند و سنت‏ها و روش‏های پیشوایان معصوم علیه السلام را فراموش کرده‏اند; در جمع یاران حضرت راهی نخواهند داشت .

۳) احیای قرآن: «این المؤمل لاحیاء الکتاب و حدوده; کجا است آن که آرزو می‏رود قرآن و حدودش را زنده کند» . حضرت خواهد آمد تا قرآن، را از غربت‏به در آورد و گردهای نشسته بر رخش را بزداید . آن را از کنج مساجد، به متن زندگی انسان‏ها بیاورد و دردهایشان را با آن تسکین بخشد و نابسامانی‏ها را به سامان رساند .

بیگانگان با قرآن - که هفته‏ها و ماه‏ها قرآن را نمی‏گشایند و انس و الفت‏شان با اشعار، آثار ادبی و رمان‏ها، از انس با قرآن بیش‏تر است - در بزم با صفای یاران حضرت، جایگاهی نخواهند داشت . اما یاران حضرت، نه تنها اهل قرائت قرآن‏اند; بلکه آن را در اعماق جان‏شان جریان بخشیده و با آن زندگی می‏کنند و روح‏شان، را صفا می‏بخشند .

«تجلی بالتنزیل بصائرهم و یرمی بالتفسیر مسامعهم; (۴۲) با قرآن، دیدگان‏شان نورانی می‏شود و تفسیر آن، در گوش جان‏شان، جای می‏گیرد» .

۴) عصیان ستیزی: «این مبید اهل الفسوق و العصیان و الطغیان; کجا است آن بنیان کن اصحاب فسق و عصیان و طغیان‏» !

از دیگر برنامه‏های امام مهدی علیه السلام، مبارزه با اهل فسق و نافرمانی است و زندگی یارانش از این آلودگی‏ها پاک است . آنان، هم چنان‏که با خدای خود عهد بسته‏اند که از اطاعت او سرنپیچند; با ولی او نیز یعت‏بسته‏اند که از محارم الهی چشم بپوشند» .

امام علی علیه السلام می‏فرماید: «انه یاخذ البیعة عن اصحابه علی ان لا یسرقوا و لا یزنوا و لا یسبوا مسلما و لا یقتلوا محرما . . . و لا یضربوا احدا الا بالحق . . . و لا یاکلوا مال الیتیم . . . و لا یشربوا مسکرا . . . ; (۴۳) از اصحاب خود بیعت می‏گیرد که دزدی نکنند، دامن‏شان را به آلودگی نیالایند، مسلمانی را دشنام ندهند، کسی را به ناحق نکشند، . . . کسی را نزنند; مگر این که مستحق آن باشد، . . . مال یتیم را نخورند، . . . شراب ننوشند . . .» .

۵) عزت دوستان: «این معز الاولیاء و مذل الاعداء; کجا است عزت بخش دوستان و خوار کننده دشمنان!» .

در طول تاریخ - به جز بعضی از زمان‏ها - به سبب بهره‏مندی عده‏ای از زر و زور و به کاربردن حیله و تزویر، غلبه و عزت ظاهری برای جبهه باطل بوده است و مؤمنان و پارسایان واقعی، به ظاهر زبون و خوار و در چشمان کوته بین دنیاپرستان، کم‏ارزش و زبون بوده‏اند . و آن حضرت می‏آید تا به این ستم تاریخی پایان دهد و عزت واقعی مؤمنان را در ظاهر نیز نمایان سازد و بی‏مایگی و بی‏پایگی عزت ظاهری جبهه طاغوت را بر ملا کند . کسانی خواهند توانست‏با او در پیمودن این مسیر، همراه و هم‏قدم باشند که به عزت واقعی پارسایان، با تمام وجود اعتقاد داشته باشند و باطل را - با تمام ظاهر فریبنده و پرهیاهوی خیره کننده‏اش - ذلیل و زبون بدانند; نه این‏که در برابر اهل دنیا و اربابان زرو زور، خاکسار و فروتن باشند و در برابر مؤمنان تهی دست، متکبر و مغرور! امام علی علیه السلام درتفسیر آیه «. . . اذلة علی المؤمنین اعزة علی الکافرین‏» (۴۴) فرموده است: «هم اصحاب القائم; (۴۵) آنان، یاران امام قائم علیه السلام هستند» .

