موسیقی ایرانی همواره با عرفان و دین درارتباط بوده است

در بررسی موسیقی ایرانی و موسیقی مذهبی بخصوص موسیقی رمضان، ما با دو حوزه مختلف اما مرتبط با یکدیگر مواجه می‌شویم. یکی مختصات فنی و نظری است و دیگری جنبه‌های معنوی اندیشه‌گرانه. …

در بررسی موسیقی ایرانی و موسیقی مذهبی بخصوص موسیقی رمضان، ما با دو حوزه مختلف اما مرتبط با یکدیگر مواجه می‌شویم. یکی مختصات فنی و نظری است و دیگری جنبه‌های معنوی اندیشه‌گرانه. شناخت مختصات فنی و نظری اگر چه به ظاهر از علم جدید و روش تحلیل مدد می‌جوید اما بدون بهره‌گیری از ویژگی‌های معنوی و اندیشگی موسیقی ایران، تنها به ثبت نمودارهای فاقد روح و حقیقت بر کاغذ منجر خواهد شد. تفکری که می‌تواند علاوه بر احاطه بر مختصات فنی، کیفیت را جایگزین کمیت، تمثیلات را جایگزین اعداد، هم‌جوری مرموز اساطیری را جایگزین نسبت‌های ریاضی کند، تفکری است که قادر خواهد بود وجوه فنی و نظری موسیقی ایران را از دریچه کیفیات معنوی حاکم بر این موسیقی تفسیر و تحلیل کند. استاد محمدرضا درویشی پژوهشگر برجسته موسیقی ایرانی معتقد است: عرفان و حماسه معادله‌ای است که مجهول ندارد. عرفان و حماسه دو قطب به‌هم‌پیوسته و مکمل یکدیگرند. در اوج عرفان، حماسه متجلی می‌شود و در اوج حماسه، تفکر عرفانی و شهودی. اینجاست که غیاب یکی منجر به از هم پاشیدگی دیگری می‌شود. نمونه‌های حماسه و عرفان در جهان معنوی ایرانی، قوسی است که صعود و نزول آن به یک نقطه ختم می‌شود. یک جریان دورانی است که صعود آن عین نزول و نزول آن عین صعود است و این نقطه‌ای است که جمع اضداد در آن به یگانگی می‌رسند. بنابراین آنچه در موسیقی ایرانی سستی و رخوت است نه جنبه معنوی آن، بلکه نفسانی بودن آن است. ارزش‌های معنوی موسیقی ایرانی نه در قالب به‌کارگیری دف و طاس و نی، نه در قالب به‌کارگیری اوزانی رخوت‌انگیز و مرده و نه در قالب استفاده از شعرهایی است که عالم برون و درون آن بر ما هویدا نیست، این ارزش‌ها در وجوه درونی فراموش‌شده این موسیقی، در سیال‌بودن ابعاد زمان و مکان، در ایقاعات و فواصل، در نقطه تلاقی حماسه و عرفان که حاصلش جوشش درونی و کوشش معنوی است و در پیوند ناگسستی آن با آئین، نیایش و دین باید جست‌وجو شود. این جست‌وجو قبل از آنکه خاستگاهی ملی داشته باشد، خاستگاهی انسانی دارد.»

برهمین اساس باید گفت که موسیقی ایرانی، همواره تلاش کرده است که با عرفان و دین رابطه‌ای عمیق و همان‌گونه که استاد درویشی گفت رابطه‌ای قوسی‌شکل داشته باشد. آنجا که در این قول رخنه‌ای ایجاد شده است، غفلت ما و هجوم موسیقی‌های بی ریشه و استفاده‌های نادرست از امکانات موسیقایی بوده است. ماه رمضان، ماه میهمانی خداست. صدای دلنشین صوت قرآن، صدای روح‌افزای ربنا، سحری‌خوانی‌های شوق‌آفرین و بسیاری از موسیقی‌هایی که فراموش‌شده است، در راستای رساندن روح و شعور انسانی و در دامن تمدن و فرهنگ چند هزار ساله ایرانی رشد و پرورش یافته‌اند. اکنون نوبت دیگرگونه دیدن است. موسیقی همچون چاقویی است که می‌تواند احساسات و دوست‌داشتن‌ها را میان مردم به تساوی تقسیم کند.