با امام كاظم ع در سایه قرآن

قرآن را واضح و كاملا روشن بیان كن و حروفش را مانند رمل و شن هایی كه باد یكباره می پاشد بر روی هم نریزو آن را مانند شعرخوانی پشت سر هم و با شتاب مخوان; نزد شگفتیهای قرآن بایستید و دلها را با آن تكان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سوره نباشد, یعنی به كیفیت بپردازید نه به كمیت

● آداب تلاوت

۱) صدای زیبا و حزن‏آور

عالم بزرگوار شیخ مفید(ره) می‏نویسد: طبق ادله گذشته،آن حضرت دانشمندترین مردم زمانه بود و بیش از همه حافظ كتاب الهی وخوش‏صداترین آنان در قرائت قرآن بود. هنگام قرائت، آهسته و حزن‏آور می‏خواند ومی‏گریست و شنوندگان هم گریه می‏كردند، اهل مدینه او را «زین المجتهدین‏»می‏نامیدند. (۱)

در روایتی دیگر آمده است:(و كانت قراته حزنا) یعنی قرائت آن‏حضرت حزن‏آوربود. (۲) به ابرهه مسیحی فرمود: «با كتاب خودت چقدر آشنایی؟ پاسخ‏داد: به متن و تاویل آن آگاهم، هشام می‏گوید: حضرت كاظم(ع) شروع كرد به قرائت‏انجیل، آنگاه ابرهه گفت: «حضرت مسیح این‏چنین می‏خوانند و جز او هیچ كسی چنین‏نخوانده است و از پنجاه سال پیش تا كنون در جستجوی چنین شخصیتی بودم‏» و دراین هنگام، ابرهه به دست امام مسلمان شد. (۳)

۲) ترتیل

یعنی حروف كاملا ادا وبیان و وقوف رعایت گردد.

حضرت كاظم(ع) می‏فرماید: از پیامبر اكرم در باره معنای «و رتل القرآن‏ترتیلا» (۴) پرسیدند، در پاسخ فرمود:

بینه تبیانا و لا تنثره نثر الرهل و لا تهذه هذالشعر، قفوا عند عجائبه و حركوابه القلوب و لا یكون هم احدكم آخر السوره. (۵)

یعنی قرآن را واضح و كاملا روشن‏بیان كن و حروفش را مانند رمل و شن‏هایی كه باد یكباره می‏پاشد بر روی هم نریزو آن را مانند شعرخوانی پشت‏سر هم و با شتاب مخوان; نزد شگفتیهای قرآن‏بایستید و دلها را با آن تكان دهید و همت و نظر شما رسیدن به آخر سوره‏نباشد، یعنی به كیفیت‏بپردازید نه به كمیت. (۶)

۳) ارج نهادن به حاملان قرآن

آن حضرت در حدیثی از جد بزرگوارش نقل می‏فرماید: خدای تعالی بخشنده است و جودرا دوست دارد و كارهای عالی را دوست می‏دارد و از كارهای پست ناخرسند است وواقعا از احترام به جلال الهی بزرگداشت‏سه گروه است:

الف) ریش سفید مسلمان،

ب) امام عادل،

ج) آن كسی كه حامل و تسلیم قرآن كریم است‏به گونه‏ای كه نه اهل غلو است ونه از بار تكالیفش شانه خالی می‏كند. (۷)

۴) اهدای ثواب قرائت‏به معصومان(ع)

علی بن‏مغیره به امام كاظم(ع) می‏گوید:

پدرم از جد شما پرسید آیا رواست‏شبی یك ختم قرآن بخوانم؟

جد شما فرمود: هر شب. دوباره پرسید: آیا در ماه رمضان هم؟ جد شما فرمود: درماه رمضان نیز، جدم عرض كرد: بلی هر چه توانستم.

و برنامه پدرم این بود كه در ماه رمضان چهل بار قرآن را ختم می‏كرد; و من نیزپس از پدر قرآن می‏خوانم بیشتر و گاهی كمتر از پدرم، كم و زیادیش بستگی داشت‏به اندازه فرصت و فراغت و یا كار و سرگرمی و نشاط و بیماریم و هنگام عیدفطر، قرآنهایی كه خوانده بودم، یك ختمش را برای رسول اكرم(ص) یكی برای‏علی(ع)، یكی برای فاطمه(ع) و همچنین برای هر كدام از امامان تا به شما رسیدو یكی هم برای شما قرار می‏دادم، از هنگامی كه خدا این بینش و حال را به من‏عنایت كرده است و در سلك پیروان شما قرار گرفته‏ام.

