ذکر از نگاه امیرالمومنین ع

مراد از ذکر قلبی و واقعی, سبحان الله و الحمدلله و لااله إلا الله و الله اکبر نیست, ذکر عبارت است از این که چنان یاد خدا باشد که وقتی کار حرامی پیش آمد از خدا بترسد و آن را ترک کند

مراد از ذکر قلبی و واقعی، سبحان الله و الحمدلله و لااله إلا الله و الله اکبر نیست، ذکر عبارت است از این که: [چنان یاد خدا باشد که ] وقتی کار حرامی‌پیش آمد از خدا بترسد و آن را ترک کند.«یا ایها الذین آمنوا ذکروالله ذکرا کثیرا؛(سوره احزاب، آیه۴۲)در روز پنج مرتبه نماز می‌خوانیم و در سال یک ماه روزه می‌گیریم و خمس و زکات چیزهای مشخصی را می‌پردازیم. یعنی برای هر کدام از آنها حد و میزان مشخصی خداوند قرار داده است، مگر ذکر که خداوند برای آن حد و حدود قرار نداده است.ذکر، شاید تنها عبادتی باشد که قیدهای زمانی، مکان، حالت، کمیت(مقدار)، کیفیت و…در آن وجود ندارد.

«الذین یذکرون الله قیاما و قعودا و علی جنوبهم؛(سوره آل عمران، آیه۱۹۱)باز در سوره دیگر می‌فرماید: «فاذا اقضیتم الصلوه فذکروا الله قیاماً و قعوداً و علی جنوبکم؛(سوره نساء، آیه ۱۰۳).حج هم مکان و هم زمان مشخص دارد نماز هم وقت مشخصی دارد و هم مقدار آن مشخص است و هم کیفیت آن یعنی جهر و اخفاط آن خمس و زکات نیز مقدار و زمان آن مشخص است ولی ذکر از تمام قیدها رهاست، هر موقع و هر کجا و هر مقدار و به‌صورت آشکارا و پنهان می‌توان ذکر گفت و به‌یاد خدا بود. گاهی اوقات ذکر فقط بر زبان جاری می‌گردد که به آن «ذکر زبانی» گویند که ممکن است آهسته یا بلند گفته شود، در بعضی مواقع نیز ذکر علاوه بر زبان با اخلاص در نیت همراه است که به آن «ذکر قلبی» گویند، سومین مرحله از ذکر موقعی است که ذکر در رفتار و گفتار و کردار فرد تأثیرگذار باشد و او را از گناه بازدارد که این والاترین عمل از جهت ارزش و تأثیرگذاری است و بالاترین سعادت و کلید تمام امور است.

در حدیث آمده است که حضرت موسی علیه‌السّلام به هنگام مناجات عرض کرد: پروردگارا، پاداش کسی که تو را با زبان و قلب یاد کند چیست؟ جواب آمد:‌ای موسی، او را در قیامت در سایه عرش و در پناه خودم قرار خواهم داد.( بحار الانوار، ج۹۳، ص۱۵۶) ذکر در این حدیث، هم در ذکر به وسیله زبان استعمال شده، هم ذکر به وسیله قلب. احادیث فراوان دیگری هم داریم که ذکر را در هر دو معنا استعمال کرده اند، اما غالباً در توجه قلبی و حضور باطنی استعمال شده است و ذکر کامل و حقیقی همین است. ذکر خدا عبارت است از حالت خدابینیِ روحانی و توجه باطنی به خدای جهان، که خدا را حاضر و ناظر و خودش را در محضر پروردگار جهان بداند. کسی که این چنین خدا را یاد کند به دستورهای خدا عمل می‌کند، واجبات را انجام می‌دهد و محرمات را ترک می‌کند. پیامبر گرامی‌اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم به علی علیه‌السّلام می‌فرماید: سه چیز است که فوق طاقت این امت می‌باشد:۱. مواسات و برابری با برادر مومن در مال؛

۲. انصاف دادن مردم از نفس؛ ۳. ذکر خدا در تمام احوال. [ آن حضرت در ادامه فرمود:] مراد از ذکر، سبحان الله و الحمدلله و لااله إلا الله و الله اکبر، نیست ذکر عبارت است از این که: [چنان یاد خدا باشد که ] وقتی کار حرامی‌پیش آمد از خدا بترسد و آن را ترک کند.»(همان، ص۱۵۱) .امیر مومنان علی علیه‌السّلام فرمود: «خداوند سبحان را از روی سهو و غفلت، ذکر مگو و او را فراموش مکن. خدا را ذکر کامل بگو به طوری که قلب و زبانت همراه باشند و باطن و ظاهرت، تطابق نمایند. خدای را به حقیقت ذکر یاد نمی‌کنی جز در صورتی که در حال ذکر، نفس خودت را فراموش نمایی و در انجام کار، خودت را نیابی.»(غرر الحکم، ص۸۱۷)

زهرا اجلال