خیزش اجتماعی ملتی شگفتی ساز

انقلاب اسلامی ایران رویدادی است كه از همان نخستین ماههای تحقق, مورد بررسی و مطالعه جامعه شناسان در سراسر جهان قرار گرفته و عوامل اختصاصی این رویداد در میان انقلابهای قرن بیستم بارها مورد بحث و منازعه بوده است

حدود سه دهه پیش، مردم ایران در یك خیزش اجتماعی كم نظیر در تاریخ معاصر، حاكمیت سیاسی كشور را - كه از اساس منافع ملی كشور را به خوشایند بیگانگان فروخته بود - عوض كردند و برای نخستین بار در چند سده اخیر توانستند پیروزی اراده خود را برخواست دشمنان آگاه و دوستان ناآگاه مشاهده كنند.

انقلاب اسلامی ایران رویدادی است كه از همان نخستین ماههای تحقق، مورد بررسی و مطالعه جامعه شناسان در سراسر جهان قرار گرفته و عوامل اختصاصی این رویداد در میان انقلابهای قرن بیستم بارها مورد بحث و منازعه بوده است.

آنچه در میان اهمیت دارد، این است كه خاطره این خیزش و همدلی عمومی هنوز در حافظه جمعی ایرانیان حاضر است و در مقاطعی كه برخی اتفاقات، پرده روزمرگی های معمولی را پاره می كند، جلوه های زیبایی از این هم اندیشی و همفكری و یگانه شدن «من» با «ما» را می توان مشاهده كرد.

در سالهای پس از انقلاب اسلامی، رویدادهایی نظیر جنگ تحمیلی و حوادث و اتفاقات متأثر از آن، انتخابات مختلف و متعدد، حوادث طبیعی و راهپیمایی های سیاسی و انقلابی و... جلوه هایی از این «هم اندیشی» شگفت انگیز را به منصه ظهور رسانده است.

این حركت جمعی، آگاهانه و در عین حال از پیش برنامه ریزی نشده خصیصه ای است كه طی تاریخ همیشه ایرانیان را به ملتی ممتاز و در عین حال غیرقابل پیش بینی تبدیل كرده است. هنوز طنین صدای متكبرانه محمدرضا پهلوی در پاسارگاد را به یاد داریم كه پادشاهان هخامنشی را به خوابی آرام دعوت می كرد؛ چرا كه او بیدار است اما امروزه از آن دبدبه و جلال ظاهری و آن همه تبختر و خودستایی اثری باقی نیست. محمدرضا پهلوی و دودمان او سالهاست از صحنه تاریخ معاصر ایران محو و به دور افكنده شده اند.

كسی فكر نمی كرد آن جلال و شكوه ظاهربینانه كه چشمها را كور می كرد و آن همه خود رأیی و استبداد كه در حاكمیت مطلق محمدرضا پهلوی بر همه شؤون سیاسی و اجتماعی ایران مستولی بود، به یك چشم بر هم زدن و با فریاد مردمی دست خالی و رهبری كه نه پشتیبانی ابر قدرت شرق و نه حمایت ابر قدرت غرب را با خود داشت، درهم بریزد.

سالها بعد صدام عبدالمجید حسین التكریتی، رئیس جمهوری عراق بود كه خیال استیلا بر این كشور را در سر پروراند و با نقشه های خنده دار فتح ایران، مرزهای بین المللی را در نوردید و همه جهان نیز می پنداشتند حمایت كشورهای غرب و شرق از او، طومار نظام سیاسی نوپای ایران را در هم می پیچد، اما امروز پس از سه دهه از تثبیت انقلاب اسلامی ایران، صدام خود به ننگ آورترین شكل راهی دوزخ شده و نظام سیاسی استبدادی كه او نشانه و نماد آن بود، تنها در كتابهای تاریخ زنده است.

در طول سالهای متعدد هیچ كس حتی بسیاری از خود ایرانیان نتوانسته اند رفتارهای سیاسی و اجتماعی مردم این كشور را رصد و پیش بینی كنند. هیچ كس به پاسخ این سؤال دست نیافته كه دلیل این رفتارهای شگفت آور و در عین حال بهنگام و دقیق از اكثریت مردم این سرزمین چیست؟

پاسخ به این سؤال را حداقل در محافل علمی و پژوهشی داخل كشور باید جدی گرفت. به نظر می رسد بعد تحقیقی شناخت انقلاب اسلامی و پدیده های متأثر از آن از دیدگاه مردم شناسانه تاكنون جدی گرفته نشده است و اینك زمان مناسبی برای اندیشیدن به این چراهاست.

آرش شفاعی