حال آیا برای خودم نیز پاداشی هست؟ حضرت فرمود: پاداش تو آن است كه در قیامت‏با آنها هستی، گفتم الله‏اكبر، آیا چنین اجری دارم؟ حضرت سه بار فرمود:

بلی. (۸)

● شیعه و قرائت قرآن

حضرت كاظم به مردی فرمود: آیا دوست داری در دنیا بمانی؟ پاسخ داد:

بلی، پرسید: برای چه؟ گفت: به خاطر قرائت قل هو الله احد، آنگاه حضرت ساكت‏شد و پس از زمانی گفت: ای حفص! هركس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و قرآن راخوب نداند، در عالم برزخ آموزش داده می‏شود تا خدا به واسطه آن درجه و مقامش‏را بالا ببرد زیرا درجات بهشت‏به قدر آیه‏های قرآن كریم است: به قاری گفته‏می‏شود: بخوان و ترقی كن پس او می‏خواند و ترقی می‏كند. حفص گوید:

در عمرم ندیدم كسی را كه از امام كاظم (ع) بیشتر خدا ترس و به رحمت‏حق‏امیدوارباشد و قرآن خواندنش همراه با حزن بود و گویا هنگام قرائت‏به شخصی‏خطاب می‏كند. (۹)

● پیز از بحثهای بی‏فایده

همچنانكه امروزه، پرداختن به طرح و حل بسیاری از معماهای قرآنی، وقت‏گیر،كم‏فایده و مایه غفلت از اهداف اصلی قرآن كریم است، در گذشته نیز مباحثی‏چون مخلوق بودن یا قدیم بودن قرآن، به صورت مشكلی جنجالی درآمده بود ومایه درگیری و خونریزی‏ها و اتلاف وقت و... می‏شد. هنگامی كه در این باره ازامام كاظم(ع) نظرخواهی و گفته شد مردم در این باره اختلاف دارند برخی‏قرآن را مخلوق می‏دانند و بعضی غیر مخلوق; فرمود: من آنچه را آنان می‏گویند، نمی‏گویم ولی می‏گویم: «انه كلام الله‏» قرآن سخن خداست. (۱۰)

این روش و منش‏باید سرمشق امروز و همیشه ما باشد، كه از مباحث نظری بی‏فایده و مشكل‏آفرین‏بپرهیزیم.

● عنایت‏به تفسیر قرآن

به جاست كه قاری به معنی و تفسیر هم توجه نماید، در سخنان امام كاظم(ع)مواردی از تفسیر آیات بیان شده مثلا «توبه نصوح‏» در آیه‏«یا ایها الذین آمنوا توبوا الی الله توبه نصوحا» (۱۱) را چنین تفسیرمی‏فرماید: بنده به درگاه خدا توبه می‏كند و دیگر برنمی‏گردد و توبه نمی‏شكند وبراستی كه محبوبترین بندگان خدا در پیشگاه حق، فریب خوردگان‏توبه‏كننده‏اند. (۱۲)

● تفسیر واژه‏های مشكل

در تفسیر «الذین هم عن صلاتهم ساهون‏» (۱۳) سهو در نماز را تضییع‏نماز می‏داند. (۱۴) و یا در تفسیر «الله الصمد» (۱۵) می‏فرماید: «الصمد الذی‏لا جوف له‏» (۱۶) یعنی صمد كسی است كه توخالی نیست; بدیهی است كه اجسام همه‏توخالی و دارای هسته مركزی و پروتون هستند، و طبق این تفسیر صمد یعنی غیرمادی و غیر جسم.