● بشارت‏ها:

۱) جوانان، از آن جا که از فطرت‏هایی پاک و بی آلایش برخوردارند و تعلقات و وابستگی‏ها، دراعماق جان‏شان ریشه ندوانده است; بیشتر یاران آن حضرت را تشکیل خواهند داد . امام علی علیه السلام می‏فرماید: «یاران امام قائم علیه السلام، جوان‏اند و در میان‏شان پیر یافت نمی‏شود; به جز اندکی، مانند سرمه در چشم و نمک در طعام که کم‏تر از هر ماده در طعام، نمک آن است‏» . (۴۶)

البته، جوان بودن یاران امام، لطمه‏ای به جایگاه پیران با ایمان نزده و بر عدم همراهی ایشان گواهی نمی‏دهد; چرا که اولا پیران - گرچه تعدادشان اندک است - اما باز هم درمیان اصحاب ویژه حضرت حضور دارند و ثانیا، به جز ۳۱۳ یار اصلی، مؤمنان بسیاری نیز گرد حضرت جمع شده و ایشان را یاری خواهند کرد .

۲) بر اساس برخی از روایات، بانوان نیز درمیان اصحاب ویژه حضرت، حضور چشم‏گیری دارند . و این، نوید شوق‏انگیز و شعف آوری برای بانوان است تا کمر همت‏بسته و برای پیوستن به این جمع پربرکت، تمام توان خود را به کار گیرند . امام باقر علیه السلام می‏فرماید: «یجیئ و الله - ثلاث‏ماة و بضعة عشر رجلا فیهم خمسون امراة یجتمعون بمکة علی غیر میعاد; (۴۷) به خدا سوگند! ۳۱۳ تن که پنجاه تن از بانوان نیز در میان‏شان حضور دارند، بدون هیچ قرار قبلی، در مکه گرد هم جمع خواهند شد» .

آنچه گذشت، شمه‏ای از ویژگی‏های یاران امام مهدی علیه السلام بود . به هت‏برخورداری از این خصوصیات، در روایات، از آنان به عظمت‏یاد شده و پیشوایان معصوم علیه السلام زبان به ستایش و بزرگداشت آنان گشوده‏اند .

امام علی در وصف آنان می‏فرماید: «فبابی و امی من عدة قلیلة اسمائهم فی الارض مجهولة . . . ; (۴۸) پدر و مادرم فدای گروه اندکی باد که در زمین ناشناخته‏اند . . . !»

«اولئک هم خیار الامة مع ابرار العترة; (۴۹) آنان خوبان امت اند با نیکان خاندان (پیامبر صلی الله علیه و آله)» .

شاید دانستن این ویژگی‏ها، برای برخی، به جای آن که امید بخش و حرکت‏زا باشد، باعث‏سستی و ناامیدی گردد; چرا که به حق، یاران امام مهدی علیه السلام از صفاتی عالی و کمالاتی بی شمار برخوردارند و این ویژگی‏ها، به ظاهر، از حد و اندازه انسان‏های معمولی فراتر است . شاید برخی با مقایسه خود با آنان - به جهت ضعف‏ها و کاستی‏هایشان - فاصله خود را با آنان، غیر قابل جبران بپندارند! اما توجه به دو نکته، ما را از دام این یاس و ناامیدی می‏رهاند و دلمان را سرشار از نور امید و یقین می‏کند:

ـ یکم . در صورتی ویژگی‏های یاد شده، یاس‏آور خواهد بود که ما بر این باور باشیم که یاران حضرت، افرادی معین‏اند که مثلا اسامی آنان در روایات آمده و کسی نمی‏تواند از آن جمع خارج شده و یا به آنان بپیوندد . ولی خوش‏بختانه برای این باور، دلیل و مبنای متقنی وجود ندارد . البته در روایات از افراد معینی (مانند اصحاب کهف، سلمان فارسی، مالک اشتر و) . . . نام برده شده است (۵۰) ; ولی - بر فرض صحت اسناد این روایات - اینان عده اندکی از یاران حضرت‏اند و هنوز زمینه برای دیگران مهیا است .

