وقتی زندگی مشکل می‌شود...

طبق ماده ۱۱۳۰ ق . مدنی در صورتی که دوام زوجیت موجب عسروحرج زوجه باشد وی می‌تواند تقاضای طلاق کند. عسر و حرج عرفا در تنگنا قرار گرفتن و شرایط سختی است که فرد در مواجهه با آن دچار …

طبق ماده ۱۱۳۰ ق . مدنی در صورتی که دوام زوجیت موجب عسروحرج زوجه باشد وی می‌تواند تقاضای طلاق کند. عسر و حرج عرفا در تنگنا قرار گرفتن و شرایط سختی است که فرد در مواجهه با آن دچار ضرر و زیان خواهد شد.

عسر و حرج با مفهوم ضرر، رابطه نزدیکی دارد با این توضیح که هر عسر و حرج، ‌ضرر است اما هر ضرری عسر و حرج نیست وباید به نوع و شدت ضرر توجه کرد. در واقع عسر و حرج پدید آمدن وضعیتی است که ادامه زندگی را برای زوجه با مشقت همراه سازد و تحمل آن مشکل شود.

با توجه به تعریف ارائه شده مشخص می‌شود که عسر و حرج مفهومی گسترده است و نمی‌توان به طور مشخص برای آن مواردی حصری برشمرد و قاعدتا باید به ادعای عسر وحرج با توجه به شرایط، ‌دلایل آن رسیدگی شود.

سوم آذر ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی تبصره‌ای به ماده ۱۱۳۰ ق.م الحاق کرد که در تاریخ ۲۹ تیر ماه ۱۳۸۱ به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید و در روزنامه رسمی شماره ۱۶۷۶۸-۳۱شهریور ۸۱ به چاپ رسید.

مطابق این تبصره:

۱) ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا ۹ ماه متناوب در مدت یکسال بدون عذر موجب عسر و حرج خواهد بود. عرف نیز چنین حالتی را کاملا پذیرفته چرا که در جامعه ایرانی زن به شدت تحت مراقبت شوهر قرار دارد و شوهری که به طور همه جانبه از همسر و خانواده خود حمایت می‌کند مورد تجلیل واقع می‌شود.

زن به مرد به دید تکیه‌گاه می‌نگرد پس اگر شوهر زندگی خانوادگی را بی هیچ علت و هماهنگی قبلی ترک کند، موجب سختی را برای همسر خود پدید می‌آورد. توجه داشته باشیم که ترک خانواده در زمره مواردی که مرد با عذری موجه به قصد انجام کار یا ماموریت یا به دلایل غیر مترقبه مجبور به دوری از خانواده می‌شود قرار نمی‌گیرد. عرف هم چنین مواردی را عسر و حرج نمی‌داند.

۲) اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلاء او به الکل که به اساس زندگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام او به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک ا عتیاد لازم بوده است.

اگر زوج به عهد خود عمل نکند یا پس از ترک مجددا به مصرف مواد مذکور روی آورد بنا به درخواست زوجه،‌طلاق انجام خواهد شد. موضوع کاملا واضح است. اعتیاد بلایی است که بی‌شک موجب ورود خلل به زندگی خانوادگی خواهد شد. خلل مذکور اعم از ضررهای معنوی و مادی است. زن در این شرایط همواره دچار مشکل روحی بوده و ترس از ریختن آبرو در اجتماع را دارد و از طرفی معتاد به هر دری می‌زند تا به مواد مصرفی خود دست یابد و در این راه حتی به کمبودهای خانواده هم توجهی نخواهد کرد. عسروحرج در این صورت کاملا متصور و مثبت است و عموما مورد پذیرش قرار می‌گیرد.

۳) محکومیت قطعی زوج به حبس ۵ سال یا بیشتر. به نظر برخی این مورد در حکم ترک خانواده است و دوری موجب بروز فشارهای روانی و مادی بر خانواده خواهد شد. توجه داشته باشیم که محکومیت باید قطعی شده باشد و در غیر این صورت عسر و حرج موضوعیت نخواهد یافت.

۴) ضرب و شتم یا هرگونه سوء‌رفتار زوج که عرفا با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد. ضرب و شتم خود سوءرفتار است و هرگز قابل تحمل نخواهد بود و عرف هم نمی‌پذیرد که جنس قوی‌تر،‌زن را مود ضرب و شتم قرار دهد. پر واضح است که در اکثر موارد زن قادر به دفاع نیست و دچار صدمات جسمی می‌شود. در صورت ضرب و شتم علاوه بر وجود جنبه کیفری، عسروحرج متصور است. سو‌ءرفتار مفهومی وسیع است و شامل انواع و اقسام رفتارهایی می‌شود که مورد پذیرش عرف نبوده و اعمالی ناپسند از جهت اخلاقی تلقی می‌شوند مانند توهین و افترا یا تخریب شخصیت فرد و ....

۵) ابتلاء زوج به بیماری‌های صعب‌العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه صعب‌العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل کند.

اثبات این امر محتاج تایید کارشناس خبره و صالح است هر چند برخی امراض صعب‌العلاج شناخته شده است. اما در موارد استثنایی و خاص به ویژه بیماری‌های روانی نظریه کارشناس لازم خواهد بود. همان‌گونه که در ابتدای مطلب هم اشاره شد موارد فوق در قانون حصری نیست و دادگاه در صورتی که شرایط دیگری غیر از آنچه در قانون ذکر شده پدید آید و احراز کند که زن دچار عسروحرج شده است حکم طلاق صادر خواهد کرد تا آنجا که حتی استنکاف مرد از انجام تکالیف قانونی و زناشویی و عرفی خود نیز از مصادیق عسروحرج شناخته شده است. آخرین نکته اینکه در هرحالت مدعی عسر و حرج باید ادعای خود را اثبات نماید و اوست که باید با ادله کافی برای دادگاه محرز کند که در شرایط عسروحرج قرار دارد.