آثار خوش خلقی

حسن خلق, عبارت است از خوشرویی, خوش رفتاری, حُسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران امام صادق درباره خوشرویی می فرماید حسن خلق آن است که برخوردت را نرم و سخنت را پاکیزه و برادرت را با خوشرویی دیدار کنی دین مقدس اسلام, همواره پیروان خود را به نرم خویی و ملایمت در رفتار با دیگران دعوت می کند و آنان را از درشتی و تندخویی بازمی دارد

حسن خلق، عبارت است از خوشرویی، خوش رفتاری، حُسن معاشرت و برخورد پسندیده با دیگران. امام صادق درباره خوشرویی می‌فرماید: حسن خلق آن است که برخوردت را نرم و سخنت را پاکیزه و برادرت را با خوشرویی دیدار کنی. دین مقدس اسلام، همواره پیروان خود را به نرم‌خویی و ملایمت در رفتار با دیگران دعوت می‌کند و آنان را از درشتی و تندخویی بازمی دارد. قرآن کریم در ستایش پیامبر می‌فرماید: «به درستی که تو به اخلاق پسندیده و بزرگی آراسته شدی».(قلم: ۴) حسن خلق و گشاده رویی از برجسته ترین صفت‌هایی است که در معاشرت‌های اجتماعی، موجب جلب محبت می‌شود و در اثربخشی سخن فرد بر دیگران، اثری شگفت انگیز دارد. از این رو، خدای مهربان، پیامبران و سفیران خود را از میان انسان‌های عطوف و نرم‌خو برگزید تا بتوانند بهتر در مردم اثر بگذارند و آنان را به آیین الهی جذب کنند. این مردان بزرگ، برای تحقق بخشیدن به اهداف الهی، با بهره مندی از حُسن خلق و شرح صدر، چنان با ملایمت و گشاده رویی با مردم رفتار می‌کردند که نه تنها هر انسان حقیقت جویی را به آسانی شیفته خود می‌ساختند و او را از زلال هدایت سیراب می‌کردند، بلکه گاهی دشمنان را نیز شرمنده و دگرگون می‌کردند. خداوند کریم، اخلاق نیکوی پیامبر را عنایتی از جانب خویش می‌داند و می‌فرماید: فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنْتَ فَظًّا غَلیظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ. (آل عمران:۱۵۹) در پرتو رحمت و لطف خدا، با آنان مهربان و نرم خو شده ای و اگر خشن و سنگدل بودی، از گردت پراکنده می‌شدند. بسیار رخ می‌داد که افراد، با قصد دشمنی و آزار دادن پیامبر خدا به حضور ایشان می‌رسیدند، ولی نه تنها به ایشان اهانت نمی‌کردند، بلکه با کمال صمیمیت، اسلام را می‌پذیرفتند و از آن پس، رسول اکرم محبوب و مراد آنان می‌شد.

● خوش رفتاری با کافران و مجرمان

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله با کافران و مجرمان نیز رفتار پسندیده ای داشت. به این امید که ملایمت در آنان اثری سازنده داشته و در هدایت و نجات آنان مؤثر باشد و نرمی گفتار و رفتار سبب شود از عقیده باطل یا کار ناپسند خود، دست بردارند و اصلاح شوند. خدای متعال هنگام فرستادن حضرت موسی علیه السلام و برادرش هارون به سوی فرعون، به آنان دستور می‌دهد: اذْهَبا إِلی فِرْعَوْنَ إِنَّهُ طَغی فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَیِّنًا لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی. (طه: ۴۳ و ۴۴) به سوی فرعون بروید که سرکشی کرده است. با او به آرامی و نرمی سخن بگویید، باشد که پند گیرد. روزی مردی یهودی که ادعا می‌کرد، چند دینار از پیامبر طلب دارد، طلب خود را خواست. آن حضرت فرمود: اکنون ندارم. مرد یهودی گفت: شما را رها نمی‌کنم تا طلبم را بپردازید. پیامبر فرمود: من هم اینجا، در کنار تو می‌نشینم. مرد یهودی آنقدر نشست که حضرت، نماز ظهر، عصر، مغرب، عشا و نماز صبح روز بعد را نیز همان جا خواند. اصحاب خواستند یهودی را بیازارند، ولی حضرت آنها را بازداشت. عرض کردند: آیا اجازه دهیم، یک یهودی شما را بازداشت کند؟ حضرت فرمود: «خداوند مرا مبعوث نکرده است تا به مردم ستم کنم.» پس به همراه یهودی و تعدادی از مسلمانان تا نیمه‌های روز در آن مکان نشست. در این هنگام یهودی گفت: گواهی می‌دهم که خدایی جز خدای یکتا نیست و تو فرستاده خدا هستی. سپس عرض کرد: به خدا سوگند، با این کارم، قصد جسارت به شما را نداشتم، بلکه می‌خواستم بدانم اوصاف شما با آنچه در تورات به ما وعده داده اند، تطبیق می‌کند یا خیر؟ من در تورات خوانده ام که پیامبر خاتم، در مکه متولد می‌شود و به یثرب هجرت می‌کند. درشت خو و بداخلاق نیست، با صدای بلند سخن نمی‌گوید و ناسزاگو و بدزبان نیست. اینک همه ثروتم را در اختیارتان می‌گذارم تا در راه خدا خرج کنید.