● بیان مصداق و مورد آیه

شان نزول و یا روشن‏ترین مصداقهای برخی آیات، در سخنان امام بیان شده‏است مثل مصداق «ماء معین‏» كه منظور از آن غیبت‏حضرت مهدی امام زمان(ع)است. در این آیه از انسان سؤال شده: «قل ارءیتم ان اصبح ماوكم غورا فمن‏یاتیكم بماء معین‏» (۱۷) یعنی بگو: به من خبر دهید، اگر آب شما فرو رود،چه كسی آب روان برایتان خواهد آورد؟

و در توضیح «فجار» در آیه: «كلا ان كتاب الفجار لفی سجین‏» (۱۸) می‏فرماید:

بدكاران و فاجران كسانی هستند كه در حق ائمه (علیهم السلام) نافرمانی و برآنان قلدری كردند. (۱۹) گفتنی است كه بیشترین تفسیرهای آن بزرگوار در شرح‏آیه‏هایی است كه در اثبات امامت و رهبری و یا بیزاری و مذمت منحرفان از امامت‏نازل شده است.

در معرفی مهم‏ترین مصداق منافقان، كسانی را نشان می‏دهد كه به ولایت‏حضرت‏علی(ع) ایمان نمی‏آوردند، قرآن كریم می‏فرماید:

«هنگامی كه منافقان نزد تو آیند می‏گویند:

«ما شهادت می‏دهیم كه یقینا تو رسول خدایی‏» خداوند می‏داند كه تو رسول اوهستی، ولی خداوند شهادت می‏دهد كه منافقان دروغگو هستند...» (۲۰)

این به خاطرآن است كه نخست ایمان آوردند سپس كافر شدند از این‏رو بر دلهای آنان مهرنهاده شده و حقیقت را درك نمی‏كنند. امام(ع) می‏فرماید: منظور منافقانی است كه‏نخست ایمان آوردند به رسالت پیامبر(ص) و سپس به لایت‏حضرت علی(ع) وصی آن‏حضرت كفر ورزیدند.

● ثواب تلاوت

در سخنان امام(ع) ثواب و آثار تلاوت بسیاری‏از آیه‏ها و سوره‏ها بیان شده كه نمونه‏هایی را مرور می‏كنیم:

۱) هرگاه از چیزی ترسیدی صد آیه از هر جای قرآن كه خواستی، بخوان، آنگاه‏سه بار بگو: اللهم اكشف عنی البلاء. (۲۱)

۲) امام كاظم(ع): نسیم رحمت الهی در هر روز جمعه هزار بار می‏وزد، و به هربنده‏ای هر چه خدا بخواهد می‏دهد پس هر كه بعد از عصر جمعه صد بار سوره قدر رابخواند خداوند آن هزار رحمت و همانند آن را به او می‏بخشد. (۲۲)

علی مختاری

پی‏نوشت‏ها:

۱ ارشاد مفید، ص ۲۳۵; بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۱۰۲.

۲ كافی، ج ۲، ص‏۶۰۶، به نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص ۱۱.

۳ بحارالانوار، ج ۴۸، ص ۱۰۴.

۴ سوره مزمل، آیه ۴.

۵ بحارالانوار، ج‏۷۶، ص‏۶۳; مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص ۴۴.

۶ مسند الامام الكاظم(ع)، ص ۴۴، نقل از بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۲۱۵.

۷ بحارالانوار، ج ۹۲، ص ۱۸۴.

۸ كافی، ج ۲، ص ۴۱۸; مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص ۹۸.

۹ همان، ص‏۶۰۶; نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ص ۱۱.

۱۰ توحید صدوق، ص ۲۲۴; مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص‏۷.

۱۱ سوره تحریم، آیه‏۷۷.

۱۲ تفسیر نورالثقلین، ج ۵، ص ۳۷۴; مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص ۴۲، بااندكی تفاوت.

۱۳ سوره ماعون.

۱۴ مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص‏۴۷.

۱۵ سوره توحید.

۱۶ مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص ۴۸.

۱۷ سوره ملك، آیه ۳۰.

۱۸ سوره مطففین، آیه ۸.

۱۹ مناقب ابن شهرآشوب، ج ۲، ص ۳۵۲، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص‏۴۶.

۲۰ سوره منافقون، آیه‏۳ ۱.

۲۱ مناقب ابن شهرآشوب، ج ۱، ص‏۵۵۹، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ص ۴۱.

۲۲ ثواب الاعمال، ص‏۱۵۷، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص ۱۱.

۲۳ امالی صدوق، ص ۳۶۱، نقل از مسند الامام الكاظم(ع)، ج ۲، ص‏۹.