وای وای وای, دندونای من کوش

درباره پوسیدگی دندان های یک پسربچه ۲ ساله در اثر شیردهی شبانه با حضور دکتر غلامحسین رمضانی, دکتر بهمن سراج و دکتر سمانه رازقی متخصصان دندانپزشکی اطفال, دکترسیدوحید شریعت روان پزشک, دکتر اکبر کوشانفر متخصص کودکان, دکتر نسیم نادری متخصص قلب و دکتر محمدرضا خامی دندانپزشک اجتماعی

ارشیا یکی از همکاران قدیمی‌ام بود که بعد از تولد پسرش دیگر او را ندیده بودم. گاهی تماس می‌گرفت تا درباره «سلامت» و مطالبی که در آن چاپ می‌شود...

با هم حرف‌ بزنیم. اما چند روز پیش که تماس گرفت، بی‌مقدمه گفت: «چرا درباره مشکلات دندانی کودکان که روز به روز هم بیشتر می‌شود، حرفی نمی‌زنید؟!» صدایش مثل همیشه نبود. ناراحت بود. حال پسرش را پرسیدم و او قضیه پوسیده شدن دندان‌های اشکان، پسرش، را برایم تعریف کرد و خواست با طرح مشکل پسرکوچولویش تکرار این‌گونه مشکل‌ها برای کودکان را به حداقل برسانیم. این بود که پسربچه ۲ساله او شد سوژه این هفته ما. ماجرا را از زبان خودش بخوانید:

مادر اشکان می‌گوید: «روزی من و اشکان، وقتی که او بزرگ شد، به این عکس‌ها نگاه می‌کنیم و با یادآوری خاطره‌اش لبخند می‌زنیم ولی آیا به نظر شما از دست دادن ۴ دندان پیش و عصب‌کشی‌شدن یک دندان آسیا و روکش شدن بقیه دندان‌ها در سن ۲سالگی را چطور می‌توان توجیه کرد؟!»

پدر ارشیا با گلایه از پزشک فرزندش که این نکته مهم را به او تذکر نداده بود، می‌گوید:

شیردهی شبانه باعث پوسیدگی دندان‌های فرزندم شد

در طول دوران بارداری همیشه به خودم می‌گفتم با توجه به اهمیت تغذیه کودک با شیر مادر هر طور که شده تمام سختی‌ها و خستگی‌ها را به جان می‌خرم و به فرزندم شیر می‌دهم تا سلامتی او تضمین شود. زمانی که فرزندم متولد شد با همان تصمیم‌ راسخی که داشتم تغذیه او را شروع کردم و با تشویق و توصیه و اصرار پزشک، هر روز در این امر مصمم‌تر می‌شدم. در اولین معاینه‌های فرزندم از پزشکش پرسیدم آیا برای شیر دادن باید برنامه‌ریزی داشته باشم یعنی در ساعت‌های معینی به او شیر بدهم؟

پاسخ دکتر فقط همین یک جمله بود «هر زمانی که کودک شیر خواست باید به او شیر بدهید».

پزشک کودکم هیچ‌ نکته دیگری را به من آموزش نداد.

تا ۴، ۵ ماهگی مشکلی پیش نیامد و اوایل ماه ششم اولین دندان‌های شیری‌ کوچولوی من شروع به رشد کردند و ۲ تا دندان سفید و زیبا در فک بالای فرزندم خودنمایی می‌کرد. برنامه معاینه‌ها ماهانه و کنترل رشد کودک، تجویز قطره آهن و شروع غذاهای کمکی همه دنبال می‌شد و ما هم خیالمان راحت بود که فرزندمان از رشد طبیعی خوبی برخوردار است. در این بین متوجه این موضوع هم بودم که پسرم بارها و به فاصله‌های کوتاه شب تا صبح بیدار می‌شود و من هم بنا به دستور پزشک خود را موظف می‌دانستم که به او شیر بدهم. این کارخیلی برایم خسته‌کننده بود و به همین دلیل مجددا از پزشک پرسیدم آیا واقعا لازم است بارها کودک طی شب شیر بخورد یا می‌توانم شیر دادن شب‌ها را حذف کنم؟ خیلی سوالات دیگر هم از او پرسیدم. به‌عنوان نمونه آیا واقعا او نیاز دارد و گرسنه می‌شود؟ یا شاید هم شیر من کافی نیست؟ ولی مانند دفعات قبل پاسخ همه این پرسش‌ها تنها این بود که کودک اگر نیاز دارد باید به او شیر داد. اگر نیاز نداشته باشد بیدار نمی‌شود و چون کودکان بیشتر در شب رشد می‌کنند نباید در این مورد کوتاهی کرد.