● تفاوت خوش خلقی با چاپلوسی

برخی افراد به دلیل آگاهی نداشتن، حسن خلق و رفتار نیکو را با تملق و چاپلوسی اشتباه می‌گیرند. به همین دلیل، به ناحق، به مدح و ستایش صاحبان زور و زر می‌پردازند و در برابر آنان کرنش می‌کنند و شخصیت و ارزش والای انسانی خود را پایمال می‌سازند. اینان با کمال وقاحت، نام این رفتار ناشایست را حسن خلق و مدارا می‌گذارند. چنین افرادی وقتی به افراد عادی و تهیدست می‌رسند، گشاده رویی و نرم خویی را فراموش می‌کنند و چهره ای عبوس و خشن به خود می‌گیرند. این صفت ناپسند، نه تنها یک ارزش نیست، بلکه گناهی بزرگ است که موجب خشم خداوند می‌شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله در این باره فرمود: هرگاه شخصی ستایش شود، عرش الهی می‌لرزد و خداوند خشمگین می‌شود.باید در برخوردهای اجتماعی، رفتار پسندیده را از چاپلوسی بشناسیم و افراد متخلّفی را که درصددند با چرب‌زبانی و چاپلوسی، حق و باطل را بر ما مشتبه کنند، برانیم و خود را از نیرنگ آنان ایمن سازیم.

● حسن خلق یا بی اعتنایی

از نظر اسلام، حسن خلق، هرگز به معنای بی اعتنایی در برابر گناه و منکر نیست. حسن خلق به این معنا نیست که اگر با منکری روبه‌رو شدیم، در برابر آن سکوت کنیم، لبخند بزنیم یا در برابر رفتار زشت دیگران واکنش منفی نشان ندهیم؛ زیرا برخورد منفی و تند، زمانی ناپسند است که موضوع اهانت یا بی اعتنایی به دین و ارزش‌های والای آن در میان نباشد. بنابراین، رنجاندن نزدیک ترین افراد به انسان نیز اگر به دلیل حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی و پایبندی به آن باشد، نه تنها زشت نیست، بلکه در ردیف مهم ترین وظایف شرعی و از مراتب نهی از منکر است. علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: پیامبر خدا به ما دستور داده است با معصیت کاران با چهره ای خشن روبه‌رو شویم.

● آثار دنیوی خوش‌اخلاقی

حسن خلق افزون بر آنکه دارای پاداش اخروی است، آثار دنیوی فراوانی نیز برای انسان به همراه دارد. خوش خلقی، پیوندهای دوستی را محکم و پایدار می‌کند. پیامبر گرامی اسلام می‌فرماید: «خوش خویی، دوستی را پایدار می‌کند.» همچنین گشاده رویی سبب آبادی سرزمین‌ها و طول عمر می‌گردد. امام صادق علیه السلام، در این باره می‌فرماید: نیکوکاری و خوش خلقی، سرزمین‌ها را آباد می‌کند و بر عمرها می‌افزاید. امام علی علیه السلام نیز خوش خلقی را سبب وسعت روزی می‌داند و می‌فرماید: «فی سِعَةِ الْأَخْلاقِ کُنُوزُ الْأَرْزاقِ؛ گنجینه‌های روزی در نرم خویی و گشاده رویی است». از سوی دیگر، خوش خلقی، موقعیت اجتماعی انسان را ارتقا می‌دهد و او را محبوب می‌سازد. حضرت علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: «کَمْ مِنْ وَضیعٍ رَفَعَهُ حُسْنُ خُلْقِهِ؛ چه بسیار فرد بی مقداری که خوشرویی او را برتری بخشیده است.» همچنین حسن خلق، مشکلات و ناهمواری‌های زندگی را برای آدمی هموار می‌گرداند. امام علی علیه السلام در کلامی دیگر می‌فرماید: «مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ سَهُلَتْ لَهُ طُرُقُهُ؛ هر کس خلقش نیکو شد، راه‌های زندگی برایش هموار می‌گردد». روزی علی علیه السلام از سوی پیامبر مأمور شد تا با سه نفر که برای کشتن ایشان هم پیمان شده بودند، پیکار کند. آن حضرت، یکی از آن سه نفر را کشت و دو نفر دیگر را اسیر کرد و خدمت پیامبر خدا آورد. پیامبر، اسلام را بر آن دو عرضه کرد و چون نپذیرفتند، فرمان اعدام آنان را به جرم توطئه گری صادر کرد.

در این هنگام، جبرئیل بر رسول خدا صلی الله علیه و آله نازل شد و عرض کرد: خدای متعال می‌فرماید: یکی از این دو نفر را که مردی خوش خلق و سخاوتمند است، عفو کن. آن گاه پیامبر از قتل او صرف نظر کرد. وقتی آن فرد دانست که به سبب داشتن این دو صفت نیکو، مورد عفو الهی قرار گرفته است، شهادتین را گفت و اسلام آورد. رسول الله صلی الله علیه و آله درباره وی فرمود: «او از کسانی است که خوش خویی و سخاوتش، او را به سمت بهشت کشانید».

سکینه ربیعی