آیا آمریکا در تقابل با ایران به روسیه نیازمند است

تصمیم اخیر روسیه مبنی بر عدم فروش سیستم موشک های ضد هوایی «اس ۳۰۰» به ایران امیدی را که مسکو در حال تلاش برای جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح های هسته ای است, برانگیخته است

تصمیم اخیر روسیه مبنی بر عدم فروش سیستم موشک‎های ضد‎هوایی «اس - ۳۰۰» به ایران امیدی را که مسکو در حال تلاش برای جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح‎های هسته‎ای است، برانگیخته است. اظهارات اخیر رهبران مسکو حاکی از آن است که مسکو بیش از خوش‎بینی امیدوارانه آمریکایی‎ها، در راهبرد آن‎ها شرکت خواهد کرد.

تصمیم اخیر روسیه مبنی بر عدم فروش سیستم موشک‎های ضد‎هوایی «اس - ۳۰۰» به ایران (دست‎کم در حال حاضر)، این امید را که مسکو در حال تلاش برای جلوگیری از دستیابی تهران به سلاح‎های هسته‎ای است، برانگیخته است. اظهارات اخیر رهبران مسکو حاکی از آن است که مسکو بیش از خوش‎بینی امیدوارانه آمریکایی‎ها، در راهبرد آن‎ها شرکت خواهد کرد. علی‎رغم این نشانه‎های نویدبخش، دلایل قوی برای تردید در خصوص تداوم همکاری روسیه با آمریکا وجود دارد.

● نیاز به کمک روسیه

در حالی‎که دولت اوباما راهبرد ایرانی خود را به‎کار بسته است، کنگره و برخی صاحب‎نظران از حمایت و پشتیبانی روسیه تمجید کرده‎اند. در افتتاحیه جلسه «دورنمای تعامل با روسیه» که در ۱۹ مارس برگزار شده بود، سناتور «جان کری» اظهار داشت: «آن‎چه در راستای تلاش ما برای جهان عاری از سلاح‎های هسته‎ای مورد نیاز است، تلاش بیشتر روسیه برای جلوگیری از مسلح شدن ایران به سلاح‎های هسته‎ای است. تصمیم رییس‎جمهور برای‎ گشودن درها جهت تعامل مستقیم با ایران در مسیر درستی قرار دارد، اما ضروری است که در صورت عدم پیشرفت در مذاکرات، از استراتژی تعامل با تعهد به تحریم‎های چندجانبه بسیار مؤثر حمایت کنیم. برای این منظور ما به کمک روسیه نیاز داریم.»

سناتور «کارل لوین» در سخنرانی سوم مارس خود اظهار داشت: «برای برخی چالش‎های امنیتی بین‎المللی مانند اشاعه سلاح‎های هسته‎ای، ما به همکاری روسیه نیاز داریم و این امور را نمی‎توانیم بدون روسیه انجام دهیم.‎» او به این موضوع اشاره کرد که ایران یکی از این مسایل است.

«برنت اسکوکرافت» مشاور سابق امنیت ملی در دوران رؤسای‎جمهور جمهوری‎خواه (جرالد فورد و جرج دابلیو بوش) گفت: «با توجه به آشکار شدن خطر هسته‎ای ایران، تنها فرصت برای منصرف کردن این کشور آن است که روسیه و آمریکا در خصوص ایران با هم مرتبط شوند.»

● دستور کار واقعی روسیه

روسیه نیز مانند اروپا، اسراییل، ایالات متحده آمریکا و اکثر دولت‎های غربی، نمی‎خواهد ایران به سلاح هسته‎ای دست یابد. با این وجود، چنین انتظاری که موضوع فوق منجر به همکاری مشترک آمریکا – روسیه خواهد شد، عمیقا اشتباه است. اگر – همان‎گونه که مسکو بیم دارد – این امر سبب شود که ارزش روسیه به‎عنوان یک شریک یا محافظ برای ایران تقلیل یابد، مسکو تمایل نخواهد داشت که ایران دواطلبانه از برنامه صلح‎آمیز هسته‎ای خود چشم‎پوشی کند یا مجبور گردد با اجبار از دستیابی به سلاح‎های هسته‎ای بازداشته شود. از این منظر، حتی یک ایران مسلح به سلاح هسته‎ای برای مسکو از ارجحیت بیشتری برخوردار است.

مسکو به دو دلیل، منافع اندکی در همکاری با واشنگتن جهت جلوگیری از ایران برای کسب سلاح‎های هسته‎ای دارد: نخست این‎که روسیه به‎نحو معقولی روابط خوبی با ایران دارد. شرکت‎های روسی از فروش تسلیحات و تکنولوژی هسته‎ای به ایران بهره می‎برند و به‎نحو فعالی در جست‎وجوی سرمایه‎گذاری در حوزه‎های نفت و گاز ایران هستند. از سوی دیگر، روسیه از این‎که تهران از شورشیان چچن یا دیگر شورشیان حمایت نکرده و یا نفوذ روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز را به چالش نکشیده، استقبال نموده است.

از این گذشته، مسکو ترجیح می‎دهد که سایر کشورها یعنی آمریکا، اروپا، اسراییل یا ترکیبی از آن‎ها، در مواجهه با تهران در خصوص مسئله هسته‎ای پیش‎قدم شوند. اگر آن‎ها موفق شوند تهران را به متوقف ساختن تلاش‎هایش وادار سازند، در آن صورت، روسیه با اجتناب و دوری از چالش استراتژیک، از داشتن یک قدرت هسته‎ای در همسایگی خود منتفع می‎شود. اما اگر آن‎ها در متوقف کردن این اقدام ناکام شوند، مسکو ترجیح خواهد داد که این بازیگران – و نه روسیه – کانون خشم و عصبانیت ایران شوند. این موضوع به‎ویژه اگر ایران به سلاح‎های هسته‎ای دست پیدا کند، درست خواهد بود.