متاسفانه نکته بسیار مهمی را که ایشان اصلا در نظر نگرفتند، دندان‌های فرزندم بود که در حال رویش بودند. گویا موضوع پوسیدگی دندان‌ها در اثر تخمیر شیر در دهان بسته کودک، کاملا از نظرایشان دور مانده بود.

کم‌کم رنگ دندان‌های اشکان تغییر کرد و رنگ قهوه‌ای روی آنها دیده می‌شد و از داخل و پشت کاملا سیاه شد. با نگرانی این موضوع را به اطلاع پزشک رساندم ولی باز هم متاسفانه به آن توجهی نکردند و دلیل آن را مداخله قطره آهن ‌دانستند. در نهایت گفتند اگر لازم می‌دانید به یک دندان‌پزشک اطفال مراجعه کنید. وقتی به دندان‌پزشک مراجعه کردیم گفتند که متاسفانه دندان‌ها دچار پوسیدگی شده‌اند و تاکید کردند که قطره آهن باعث پوسیدگی دندان نمی‌شوند و صرفا کمی تغییر رنگ به وجود می‌آید که می‌شود با شست‌وشو دندان‌ها را تمیز کرد اما شیر دادن در طول شب باعث این اتفاق شده است. باید شیر دادن در شب را قطع کرد و زمانی که کودک به سنی رسید که بتواند دهانش را باز نگه ‌دارد مراجعه کنید تا دندان‌ها را ترمیم کنیم.

در مراجعه بعدی به پزشک اطفال من این مطالب را به عرض ایشان رساندم ولی باز هم نظرشان بعد از گرفتن وزن کودک این بود که او وزن لازم را نمی‌گیرد و ممکن است دچار سوءتغذیه شود بنابراین زمانی که شیر می‌خواهد باید تغذیه شود. این روند تا حدود ۲۰ ماهگی پسرم ادامه پیدا کرد. حالا او دندان‌های بیشتری درآورده بود و من بسیار نگران فاسد شدن آنها بودم و متاسفانه دچار سردرگمی بدی شده بودم که در روحیه‌ام اثر بدی داشت.احساس مسوولیت در مقابل فرزندم مرا سخت مضطرب می‌کرد و استرس شدیدی داشتم و مانده بودم کدام کار صحیح است و چه باید بکنم. نمی‌دانستم وزن کودک را در نظر بگیرم یا دندان‌های او را؟ تا اینکه متوجه شدم فرزندم دیگر تمایلی به غذا خوردن ندارد و از گاز زدن به میوه‌ها و مواد غذایی دیگر امتناع می‌کند و آب که می‌خورد با دستش جلوی دهانش را می‌گیرد بنابراین زودتر از موعد معاینه او را نزد پزشکش بردم و موضوع را شرح دادم و گفتم که شاید دلیل وزن کم او، دندان‌هایش باشد چون پوسیدگی دارند و او هنگام غذا خوردن درد دارد. از غذا خوردن امتناع می‌کند و طبیعی است که وزن نمی‌گیرد و شیر من هم که برای بچه‌ای با این سن کافی نیست ولی باز ایشان معتقد بودند پوسیدگی دندان چاره دارد ولی سوءتغذیه مشکلات زیادی در پی خواهد داشت!

باز هم فرزندم را نزد دندان‌پزشک بردم و باز هم دندان‌پزشک همان حرف را تکرار کرد. پزشک کودک من متاسفانه اصلا متوجه این نکته نبود که دلیل از دست رفتن وزن پسرم، وجود عفونتی شدید بود که در اثر پوسیدگی دندان‌هایش به‌وجود آمده بود. این پوسیدگی به قدری عمیق شد که موجب تخریب مینای دندان‌های پیش بالا و خرد شدن آنها شد و کار به جایی رسید که پس از مدتی دیگر اثری از آنها باقی نماند و فقط ریشه‌ها در لثه وجود داشت تا زمانی که پسرم ۲ ساله شد و من با اصرار از دکتر خواستم که شیردادن را قطع کنم شاید وابستگی به شیر کمتر شود. در کمال تعجب این‌طور گفتند که برای دندان‌ها مانعی وجود ندارد و حداکثرش این است که با عمل جراحی دندان‌ها را می‌کشند و بعد از مدتی دندان‌های اصلی جای آنها را پر می‌کنند. مهم رشد کودک است و باز هم دستور دادند با وجود اینکه پسرم ۲ ساله شده بود به شیر دادن ادامه دهم. حس کردم این شیر خوردن برای اشکان به خصوص هنگام شب به یک عادت تبدیل شده بود ولی نمی‌توانستم این را به پزشکش بقبولانم.