انسان، حقیقتی بس پیچیده و اسرارآمیز، با قابلیت‏ها و توان‏مندی‏های خیره‏کننده دارد و تا قلب انسان، از تپش نایستاده، می‏تواند خود را از حضیض خاک به اوج افلاک برساند; به شرط این که «خود» را باور داشته باشد و بداند که می‏تواند . یاران آن حضرت، نه از دیگر کرات و آسمان‏ها هستند ونه تافته جدابافته! آنان نیز انسان‏هایی، از همین آب و خاک‏اند و پدران و مادرانی چون پدران و مادران ما دارند . خداوند نیز اگر به آنان عنایتی می‏کند، به جهت لیاقتی است که خود در خویشتن پدید آورده‏اند . پس مانیز می‏توانیم خود را به جمع‏شان ملحق کنیم; به شرط این‏که بخواهیم . از همین‏رو، پیامبر صلی الله علیه و آله به سلمان فارسی فرمود: «یا سلمان! انک مدرکه و من کان مثلک و من تولاه هذه المعرفة . . . ; (۵۱) ای سلمان! تو با او خواهی بود و نیز هر کس که چون تو باشد و مانند تو، به او معرفت داشته باشد . . .» .

ـ دوم . آنچه از صفات و ویژگی‏های یاران حضرت برشمردیم، غالبا مربوط به یاران ویژه حضرت (۳۱۳ یاور مخصوص آن امام همام) بود; یاورانی که فرماندهان لشگر، دستیاران و حکام او هستند: «هم الوزراء یحملون اثقال المملکة عنه; آنان وزیران اویند که از جانب او، سنگینی بار حکومت را بر دوش می‏کشند» . و «هم النجباء و القضاة و الحکام و الفقهاء فی الدین . . . ; (۵۲) آنان برترین‏ها، قاضیان، حاکمان و فقیهان در دین‏اند» . لیکن یاران حضرت منحصر در این مجموعه نیستند . در روایات، برای حضرت از لشگر ده هزار نفری نیز سخن به میان آمده است . قیام حضرت از مکه، پس از اجتماع آنان خواهد بود . امام صادق علیه السلام دراین باره فرموده‏اند: «لا یخرج القائم من مکة حتی تکمل الحلقة; (۵۳) امام قائم علیه السلام از مکه خارج نمی‏شود; مگر هنگامی که گروه تکمیل شوند» . راوی می‏پرسد: آنان چند نفرند؟ امام پاسخ می‏دهد: «عشرة آلاف; ده‏هزار نفر» . اینان، علاوه بر خیل عظیم مؤمنانی‏اند که در میانه راه به حضرت خواهند پیوست .

سخن آخر این‏که ما اگر همت آن‏را نداریم که در جمع یاران ویژه حضرت باشیم; لااقل بکوشیم که از خیل عظیم همراهان حضرت و لشگر همگانی آن عزیز، بیرون نباشیم .

نصرت الله آیتی

پی‏نوشت‏ها:

۱. منتخب الاثر، ص ۴۸۲.

۲. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۵۲

۳. نور (۲۴)، آیه ۵۵.

۴. معجم احادیث الامام المهدی، ج ۵، ص ۲۸۴.

۵. قصص (۲۸)، آیه ۵.

۶. معجم احادیث الامام المهدی، ج ۵، ص ۳۲۱.

۷. همان، ج ۳، ص ۳۸۵.

۸. برای توضیح بیشتر ر. ک: خورشید مغرب، ص ۵۲.

۹. امام علی علیه السلام: (منتخب الاثر، ص ۶۱۱.)

۱۰. امام صادق علیه السلام: (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.)

۱۱. امام علی علیه السلام: یوم الخلاص، ص ۲۲۴.(به نقل از بشارة الاسلام، ص ۲۲۰)

۱۲. امام صادق علیه السلام: همان.

۱۳. همان.

۱۴. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.

۱۵. حضرت محمد صلی الله علیه و آله: یوم الخلاص، ص ۲۲۳.(به نقل از بشارة‏الاسلام، ص‏۹)

۱۶. امام سجاد علیه السلام: (منتخب الاثر، ص ۲۴۴.)

