نگاه روزآمد به یک واقعه

به عاشورا باید به گونه ای نگریست که گویی در زمان حال رخ داده است

باز این چه شورش است که در خلق عالم است... پارچه‌های تیره و دسته‌های سینه‌زنی و هیات‌های حسینی برای همه ما شیعیان و عاشقان این ابرمرد تاریخ خاطره‌انگیز و دارای جنبه‌های احساسی و عاطفی نیرومندی است، اما عاشورا و کربلا را صرفا به جریانی عاطفی فروکاستن گناهی است عظیم و بی‌انصافی‌ای است نابخشودنی. عاشورا پیش از آن که در شعار اظهار شود منتهای شعور است و کربلا پیش از آن که در قالب بکاء و اشک جلوه کند، نهایت آگاهی است و عین عزت.

در باب ویژگی‌های این واقعه بزرگ و جنبه آگاهی‌بخشی و عبرت‌آموزی آن با حجت‌الاسلام یوسفی مقدم، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و مدیر مرکز فرهنگ و معارف قرآن مصاحبه‌ای انجام دادیم که مشروح آن را در اینجا می‌خوانید.

هر سال ابتدای سال جدید قمری، سالگرد واقعه بزرگ عاشورا شیعیان را در ماتم سرور شهیدان عالم حضرت اباعبدالله الحسین محزون می‌کند و در هیات‌های مذهبی و مساجد یاد آن فرزند رشیدآل ‌رسول(ص) زنده نگاه داشته می‌شود. در باب نهضت عاشورا، اندیشمندان بزرگی در طول تاریخ سخن‌ها گفته‌اند و کتاب‌ها نگاشته‌اند. از نگاه شما ویژگی‌های خاص این نهضت که موجب زنده نگاه داشتن آن شده، چیست؟

در ابتدا ایام عزاداری سرور شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین را به همه پیروان، علاقه‌مندان و همه آزادیخواهان جهان تسلیت عرض می‌کنم و امیدوارم همه ما از کسانی باشیم که از این نهضت بزرگ درس‌های مورد نیاز زندگی‌مان را فرا بگیریم.

قیام حضرت اباعبدالله الحسین(ع) میان نهضت‌هایی که برای آزادی و نجات بشر از چنگال استعمارگران و استثمارگران انجام شده است، موجب شده این نهضت و انقلاب نه‌تنها برای مسلمانان بلکه برای همه آزادیخواهان جهان الگوی بزرگ و با ارزشی قلمداد شود، همان‌طور که ماهاتما گاندی رهبر انقلاب آزادیبخش هندوستان، امام حسین(ع) را الگو و مقتدای نهضت خود انتخاب کرده بود.

شخصیتی ممتاز و بی‌نظیر، انقلابی ممتاز و بی‌نظیر در پهنه گیتی به وجود آورد که همواره برای تمام آزادیخواهان عالم زندگی‌ساز، درس‌آموز و تحول‌آفرین بوده است.

در ارتباط با نهضت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نکته قابل توجهی که از اهمیت بسیار بالایی هم برخوردار است، نوع نگاه و شیوه عبرت‌آموزی است.

به نظر می‌رسد در باب نهضت عاشورا هر فردی به تناسب روحیات و سطح دانش و معرفت خود، نگاه و رهیافتی به این واقعه دارد. برخی با نگاه احساسی صرفا به این واقعه می‌نگرند ولی برخی دیدی عمیق‌تر به عاشورا و کربلا دارند. این تفاوت رویکردها به واقعه عاشورا را چگونه تبیین و توجیه می‌توان کرد؟

به قیام حضرت می‌توان از منظرهای متفاوتی نگریست. یکی دلسوزی برای پیامبر خدا و اهل بیت عصمت و طهارت است. پسر پیغمبر خدا و امام سوم شیعیان را به آن شرح که می‌دانید به شهادت رساندند و اهل بیتشان را به اسارت بردند. در این نگاه ما صرف عزاداری برای امام حسین(ع) را مورد توجه قرار می‌دهیم.

نگاه دیگر به عاشورا و نهضت خونین کربلا نگاه عبرت و درس‌آموزی است. سرمشق قراردادن قیام حضرت است. در این نگاه باید عمدتاً درس‌ها و آموزه‌های این حرکت بزرگ را فرابگیریم و در زندگی خود مورد توجه قرار دهیم.