تا اینکه یک روز صبح که پسرم از خواب بیدار شد، ورم شدیدی در ناحیه صورت او و به‌خصوص لب‌ها و دور چشم‌ها همراه با قرمزی گونه‌هایش دیدم. او را نزد پزشکش بردیم و پیش از ۲ ساعت منتظر شدیم ولی بعد از این مدت منشی ایشان پرونده بچه را نزدشان برد و در کمال تعجب علایم را آلرژی تشخیص دادند و برایش هیدروکسی‌زین تجویز کردند. واقعا باورکردنی نبود و اصرار من هم بر اینکه حداقل کودک را ببیند و معاینه کند، بی‌فایده بود. بنابراین ما با دریافت نسخه، آنجا را ترک کردیم و این تورم حدود یک هفته ادامه داشت و بعد خود به خود خوب شد. بعدها فهمیدم این تورم در اثر عفونت شدید دندان‌های فرزندم بوده که با این علایم هشدار می‌داد. تا اینکه بعد از مدت کوتاهی دیگر، مجددا این ورم‌ها شروع شد ولی این بار کمتر بود و تنها لب‌هایش و سمت چپ صورتش را در برگرفت و در همین حین با لمس کردن ۲ طرف صورت بچه‌ام، متوجه یک برجستگی به اندازه فندق در سمت چپ صورتش در قسمت فک بالا نزدیک گوشش شدم و دهانش هم بدبو شده و آبسه شدید کرده بود.

رنگ صورت فرزندم زرد و خودش بسیار بی‌حال بود. این بار تلفنی وقت گرفتم و او را نزد پزشک بردم. ایشان دیگر نتوانست بگوید این آلرژی است! دندان‌پزشکی را معرفی کرد که بچه را فورا نزد او بردیم و وقتی شرح حال فرزندمان را شنید، خیلی تعجب کرد که چرا با وجود اینکه کودکمان بیش از ۲سال سن دارد و مشکل به این حادی برای دندان‌هایش پیش آمده هنوز پزشک دستور می‌دهد تغذیه با شیر مادر به خصوص در شب ادامه پیدا کند؟ اولین دستور ایشان قطع شیر دادن هنگام خواب بود که باید از همان شب اجرا می‌شد و بعد از یک هفته مصرف آنتی‌بیوتیک باید برای عمل جراحی آماده‌اش می‌کردیم. وضعیت بسیار دشواری بود. از طرفی گرفتن پسرم از عادت و وابستگی او به شیر مادر به‌خصوص هنگام خواب یک دغدغه بسیار بزرگ بود و از طرفی موضوع عفونت و پوسیدگی دندان‌ها و آزمایش‌های لازم و بیهوشی و جراحی و عوارض بعدش...

بعد از این مشکل‌های پیش آمد، با تأسف فراوان به این نتیجه رسیدم شیر مادر با آن همه مزایای فراوان و مفیدی که برای سلامت فرزندم داشته چگونه با یک اشتباه و دستورالعمل نادرست تبدیل به یک مشکل بسیار جدی برای پسرم شده و حالا سوالات زیادی دغدغه ذهنی‌ام شده‌اند. اگر ظرف این مدت طولانی که پسرم دچار عفونت دندانی بود، این عفونت وارد خون او شده باشد چه می‌شود؟ آیا در آینده به او آسیبی جدی نمی‌رساند؟ آیا حالا که کودک باید از این دندان‌ها برای خرد کردن و جویدن غذا استفاده کند، جای خالی آنها مشکلی در گوارش فرزندم به وجود نمی‌آورد؟ آیا هنگام حرف زدن، آن هم در کودکی که تازه زبان باز کرده و شیرین زبانی می‌کند، حذف دندان‌های پیش تاثیری ندارد؟ و آیا چاره‌ای جز تحمل این وضع وجود دارد؟ ما باید منتظر باشیم تا در ۶ سالگی دندان‌های دائمی او دربیاید و اگر روزی در این سال‌ها پسرم از من بپرسید چرا مانند کودکان دیگر ۴ تا دندان در دهانش ندارد چه باید به او بگویم؟ بگویم من مجرم هستم که می‌خواستم با شیر مادر او را تغذیه کنم تا سالم و قوی بزرگ شود؟