۱۷. امام صادق علیه السلام: بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.

۱۸. همان.

۱۹. همان.

۲۰. حضرت محمد صلی الله علیه و آله: یوم الخلاص، ص ۲۲۳.(به نقل از بشارة‏الاسلام، ص ۹)

۲۱. امام صادق علیه السلام: بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.

۲۲. امام صادق علیه السلام: بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۰۸.

۲۳. امام سجاد علیه السلام: منتخب الاثر، ص ۲۴۴.

۲۴. مائده (۵)، آیه ۵۴.

۲۵. منتخب الاثر، ص ۴۷۵.

۲۶. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۲۵۹.

۲۷. امام علی علیه السلام: یوم‏الخلاص، ص ۲۲۴.(به نقل از بشارة الاسلام، ص ۲۲۰)

۲۸. امام سجاد علیه السلام: یوم‏الخلاص، ص ۲۲۸.(به نقل از بشارة الاسلام، ص ۲۴)

۲۹. همان.

۳۰. همان.

۳۱. اختصاص شیخ مفید، ص ۱۷۲.

۳۲. عن المفضل و قال: کنت عند ابی عبدالله علیه السلام بالطواف فنظر الی و قال لی: یا مفضل مالی اراک مهموما متغیر اللون؟ قال: فقلت له: جعلت فداک نظری الی بنی العباس و ما فی ایدیهم من هذا الملک والسلطان و الجبروت فلو کان ذلک لکم لکنا فیه معکم. فقال: یا مفضل اما لو کان ذلک لم یکن الا سیاسة اللیل و سیاحة‏النهار و اکل الجشب و لبس الخشن شبه امیرالمؤمنین ۷ و الافالنار...»: (بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۵۹.)

۳۳. امام صادق علیه السلام: بحارالانوار، ج، ۵۲، ص ۳۵۴.

۳۴. منتخب الاثر، ص ۴۶۹.

۳۵. امام علی علیه السلام، یوم‏الخلاص، ص ۲۲۳.(به نقل از بشارة الاسلام، ص ۲۲۰)

۳۶. همان.

۳۷. همان.

۳۸. مائده (۵)، آیه ۵۴.

۳۹. منتخب الاثر، ص ۴۷۵.

۴۰. امام علی علیه السلام: یوم الخلاص، ص ۲۲۶.(به نقل از بشارة الاسلام ۲۹۷)

۴۱. غیبة طوسی، ص ۵۲.

۴۲. امام علی علیه السلام: یوم‏الخلاص، ص ۲۲۶.(به نقل از بشارة الاسلام، ص ۲۹۷)

۴۳. منتخب الاثر، ص ۴۶۹.

۴۴. مائده (۵)، آیه ۵۴.

۴۵. منتخب الاثر، ص ۴۷۵.

۴۶. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۳: «ان اصحاب القائم شباب لاکهول فیهم الا کالکحل فی العین والملح فی الطعام واقل الزاد الملح‏».

۴۷. همان، ص ۲۲۳.

۴۸. معجم احادیث الامام المهدی، ج ۳، ص ۱۰۱.

۴۹. یوم‏الخلاص، ص‏۲۲۴، (به نقل از بشارة‏الاسلام، ص ۳۹.)

۵۰. «امام صادق علیه السلام: اذا قام قائم آل محمد استخرج من ظهر الکعبة سبعة و عشرین رجلا و سبعة من اصحاب الکهف و یوشع، وصی موسی، و مؤمن آل فرعون و سلمان فارسی، و ابادجانة الانصاری، و مالک الاشتر; چون قائم آل محمد علیه السلام قیام کند از پشت کعبه بیست و پنج نفر را بیرون خواهد آورد... و هفت نفر از اصحاب کهف و یوشع، وصی حضرت موسی و مؤمن آل فرعون و سلمان فارسی و ابادجانه انصاری و مالک اشتر».(معجم احادیث الامام المهدی، ج ۵، ص ۱۲۲.)

۵۱. همان، ص ۲۲۲.

۵۲. همان، ج ۵، ص‏۳۷.

۵۳. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۷.