حضور ناتو در منطقه خلیج فارس

نخستین دفتر سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو در منطقه خلیج فارس 5 بهمن با حضور ینس استولتنبرگ , دبیرکل این سازمان در کویت افتتاح شد دفتر ناتو در کویت در چارچوب ابتکار عمل همکاری استانبول تأسیس شده است

نخستین دفتر سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در منطقه خلیج فارس 5 بهمن با حضور «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل این سازمان در کویت افتتاح شد. دفتر ناتو در کویت در چارچوب «ابتکار عمل همکاری استانبول» تأسیس شده است. رهبران ناتو در سال ۲۰۰۴ (1383) در نشست این سازمان در استانبول با تصویب طرح موسوم به «ابتکار عمل همکاری استانبول» تصمیم گرفتند ارتباط و همکاری امنیتی ناتو را با کشورهای غرب آسیا به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس افزایش دهند. ناتو همچنین قصد دارد یک دفتر دیگر نیز در سرزمین های اشغالی دایر کند. با توجه به مسئله اهمیت منطقه خلیج فارس به عنوان قلب انرژی جهان و همچنین تحولات کنونی منطقه که متأثر از پدیده تروریسم تکفیری است در این نوشتار سعی شده اهداف حضور ناتو در منطقه خلیج فارس مورد بررسی قرار گیرد.

ناتو یا همان سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در ۴ آوریل ۱۹۴۹ (۱۵ فروردین ۱۳۲۸) در واشنگتن تأسیس شد. این سازمان هم اکنون دارای 28 عضو بوده و مقر اصلی آن در شهر بروکسل پایتخت بلژیک است. این سازمان بخشی از برنامه‎ دفاعی و راهبردی آمریکا محسوب می‎شد. هدف آمریکا در آن زمان از تشکیل این سازمان را می‎توان مقابله با کمونیسم و شوروی در اروپای غربی و حوزه مدیترانه بیان کرد. مهم ترین بخش پیمان ناتو ماده ۵ آن است که در آن کشورهای عضو توافق کرده اند حمله نظامی علیه یک یا چند کشور عضو را به عنوان حمله به تمامی کشورهای عضو تلقی و به مقابله آن برخیزند. (عالم،02/11/1395)

پس از فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد جهت گیری پیمان ناتو در راستای مقابله با کشورهای منطقه ای تعریف شد. گسترش ناتو را می‎توان فرآیندی دانست که از اروپای شرقی آغاز شده و درحال شکل‎گیری در حوزه‎های مربوط به آسیای مرکزی، قفقاز، و غرب آسیا می‎باشد. در این میان منطقه خلیج فارس جایگاه ویژه‎ای دارد. با خروج انگلستان در 1971 (1350) از منطقه خلیج فارس حضور اروپائیان در این منطقه تا حدی کم رنگ شد ولی قطع نگردید. در بعد اقتصادی و سیاسی همکاری کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با اتحادیه اروپا با تشکیل شورای مشترک شورای همکاری خلیج فارس – اتحادیه اروپا ادامه یافت. (یزدانی، 1395) در 1990 (1369) اولین گام های گسترش ناتو به شرق برداشته شد. با توجه به اهمیت بالای منطقه خلیج فارس به عنوان یکی از قطب های انرژی جهان در مارس 2005 (اسفند 1383) اولین بار اجلاس ناتو و غرب آسیا تشکیل و در آن اجلاس بر لزوم نزدیکی با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس تأکید شد. در این اجلاس از نمایندگان کشورهای کویت، بحرین و قطر نیز برای شرکت دعوت شده بود.

ابعاد حضور ناتو در منطقه خلیج فارس محدود به مسائل نظامی نیست و مسائل مختلفی را در بر می گیرد. برخی نظریه پردازان اعلام می دارند گسترش ناتو به شرق متأثر از تهدید هویت این پیمان بوده و در جهت گسترش قدرت نرم غرب و اشاعه ارزش های غربی انجام می گیرد. یعنی ناتو با گسترش خود به دنبال غربی کردن کشورهای دیگر مناطق جهان است. همچنین از دیگر دلایل حضور ناتو در منطقه خلیج فارس می توان به محدود کردن نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه و تهدید منافع و امنیت ایران اشاره کرد. با توجه به گسترش ناتو در آسیای مرکزی و قفقاز، افغانستان و تمایل همسایه های شمالی ایران مانند آذربایجان جهت همکاری و عضویت در ناتو و در نهایت حضور ناتو در خلیج فارس باعث شده جمهوری اسلامی ایران با سازمان پیمان آتلانتیک همسایه شود و این یعنی تنگ کردن محاصره ایران. (عالم،02/11/1395)

یکی از هدف های ارائه شده توسط ناتو مقابه با پدیده تروریسم در منطقه است حال آنکه ورود ناتو به خلیج فارس درحالی انجام می پذیرد که برخی گروه های تروریستی منطقه مورد حمایت مالی کشورهای عضو ناتو هستند. اتفاقی که در سال‎های اخیر در سوریه اتفاق افتاده است.