● یادداشتی از دندان‌پزشک معالج

دندان ۱۷درصد کودکان تهرانی پوسیده است

دکتر بهمن سراج/ متخصص دندانپزشکی کودکان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران

بسیاری از کودکان در سنین شیرخوارگی دچار پوسیدگی دندانی می‌شوند و در صورت عدم درمان، خیلی زود دندان‌های شیری خود را از دست می‌دهند. اولین علامت پوسیدگی در این کودکان، ایجاد لکه‌های قهوه‌ای یا سفیدرنگی است که بعدا به رنگ قهوه‌ای در می‌آید. بسیاری از والدین تغییر رنگ ناشی از پوسیدگی را با تغییر رنگ ناشی از مصرف قطره آهن می‌دانند و تصور می‌کنند قطره آهن مصرفی سبب ایجاد پوسیدگی شده است. این تصور اشتباه شایعی است و به همین دلیل توصیه می‌شود اولین ویزیت کودکان به وسیله دندان‌پزشک قبل از اولین سالگرد تولد کودک انجام شود. از جهت آماری در جوامع مختلف، بین ۱۲ تا ۳۰ درصد کودکان دچار این نوع پوسیدگی می‌شوند که البته ممکن است با توجه به روش مطالعه و نحوه انتخاب نمونه‌ها این نسبت متفاوت باشد. به عنوان نمونه در مطالعه‌ای در شهر تهران این آمار حدود ۱۷ درصد اعلام شده است. برای درمان اشکان و جراحی آن مجبور شدیم او را بیهوش کنیم. زمانی اقدام به درمان کودکان تحت بیهوشی می‌کنیم که ۲ شرط مهم وجود داشته باشد:

الف) کودک همکاری نکند و امکان کنترل رفتاری او با روش‌های معمول میسر نباشد.

ب) تعداد زیادی از دندان‌ها دچار پوسیدگی باشند. در مورد اشکان نیز به دلیل نیاز به درمان سایر دندان‌ها و عدم همکاری کودک به علت پایین بودن سن، مجبور به بیهوشی بودیم.

انجام این عمل نباید شما را نگران کند زیرا امروزه در بسیاری از کشورهای پیشرفته این روش کاملا معمول و عادی است و خطرات آن مانند خطر هر روش درمانی دیگری باید تحت کنترل تیم پزشکی باشد. از طرفی یکی از اهداف درمانی دندان‌های شیری کمک به رشد و تکامل دندان‌های دائمی است. بنابراین این روش درمانی هیچ عارضه‌ای برای رشد و تکامل دندان‌های دائمی نخواهد داشت.

● دکترغلامحسین رمضانی

متخصص دندان‌پزشکی کودکان

از شیردهی شبانه تا پوسیدگی دندان شیری

ارزش غذایی شیر مادر بر هیچ‌کسی پوشیده نیست اما نحوه شیر دادن به کودک نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. در عین حال، به گفته کارشناسان، در حال حاضر کودکان زیر ۳ سال در کشور ما حداقل ۲ دندان خراب و کودکان زیر ۵ تا ۶ سال به‌طور متوسط ۵ دندان پوسیده دارند. البته درصد بالایی از پوسیدگی‌های دندانی کودکان نیز ناشی از شیردهی شبانه غلط به کودک است. در این باره گفتگویی داشته‌ایم با دکتر غلامحسین رمضانی، متخصص دندان‌پزشکی کودکان و عضو هیات مدیره انجمن دندان‌پزشکی کودکان ایران در این‌باره که می‌خوانید:

▪ آقای دکتر! پوسیدگی دندان چقدر بین کودکان ایرانی شایع است؟

- بیماری‌های لثه‌ای و پوسیدگی دندان از شایع‌ترین بیماری‌های دهان محسوب می‌شود به طوری که سازمان جهانی بهداشت، پوسیدگی دندان را حتی یک بیماری‌ عفونی تلقی می‌کند زیرا به‌دنبال این پوسیدگی ممکن است یک عفونت شدید ایجاد شود. از طرفی اساس کار باید روی اصل پیشگیری باشد و تمام آموزش‌های مربوط به پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان باید از همان دوران کودکی شروع شوند زیرا در این صورت است که والدین نسبت به اجرای این آموزش‌ها انگیزه پیدا می‌کنند.

