دوری از گناه؛ راه قرب به الله

یکی از ویژگی‌های بارز اهل ایمان، دوری از گناهان و نگاهداری نفس از ارتکاب کردار ناپسند است. این صفت به قدری پسندیده است که خداوند سبحان در موارد بسیار آن را ستوده و دارندگان …

یکی از ویژگی‌های بارز اهل ایمان، دوری از گناهان و نگاهداری نفس از ارتکاب کردار ناپسند است. این صفت به قدری پسندیده است که خداوند سبحان در موارد بسیار آن را ستوده و دارندگان آن را مورد لطف قرار داده است. شخص با تقوا مورد احترام و اطمینان مردم است و همگان او را دوست دارند. خداوند متعال درباره پرهیزکاران می‌فرماید: «ان المتقین فی جنات و عیون؛ همانا پرهیزکاران در باغها (ی سرسبز بهشت) و در کنار چشمه‌ها هستند»(حجر/۴۵). پیامبر اکرم (ص) در توصیف اهل ایمان می‌فرمایند: «قلبه تقیّ؛ قلب مؤمن از رذایل اخلاقی پاک است». امام سجاد (ع) نیز در بیان علائم پنجگانه مؤمن می‌فرماید: «الورع فی الخلوه؛ از نشانه‌های اهل ایمان خودداری از گناه حتی در خلوت است». از امام صادق نیز روایت شده است: «لا ایمان لمن لا ورع له؛ کسی که ورع و خویشتنداری از گناه ندارد، ایمان ندارد».

ارتکاب گناه و خارج شدن از قلمرو اطاعت الهی از رذیلت‌هایی است که در آیات متعدد مذمت شده است. خداوند در سوره نساء پس از بیان برخی دستورهای الهی می‌فرماید: «تلک حدود الله و من یطع الله و رسوله یدخله جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها و ذلک الفوز العظیم و من یعص الله و رسوله و یتعد حدوده یدخله نارا خالدا فیها و له عذاب مهین؛ اینها احکام الهی است، و هر کس از خدا و پیامبر او اطاعت کند، وی را به باغ‌هایی درآورد که از زیر (درختان) آن نهرها روان است. در آن جاودانه‌اند، و این همان کامیابی بزرگ است، و هر کس از خدا و پیامبر او نافرمانی کند و از حدود مقرر او تجاوز نماید، وی را در آتشی درآورد که همواره در آن خواهد بود و برای او عذابی خفت‌آور است»(نساء/۱۳ و ۱۴). همان گونه که در تربیت و سالم‌سازی بدن، از انجام بعضی امور و خوردن پاره‌ای از خوردنیها باید پرهیز کرد، در تربیت و تهذیب نفس نیز از انجام برخی کارها و استفاده از بعضی غذاها باید اجتناب ورزید. قطب راوندی از امام باقر (ع) نقل می‌کند که فرمود: «شگفتا که مردم از ترس بیماری در خوردن غذا احتیاط و امساک می‌کنند ولی از بیم آتش دوزخ از گناه خودداری نمی‌کنند» البته این خویشتنداری و پرهیز بر خلاف تمایلات نفس انسان است و در آغاز قدری دشوار به نظر می‌رسد، لکن با ریاضت و مجاهدت، سرانجام، کارها آسان و راه‌ها هموار خواهد شد، چنانکه امیرالمؤمنین (ع) فرمود: «در ترک گناه با نفس خویش دست و پنجه نرم کنید تا کشاندن آن به سوی طاعات و عبادات بر شما آسان شود».

این جنگ و گریز در خودسازی و تهذیب نفس نقش اساسی را ایفا می‌کند که در فرهنگ اسلامی از آن به «تقوا» تعبیر می‌شود و اساس تمام ارزشهای اسلامی و انسانی است و هیچ عمل و کوششی بدون آن ارزش ندارد و در پیشگاه خداوند متعال پذیرفته نیست، چنانکه می‌فرماید: «انما یتقبل الله من المتقین؛ خداوند تنها از کسانی که دارای تقوا باشند می‌پذیرد»(مائده/۲۷) بدون تردید هر عملی که نزد خدا مقبول نشود در اعتلای روح و صلاح و صفای آن هیچ گونه تاثیری نخواهد داشت، زیرا تنها کلام طیب و عمل صالح به سوی او بالا می‌رود و تنها انسانهای پاک و صالح به خدا نزدیک می‌شوند، که فرمود: «الیه یصعد الکلم الطیب و العمل الصالح یرفعه؛ به سوی او (خدای تعالی) سخنان پاکیزه صعود می‌کند و او عمل صالح را بالا می‌برد…»(فاطر/۱۰). امام صادق (ع) می‌فرماید: «لا ینفع اجتهاد لا ورع فیه؛ هیچ کوششی بدون ورع و پرهیزکاری سودمند نیست». آن حضرت در نامه‌ای خطاب به یکی از شیعیان می‌نویسد: «چنانچه بخواهی کارت به خوبی پایان یابد و از این دنیا در حالی رخت بربندی که به بهترین عمل مشغول باشی، حق خدای را بزرگ بدار، مبادا نعمتهای او را در نافرمانی صرف کنی و به حلم و بردباری او مغرور شوی…»

مفضل بن عمر می‌گوید: در خدمت امام صادق (ع) سخن از اعمال به میان آمد، عرض کردم من در مقام عمل بسیار ضعیف و سستم. حضرت فرمود: آرام باش و از خدا آمرزش بخواه. یعنی این اندازه ناامید مباش. سپس فرمود: «بی‌گمان عمل اندکی که همراه با تقوا باشد بهتر است از عمل فراوانی که خالی از تقوا باشد»، مفضل می‌گوید: عرض کردم: چگونه ممکن است کسی دارای این همه عمل خوب باشد ولی تقوا نداشته باشد؟ فرمود: آری می‌شود، همانند افرادی که اطعام می‌کنند و با همسایگان مهربانند و در خانه آنها به روی مردم باز است، اما در اولین برخورد با گناه عنان از دست می‌دهند و به نافرمانی و عصیان می‌پردازند. ولی کسانی هم هستند که توفیق انجام این گونه خدمات و نیکوکاری را ندارند، اما در برخورد با گناه خویشتن دارند و خود را از آلودگی حفظ می‌کنند».

همان گونه که بیان شد، در سخنان معصومین (ع) ارتکاب گناهان از مهلکات عظیم به شمار آمده و بدین رو، بر دوری از گناهان بسیار تاکید شده است. در روایاتی از پیامبر (ص) آمده است: «عابدترین مردم کسی است که واجبات را بر پا دارد و کوشاترین مردم آن است که از گناهان دوری کند» نیز فرمودند: «جبرئیل گفت: مَثَل این دین مثَل درختی استوار است که بنیاد آن ایمان، و رگ و ریشه آن نماز، و آب آن زکات، و شاخه آن خوشخویی و میوه آن دوری از محرمات الهی است. پس چنان که درخت جز با میوه‌اش کامل نمی‌شود، ایمان نیز جز با بازداشتن نفس از محرمات کامل نمی‌شود». در بیان دیگری نیز فرمودند: «عجب دارم از کسی که به سبب ترس از بیماری، از غذا پرهیز می‌کند، چگونه از گناهان به سبب ترس از آتش جهنم پرهیز نمی‌کند».

علی خانی