دوم این‎که کرملین دولت اوباما را همچون دولتی می‎نگرد که از روسیه می‎خواهد روابطش را با ایران به‎مخاطره اندازد، در حالی‎که واشنگتن خود آشکارا در تلاش برای بهبود روابط ایران – آمریکا است. روسیه برای مدت طولانی از این قضیه نگران بود که اگر روابط ایران و آمریکا بهبود یابد، نفوذ خودش در ایران کاهش خواهد یافت. برخی ناظران روسی متقاعد شده‎اند که تهران ترجیح می‎دهد ابزارهای تسلیحاتی، راکتورهای هسته‎ای و تقریبا همه چیز را از غرب بخرد تا از روسیه. اگرچه روسیه مایل نیست شاهد منازعه و درگیری ایران و آمریکا باشد (به‎ویژه اگر این امر منجر به نفوذ گسترده آمریکا در منطقه شود)، اما مسلما هیچ سودی نیز در تسهیل بهبود روابط آمریکا – ایران نخواهد داشت.

● اطمینان خاطر نادرست مدودف

برخی ناظران این نگرانی‎ها را وارد ندانسته و اعلام کرده‎اند که «دیمیتری مدودف»، رییس‎جمهور روسیه، به اوباما گفته روسیه به‎نحو رو‎به‎افزایشی از برنامه هسته‎ای ایران نگران بوده و خواستار افزایش همکاری با ایالات متحده است. با این وجود، اگر چنین گزارش‎هایی درست هم باشد، نباید چندان جدی گرفته شود. نخست آن‎که، اظهار تمایل مدودف برای همکاری بیشتر با ایالات متحده به‎این معنی نیست که وی این مسیر را دنبال خواهد کرد. او می‎داند که واشنگتن طالب همکاری روسیه بوده و ممکن است با بررسی دورنمای این همکاری دریابد که دولت اوباما چه امتیازی را به‎منظور جلب حمایت مسکو ارایه خواهد داد.

دوم پاسخ سرد رییس‎جمهور روسیه به نامه اوباما است؛ که خاطرنشان کرده بود اگر تهدید ایران مطرح نباشد، هیچ نیازی به استقرار سیستم دفاع موشکی بالستیک آمریکا در لهستان و جمهوری چک نیست. این نامه بیانگر آن است که این امتیاز برای مسکو کافی نیست. حتی اگر مدودف این اظهارات را بیان کرده باشد، این «ولادیمیر پوتین» است که تصمیم نهایی را در سیاست خارجی روسیه می‎گیرد.

سوم آن‎که پوتین که به‎طور خصوصی در جمع ملاقات‎کنندگان غربی در خصوص برنامه هسته‎ای ایران ابراز نگرانی کرده بود، طی مصاحبه با «سی.ان.ان» در آگوست ۲۰۰۸ به‎طور تلویحی گفت که همکاری روسیه با ایران، بسته به همکاری آمریکا با گرجستان است. این نکته که مسکو نسبت به تداوم حمایت آمریکا از گرجستان (از جمله مانور نظامی در آن‎جا) ابراز نگرانی کرده، بیانگر آن است که آمریکا با روسیه در این خصوص همکاری نخواهد کرد. حتی اگر واشنگتن به‎دنبال امتیاز دادن به مسکو باشد، ایالات متحده چه کمکی از مسکو می‎تواند انتظار داشته باشد که بتواند در خصوص مسئله هسته‎ای ایران با آمریکا کنار بیاید. روسیه نه تنها در هیچ اقدام قهرآمیز علیه ایران شرکت نخواهد کرد، بلکه به روابط اقتصادی خود با این کشور – به‎ویژه از زمانی که مسکو نگران آن شد که واشنگتن در تلاش برای قاپیدن بازار ایران است - آسیب نخواهد رساند. برخی بر این باورند که نگرانی مدودف درباره برنامه هسته‎ای ایران منجر به حمایت روسیه از تحریم‎های شدید شورای امنیت سازمان ملل علیه دولت ایران خواهد شد. اما هشدارهای مدودف بیشتر الفاظی است تا واقعی. مسکو اقدامات بیشتری نسبت به گذشته انجام خواهد داد؛ یعنی همکاری با چین برای به تأخیر انداختن و ملایم‎تر کردن قطعنامه‎ای که به‎وسیله ایالات متحده یا یکی از متحدانش ارایه می‎شود و سپس کاهش دادن خشم ایران به‎وسیله این ادعا که مسکو به‎طور واقعی ایران را از تحریم‎های شدید که آمریکا به‎دنبال تحمیل آن‎ها است، حفظ خواهد کرد.

● حرکت به جلو بدون روسیه

اگر روابط آمریکا و ایران بهبود یابد، واشنگتن به کمک روسیه احتیاج نخواهد داشت و اگر این روابط بهبود نیابد، روسیه مایل یا قادر نخواهد بود که گام چشمگیری برای ممانعت از دستیابی ایران به سلاح‎های هسته‎ای بردارد. این‎که آیا دولت اوباما در تلاش برای بهبود روابط با تهران است، هنوز یک پرسش باز است، اما این نظر که واشنگتن به روسیه برای کمک به آمریکا در مورد ایران نیازمند است، درست نیست.

نویسنده: مارک . ان .کاتز

منبع: هفته نامه - پنجره به نقل از موسسه واشنگتن برای امور خاور نزدیک