▪ این درست است که بگوییم درصد بالایی از پوسیدگی‌های دندانی کودکان ناشی از شیر دادن نادرست به کودک هنگام شب است؟

- یک نوع پوسیدگی ناشی از شیر شبانه وجود دارد و این اختلال زمانی به وجود می‌آید که مادر بعد از یک ‌سالگی به کودک هنگام شب شیر بدهد. این کار به پوسیدگی بسیار وسیعی در دهان کودک منجر می‌شود و علاوه بر اینکه با درد و عفونت زیادی همراه است، درمان موفقی هم نخواهد داشت و در نهایت چاره‌ای جز کشیدن دندان پوسیده وجود ندارد. در واقع بیشتر مادران در طول شب به دفعات مکرر یا با هر بار بیدار شدن کودک به او شیر می‌دهند غافل از اینکه همین شیر شبانه بیشترین تاثیر را در پوسیدگی دندان‌ها دارد زیرا با توجه به اینکه در طول شب ترشحات بزاقی دهان کم می‌شود، سرعت پوسیدگی دندان‌ها و تجمع میکروب‌های پوسیدگی‌زا در داخل دهان افزایش پیدا می‌کند.

▪ چه عوامل دیگری در پوسیدگی دندان کودکان موثرند؟

- در کنار این موضوع، میکروب‌های مولد پوسیدگی، تغذیه نامناسب و به ویژه مصرف مواد قندی به مرور زمان پوسیدگی‌های شدید دندانی را به دنبال دارد. همزمان با رویش دندان‌ها در کودکان، میکروب‌های پوسیدگی‌زا در دهان شروع به فعالیت می‌کنند که هرچه اقدامات بهداشتی ضعیف‌تر باشد، این میکروب‌ها فعالیت بیشتری خواهند داشت.

▪ چطور می‌توان از این پوسیدگی‌ها پیشگیری کرد؟

- برای پیشگیری از پوسیدگی دندان‌های کودک بعد از یک سالگی باید شیر دادن در شب به صورت کنترل‌شده و نه به دلخواه کودک باشد. بعد از هر بار شیر خوردن هم می‌توان مقدار کمی آب به کودک داد تا شیر لابه‌لای دندان‌های کودک نماند.

▪ یکی از عادت‌های غلط در برخی مادران این است که قاشق یا پستانک کودک را قبل از اینکه در دهان کودک بگذارند به منظور تمیز کردن، اول داخل دهان خود می‌گذارند. در این‌باره توضیح می‌دهید؟

- همزمان با رویش دندان‌ها، میکروب‌های پوسیدگی‌زا وارد دهان شده و شروع به فعالیت می‌کنند که این عادت غلط برخی مادران باعث می‌شود این میکروب‌های پوسیدگی‌زا زودتر وارد دهان کودک شوند و به همان نسبت پوسیدگی‌های دندان را در کودک افزایش می‌دهند.

▪ بسیاری از مادران نگران این موضوع نیستند چون می‌گویند عمر دندان‌های شیری تا ۷ سالگی است؟

- یکی دیگر از باورهای غلط در این زمینه این است که گفته می‌شود عمر دندان‌های شیری تا ۷ سالگی است و این تصور باعث شده تا در حفظ و بهداشت دندان‌های شیری سهل‌انگاری شود. در عین حال، حدود ۷۰ درصد از ناهنجاری‌های دندانی در سنین بالا، ناشی از کم‌توجهی به دندان‌های شیری و زود از دست دادن این دندان‌ها است.