درس گرفتن از قیام امام حسین(ع) همواره قیام‌کردن و به شهادت رسیدن نیست. گاهی درس گرفتن از نهضت حسینی، حفاظت از قیام و آثار این حرکت عظیم حضرت است. یعنی بررسی علل و عواملی که جریان حادثه کربلا را به وجود آورد و موجب شد پسر پیامبر خدا با چنین وضعیتی به شهادت برسد و خود و یارانش را فدای احیای حق و حقیقت نماید.

یکی از آمال ما شیعیان این است که مشی و سبک زندگی‌مان الگو گرفته از زندگی اهل بیت پیامبر و بویژه حضرت اباعبدالله باشد. شاید این الگو گیری در زمان معاصر بیش از هر جا در جریان انقلاب اسلامی آشکار شد. از این منظر واقعه عاشورا چگونه الگوی این جریان عظیم مردمی و اسلامی گردید و این الگوگیری امروز چگونه می‌تواند استدام پیدا کند؟

بله، در شرایطی که ما درگیر نظام طاغوت شاهنشاهی بودیم، درس ایستادگی در برابر ظلم و ظالم را از قیام امام‌حسین(ع) گرفتیم و بر اساس آموزه‌های نهضت حسینی، ملت مسلمان ایران در برابر رژیم فاسد طاغوت ایستاد و او را سرنگون کرد.

یوسفی مقدم: ما باید با توجه به موقعیت و شرایط زمان خود از قیام حضرت درس بگیریم. گویا قیام ایشان در این زمان و برای این دوران رخ داده است. نسل آینده نیز با شرایط خودش از قیام امام حسین(ع) استفاده خواهد کرد. کما این که نسل گذشته با توجه به شرایط خود این استفاده را کرد

اما امروز که ما در سایه نظام مقدس جمهوری اسلامی به سر می‌بریم باید درس‌های دیگری از این نهضت بزرگ را مورد توجه قرار دهیم. امروز انقلاب اسلام نظامی است که برخاسته از قیام اباعبدالله‌الحسین است. درس امروز ما باید این باشد که برای حفظ این قیام چه باید کرد که آن عواملی که موجب شهادت رسیدن ایشان و یاران با وفایشان شد در زمان ما ایجاد نشود. درس گرفتن فقط قیام‌کردن نیست.

به نظر من عمده‌ترین محورهایی که می‌توان به عنوان عبرت از آموزه‌های نهضت حسینی مورد توجه قرار گیرد و برای زندگی امروز ما کارساز و مشکل گشا باشد، درس عزتمندی و عزتمداری است.

از مجموع قیام امام حسین(ع) استفاده می‌شود که مسلمانان باید عزیز باشند و جامعه اسلامی باید از ذلت و خواری به دور باشد. بر مبنای آیات شریف قرآن کریم، عزت زمانی است که جامعه اسلامی احساس قدرت و اقتدار داشته باشد. در برابر جامعه عزیز، جامعه ذلیل است؛ جامعه‌ای که احساس زبونی و خواری در آن وجود داشته باشد. امام حسین(ع) با ایستادگی در برابر ظالم و قرار نگرفتن زیر سلطه ستمگر به ما درس عزت داد. او خواستار این بود که جامعه اسلامی، جامعه‌ای عزیز و سرافراز و با شخصیت باشد.

این پیام بزرگ نهضت اباعبدالله الحسین برای پیروان حضرت دو وظیفه مهم را احیا می‌کند.

یکی پاسداری از عزت و اقتداری که امروزه جمهوری اسلامی برای مسلمانان ایران فراهم کرده است که اگر در این وظیفه سستی و کم‌توجهی صورت پذیرد خدای نخواسته موجب زوال نعمت خواهد شد.امروزه مسلمانان ایران به عنوان انسان‌هایی با اراده و ایستاده در برای ظلم و تجاوز و استعمار و استثمارگران در دنیا شناخته شده‌اند که این مهم به برکت نظام جمهوری اسلامی است که بر گرفته از قیام اباعبدالله الحسین است.