موضوع دیگر که باید به آن اشاره کرد این است که کشورهای عضو ناتو بزرگ‎ترین مصرف کننده‎های انرژی در جهان هستند و منطقه خلیج فارس به عنوان قلب انرژی جهان، امنیت انرژی را برای این کشورها فراهم می-کند. دبیرکل وقت ناتو در نشست ۲۰۰۷ (1386) در مقدونیه، سه راهکار احتمالی در رابطه با مسأله امنیت انرژی را به شرح زیر اعلام می‎کند:

۱ـ تقویت حمایت ناتو از نیروی کشورها برای حفاظت از خطوط لوله و مسیرهای انتقال انرژی؛

۲ـ استقرار نیروهای ناتو برای حفاظت از مخازن و خطوط انتقال انرژی؛

۳ـ تقویت مأموریت‎های دریایی ناتو در دریای مدیترانه و احتمال گسترش آن به سایر آبراهه‎های بین ‎المللی به منظور حفاظت از مسیرهای دریایی انتقال انرژی؛ (طباطبایی و محمودی، ۱۳۸۹: ۷۴)

ورود ناتو به منطقه خلیج فارس، ایلات متحده را در وضعیتی قرار می‎دهد که بیشترین اهداف را با کمترین هزینه به دست آورد. آمریکا در چارچوب ناتوی جهانی، به دنبال این است که رقیبان و دشمنان راهبردی خود (روسیه و چین) را در حاشیه و انزوا و یا در محاصره (ایران) قرار دهد.

کویت به علت همجواری با عراق و در اختیارداشتن یک موقعیت ترانزیت مناسب برای نظامیان ناتو که در سطح منطقه تردد می کنند از اهمیت بالایی برای آمریکا و سایر اعضای ناتو برخوردار است. بعد از افتتاح دفتر ناتو در کویت دو طرف موافقت نامه ای را جهت ارائه تسهیلات تردد به نیروهای ناتو امضا کرده اند اما کویت اختیارات بیشتری را نیز به این نیروها داده و با وجود قانون ممنوعیت حمل سلاح در کویت، نیروهای ناتو اجازه حمل سلاح را در داخل خاک کویت خواهند داشت. (خبرگزاری ایرنا، ایرنا 30/08/1395)

در مراسم تأسیس دفتر ناتو در کویت «ینس استولتنبرگ»، دبیرکل ناتو بر تقویت همکاری امنیتی با کشورهای حاشیه خلیج فارس تأکید و هدف از گشایش این دفتر را تقویت شراکت بین اعضای این پیمان و کشورهای حوزه خلیج فارس عنوان کرد. استولتنبرگ گفت که این دفتر، همکاری بین دو طرف در زمینه های مختلف از جمله همکاری های نظامی را تقویت می کند. وی همچنین افزود که این دفتر، مرکزی حیاتی برای همکاری بین ناتو و شرکایش در حوزه خلیج فارس در زمینه های مختلف به ویژه ضد تروریسم خواهد بود. از سوی دیگر «صباح الخالد الصباح»، وزیر خارجه کویت نیز در این مراسم گفت: منطقه خلیج فارس با چالش-های مختلفی روبه رو است که نیازمند همکاری با سازمان های بین المللی است. (خبرگزاری مهر، ۶ بهمن ۱۳۹۵)

عدم جدیت ناتو در مقابله با گروه های تروریستی نظیر داعش در سوریه و عراق از یک طرف و حمایت مالی و تسلیحاتی برخی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که خواهان حضور ناتو در منطقه می باشند از این گروه های تروریستی از سوی دیگر، این احتمال را تقویت می کند که اقدامات این کشورها و ناتو با هدف مقابله با جمهوری اسلامی ایران و کاهش نفوذ آن در منطقه صورت می گیرد. (سایت عصر ایران 05/11/1395)

نتیجه

واقعه 11 سپتامبر 2001، بر منطقه غرب آسیا و به ویژه منطقه خلیج فارس تأثیرات عمده ای داشت. یکی از پیامدهای آن اثرگذاری بر سیاست های اتخاذی اعضای شورای همکاری خلیج فارس و ایجاد تردید در روابط سنتی بین اعضای شورای همکاری و ایالات متحده آمریکا بوده است. کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس جهت پیش برد اهداف و حفظ امنیت خود همواره دنبال بسط و تحکیم روابط خود با آمریکا بوده اند. اما بعد از واقعه 11 سپتامبر و قرارگرفتن طرح خاورمیانه بزرگ در کانون سیاست خارجی آمریکا، مطرح شدن عربستان سعودی

به عنوان کشور حامی تروریسم و حمله آمریکا به عراق که از دید سران کشورهای عضو شورای همکاری اشتباه بود (زیرا سبب افزایش نفوذ جمهمری اسلامی ایران در منطقه شد) تردید کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس نسبت به آمریکا افزایش پیدا کرد. در نتیجه کشورهای عضو شورا به این نتیجه رسیدند که برای حفظ امنیت خود نمی توانند همانند قبل به آمریکا تکیه کنند. لذا به تقویت و بسط روابط خود با کشورهای اروپایی اقدام کردند. همچنین از دیگر دلایل تلاش کشورهای جنوبی خلیج فارس جهت نزدیکی با ناتو نگرانی این کشورها از گسترش نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه غرب آسیا است که مصادیق آن را نفوذ ایران در عراق و همچنین لبنان و فلسطین اعلام می کنند که باعث نگرانی آنها شده است. در این راستا کشورهای عضو شورای همکاری به مخالفت و مقابله با برنامه هسته ای ایران پرداخته و آن را علیه امنیت و منافع خود اعلام می کنند. (طاهری مهر، 1384) در کنار دلایل ذکر شده باید عنوان کرد که کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به دلیل داشتن منابع انرژی برای کشورهای اروپایی و اعضای ناتو دارای اهمیت ویژه ای بوده و این سبب می شود کشورهای اروپایی نیز خواهان نزدیکی با کشورهای منطقه خلیج فارس در جهت تأمین انرژی خود باشند.

مسعود پورعلی