▪ آیا پستانک و شیشه شیر هم در پوسیدگی دندان کودکان موثر است؟

- خیلی از پدر و مادرها وقتی برای خرید سیسمونی می‌روند، پستانک و شیشه شیر را هم در فهرست خریدشان قرار می‌دهند ولی توصیه پزشکان و دندان‌پزشکان این است که از خرید پستانک و شیشه صرف‌نظر کنید چرا که ضررهای مکیدن پستانک برای کودک خیلی بیشتر از منافع کوتاه‌مدت آن است. پستانک حتی ممکن است در سخن گفتن کودک اختلال ایجاد کند و نظم دندانی او را به هم بزند. شاید شما عادت داشته باشید تا کودکتان گریه کرد پستانک یا شیشه شیر را در دهانش بگذارید ولی با این کار به کودکتان خیانت کرده‌اید. مکیدن انگشت، پستانک و سرشیشه به علت تاثیر روی ساختمان فک و دندان‌ها و جلو آمدن زبان می‌تواند باعث اشتباه در تلفظ کلمات و حتی در بعضی موارد، ایجاد اختلال در بلع شود. در عین حال، معمولا کودکانی که شب‌ها با شیشه شیر می‌خورند تا مدت‌ها شیشه را در دهانشان نگه می‌دارند و احتمال پوسیدگی دندان کودک با باقی ماندن شیر بین دندان‌ها افزایش می‌یابد.

▪ والدین برای پیشگیری از مشکلات دندانی کودکان باید چه اقدامی انجام دهند؟

- والدین برای پیشگیری از این مشکلات باید بعد رویش اولین دندان (از حدود ۶ ماهگی) کودک را به دندان‌پزشک ببرند و این روند باید به‌طور متناوب هر ۶ ماه یک‌بار ادامه یابد. در عین حال، والدین باید مسواک زدن را از سنین ۳ تا ۴ سالگی و استفاده از نخ دندان را در سنین مدرسه به کودک آموزش دهند.

● دکتر اکبر کوشانفر

متخصص کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

شیر مادر هیچ عیبی ندارد

از آنجا که تغذیه با شیر مادر، بهترین تغذیه برای تامین سلامت جسمی و روانی شیرخواران است، در ابتدا به پرسشی که ذهن این مادر گرامی را به خود مشغول کرده پاسخ می‌دهم: شیر مادر هیچ عیبی ندارد.

شیر مادر صرفا غذای نوزاد نیست بلکه مقدمه رشد و تکامل کودک است. این در آغوش کشیدن و تماس نزدیک مادر و نوزاد، بخشی از فرآیند تکامل کودک بوده و در اعتماد به نفس، عزت‌نفس و ارتقای هوش نوزادتان بسیار موثر است. مزایای بی‌شمار تغذیه با شیر مادر حتی برای خود مادران نیز مفید است. اینکه اصرار داریم بچه را بلافاصله روی سینه مادر بگذارند، به دلیل شروع انقباض عضلانی رحم و کاهش میزان خون‌ریزی مادر و اولین مزیت شیر دادن است. کاهش طبیعی وزن مادر در دوران شیردهی و حذف چربی‌های خون از دیگر مزایای شیر مادر است همچنین شما با شیر خود ضریب هوشی کودکتان را ۸ تا ۹ درصد بیشتر از بچه‌هایی کرده‌اید که از شیرمادر تغذیه نشده‌اند. نباید هرگز این شبهه برایتان پیش بیاید که اشتباه کرده‌اید یا پزشک کودکتان توصیه نابجایی کرده است.

اینکه آغوز را به او هدیه داده‌اید یعنی بهترین واکسن دنیا را برایش تهیه و سلامت کودک‌تان را با تغذیه انحصاری شیر مادر در مقابل اسهال، استفراغ و عفونت‌های مختلف تضمین کرده‌اید. معمولا توصیه می‌کنیم بچه‌ها تا ۲ سالگی شیر بخورند. به این ترتیب که تا ۳، ۴ ماهگی از مادر می‌خواهیم هر وقت نوزاد شیر خواست، چه شب و چه روز به او شیر بدهد اما از پایان ۴ ماهگی تاکید داریم ۱۱ یا ۱۲ شب بچه را از دو پستان به خوبی شیر بدهد تا سیر شود، سپس درجه حرارت اتاق را مناسب نگه دارد و پوشک بچه را تعویض کند تا او در آرامش تا ۵ و ۶ صبح بخوابد. اگر در جدول پایش رشد همه‌چیز مناسب باشد، نیازی نیست مادر تلاش کند شیردهی مرتب شبانه داشته باشد. او نیاز دارد در طول شب استراحت کند به خصوص مادرانی که کارمند هستند اگر استراحت خوبی نداشته باشند شیرشان کم می‌شود. گاهی هیچ تغذیه آنچنانی هم صورت نمی‌گیرد و مادر فقط برحسب عادت کودک مجبور است از خواب بیدار شود و او را در آغوش بگیرد و پس از چند بار مکیدن سینه، شیرخوار می‌خوابد و یک ساعت بعد دوباره درخواست شیر می‌کند. همین خواب منقطع، مادر را اذیت می‌کند و باید از ۶ ماهگی که بچه علاوه بر شیر غذای تکمیلی هم می‌خورد برای آخر شب غذای مناسبی در نظر بگیرند که کودک خوب سیر شود و تا صبح بخوابد. مادران باید بدانند رویش دندان‌های کودک از ۶ ماهگی به بعد است و لازم است دندان‌پزشک اطفال کودکشان را معاینه کند.