طی یکی دو سال اخیر حرکت‌های مردمی و اسلامی در منطقه، به سرنگونی طاغوت‌های بزرگی در برخی کشورهای اسلامی انجامید. در این میان نقش ما شیعیان در معرفی قیام عاشورا و جهت‌دهی این نهضت‌ها به سمت نهضت حسینی چگونه می‌تواند جامه عمل به خود گیرد؟

بیداری جهان اسلام و متوجه ساختن آنان به این حقیقت که عزت و شرافت آنان در آزادی از استعمار بین‌المللی و تصمیم‌گیری برای مملکت‌شان خواهد بود، وظیفه ماست.

ما باید در ممالک اسلامی شعار آزادی و آزادگی اباعبدالله را زنده کنیم و این الگوی بزرگ را برای آنان احیا نماییم. می‌گویم احیا نماییم چون حضرت، الگوی تمام مسلمانان است. اما تذکر و یادآوری آن نیاز امروز جامعه اسلامی است.این وظیفه دومی است که ما مسلمانان ایران به عنوان الگوپذیران نهضت حسینی نسبت به سایر مسلمانان جهان داریم.

درس دیگری که از قیام حضرت باید برداشت شود، بصیرت است. در زمان بروز حادثه کربلا، نگاه عمیق و همه‌جانبه برای همه مردم فراهم نبود. بسیاری از افراد به دلیل نداشتن درک مناسبی از شرایط نتوانستند اقدام بموقع و شایسته‌ای در جهت حمایت از حضرت اباعبدالله داشته باشند و این عدم توجه و بصیرت باعث شد پسر پیغمبر خدا با مظلومیت تمام همراه با یارانش در سرزمین کربلا به شهادت برسد و اهل بیت مبارکش به اسارت گرفتار شود.

در روز عاشورا نیز درس‌های بصیرت افزای عجیبی وجود دارد. همان تعداد اندک یاران حضرت که در روز عاشورا همراه ایشان بودند، به دلیل قوت بصیرتی که در وجودشان بود تمام همت خود را برای دفاع از امام حسین(ع) گذاشتند و فریب دشمنان اسلام ناب حسینی را نخوردند و جانانه و مردانه در کنار اباعبدالله ایستادند و به شهادت رسیدند.

لذا یکی دیگر از درس‌هایی که ما از حادثه کربلا می‌گیریم که البته باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشیم، بصیرت است. امروز نیز جامعه ما نیازمند بصیرت است و ما باید نگاهی عمیق به شرایط زمان خود داشته باشیم. دوستان و دشمنان را بشناسیم و از برنامه‌های دشمنان و نحوه حمایت از دوستداران مطلع باشیم.

از نگاه شما و با مطالعاتی که درباره نهضت عاشورا تاکنون داشتید شناخته‌شده‌ترین آموزه نهضت عاشورا چیست؟

می‌توان گفت شناخته‌شده‌ترین آموزه نهضت حسینی، درس آزادگی و آزادیخواهی است. شعار آزادگی شعار مهم حادثه کربلاست که در پهنه تاریخ گسترده شده و امروز جامعه ما برای نجات از بند اسارت فرهنگی، اسارت سیاسی و اسارت اقتصادی دشمنان خود باید به این آموزه نهضت حسینی اقتدا کند.

به عنوان نتیجه بحث، چه توصیه‌ای برای افراد و محققانی که در راه مطالعه و پژوهش دقیق و عمیق در باب این قیام تاریخ‌ساز و این نهضت اثرگذار گام برمی‌دارند، دارید؟

نکته قابل توجه که بنده به آن بسیار تأکید دارم نگاه روزآمد به قیام اباعبدالله الحسین(ع) است. ما باید با توجه به موقعیت و شرایط زمان خود از قیام حضرت درس بگیریم. گویا قیام ایشان در این زمان و برای این دوران رخ داده است. نسل آینده نیز با شرایط خودش از قیام امام حسین(ع) استفاده خواهد کرد. کما این‌که نسل گذشته با توجه به شرایط خود این استفاده را کرد.

ما باید به گونه‌ای به این نهضت و به این قیام نگاه کنیم که درس‌ها و عبرت‌های مورد نیاز دوران خودمان را در برداشت و برای موفقیت‌ جامعه اسلامی به کار بگیریم.

سیدجواد میرخلیلی