می‌خواهم مطلب مهمی را به این مادر و دیگر مادران عزیز بگویم؛ کمتر اتفاق می‌افتد که در صورت رعایت بهداشت دهان و مسواک زدن آخر شب، فقط به دلیل شیر خوردن شبانه این تغییرات وسیع و پوسیدگی اینچنینی رخ دهد. شاید این مورد خاص لازم دارد از نظر اشکالات دیگر موجود هم موردبررسی قرار گیرد. به عنوان نمونه گاهی به دلیل عدم توجه در تجویز مکمل‌ها و ویتامین‌ها یا در رژیم‌غذایی کودک، از جمله کمبود ویتامین B یا کلسیم همزمان با شروع غذای تکمیلی، این پوسیدگی‌ها اتفاق می‌افتد. از یک سالگی به بعد لازم است لبنیات، شیر، ماست و دیگر مواد حاوی کلسیم به بچه داده شود و از جذب خوب کلسیم هم اطمینان حاصل کنید.

● دکترسیدوحید شریعت

روان‌پزشک و استادیار دانشگاه

دنبال مقصر نگردید

اولین توصیه‌ای که می‌خواهم به این مادر عزیز داشته باشم حفظ آرامش است. شما نباید خود را به خاطر این پیامد ناخوشایند سرزنش کنید یا اجازه بدهید کسی شما را مورد بازخواست قرار دهد.

صحبت کردن در مورد اینکه چرا این اتفاق افتاد یا چه کسی مقصر است، فقط باعث فرسایش روحی شما می‌شود. با خودتان بگویید که به زودی دندان‌های دایمی درمی‌آید و این اتفاق را به عنوان یک زنگ هشدار تلقی کنید. هشدار برای مراقبت هر چه بیشتر از دندان‌های دیگر، چون دندان‌های آسیای او در شیوه غذا خوردن‌اش مهم هستند و نباید مجال پوسیدگی به آنها بدهید. برای اینکه توجه کودک شما به ویژه در چند سال آینده که قوه درک و فهم بیشتری به مسایل پیدا می‌کند، به فقدان دندان‌هایش معطوف نشود، سعی کنید روی این قضیه تمرکز نکنید. اگر مدام در مورد بی‌دندانی او و اینکه چقدر طول خواهد کشید تا دندان دایمی جایگزین‌اش شود حرف بزنید اعتماد به نفس او را خدشه‌دار خواهید کرد. باید سعی کنید آراستگی و زیبایی کودکتان را با وسایل تزیینی که به موهای او می‌زنید یا کلاه‌های خاص در مورد پسران یا لباس‌های زیبا و خلاصه تعریف و تمجید از زیبایی‌های دیگر در چهره‌اش نمایان است تکمیل کنید تا کمتر به مساله دندان‌هایش بپردازد.

لازم است به دیگران به ویژه مادربزرگ و پدربزرگ‌هایش یا افراد نزدیک‌تر خانواده که در ارتباط بیشتری با او هستند سفارش کنید از بچه در مورد دندان‌هایش چیزی نپرسند. «ای وای! پسر گلم! یادختر گلم! دندانت چی شده؟!» نکته بعدی اینکه به کودکتان نگویید وقتی ۷ ساله شوی دندان جدیدی درمی‌آوری، چون او زمان را درک نمی‌کند. بچه‌ها معنای کمیت را نمی‌فهمند و گذشت زمان و انتظار کشیدن آنها را کلافه می‌کند. هرگز نگویید تا یک هفته دیگر، تا یک ماه دیگر فلان اتفاق می‌افتد یا این هدیه را برایت می‌خرم. بچه‌ها را با اضطراب و انتظار بی‌جهت مواجه نکنید. کافی است به آنها در حفظ و مراقبت دندان‌ها توصیه کنید و شست‌وشوی دندان، شیوه صحیح مسواک زدن یا مراجعه به دندان‌پزشک را برای آنها جذاب کنید اما مراقب باشید حین صحبت‌ها و آموزش‌هایتان حرفی مبنی بر ایجاد ترس و دلهره نباشد «اگر مواظب دندان‌هایت نباشی مجبور می‌شویم بکشیمش و بی‌دندان می‌مانی!» سعی کنید از مهارت‌ها و نقاط‌قوت کودک خود با تعریف و تمجید یاد کنید.

● دکتر نسیم نادری

متخصص قلب و عروق

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بیمارستان قلب شهید رجایی

هر عفونتی به رماتیسم قلبی منجر نمی‌شود

یک باور شایع که امروز در عموم مردم رایج شده نگرانی افراد از عوارض بیماری‌های عفونی در اطفال است که در سنین بالاتر مانند نوجوانی باعث بروز بیماری‌های قلبی خواهد شد. این باور از آنجایی بین مردم رواج یافت که مشخص شد گلودردهای چرکی که در اطفال بسیار شایع است در صورت عدم درمان کامل و صحیح می‌تواند به تب روماتیسمی منجر شود و این تب به نوبه خود روی دریچه‌ها و بافت قلب اثر مخربی خواهد داشت. باید توجه داشت که هر نوع عفونتی مانند عفونت دندان یا گوش که معمولا اطفال به آن مبتلا می‌شوند نمی‌تواند فرد را مستعد به تب روماتیسمی و در ادامه آن نارسایی قلبی در سن بالاتر کند.

تنها عفونتی که از نظر بروز عوارض قلبی در آینده مهم است و باید به‌طور کامل درمان شود تا منجر به تب روماتیسمی نشود نوعی از گلودرد چرکی است که عامل آن نوعی باکتری به نام استرپتوکوک بتاهمولیتیک گروه A است و خانواده‌ها نباید نسبت به دیگر عفونت‌هایی که در کودکان دیده می‌شود و تحت‌نظر پزشک اطفال درمان می‌شود نگرانی داشته باشند. در مورد گلودرد چرکی نیز باید بگویم که باتوجه به سطح فعلی بهداشت خانواده‌ها و همچنین بررسی‌های دوره‌ای کودک توسط پزشک اطفال، خوشبختانه این بیماری به‌طور کامل و صحیح درمان می‌شود و باعث بروز عوارض ثانویه در آینده نخواهد شد. شاید این یادداشت کوتاه بیشتر از همه برای این مادر جوان، خوشایند باشد و او را از نگرانی درآورد. امیدوارم همه شما با آگاهی‌رسانی صحیح کمک کنید باورهای غلط رواج یافته اصلاح شوند تا ضمن اینکه به سلامتی فرزندتان و وسواس در مورد تکمیل دوره درمانی که پزشکان تجویز می‌کنند می‌پردازید از نگرانی‌های بی‌جهت که به فرسایش روحی والدین منجر می‌شود ممانعت کنید.

● دکتر محمدرضا خامی

متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی و عضو هیات علمی دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران

از حالا تا ۳ سالگی هر شب بدون خمیردندان برایش مسواک بزنید

دندان‌های کودکان از بدو رویش نیاز به مراقبت دارد. درصورت عدم مراقبت کافی و ایجاد عادات نادرست در کودک، ممکن است دندان‌های کودک دچار پوسیدگی‌های وسیعی به نام «پوسیدگی شیشه شیر» شود. این عارضه عمدتا دندان‌های فک بالا را درگیر می‌کند. برای پیشگیری از این حالت باید توصیه‌های زیر را در نظر داشت:

توصیه می‌شود اولین ویزیت دندان‌پزشکی کودک، همزمان با رویش اولین دندان یعنی حدود ۶ ماهگی باشد. مادر باید بعد از هربار شیرخوردن به خصوص قبل از خواب شبانه دندان‌های کودک را با گاز استریل مرطوب تمیز کند. نباید به شیر یا آب کودکان قند اضافه کرد. اگر کودک زمان شیر خوردن به خواب می‌رود (که باید حتی‌الامکان از ایجاد این عادت در کودک جلوگیری کرد) و همچنین هنگام شیرخوردن شبانه، باید یا به روش فوق بلافاصله دندان‌های کودک را تمیز کرد یا حداقل مقداری آب به او داد تا غلظت شیر باقیمانده در دهان را کم کند. می‌توان از مسواک‌های انگشتی که در داروخانه‌ها موجود است هم برای تمیز کردن دندان‌های کودک استفاده کرد. به محض اینکه کودک به مرحله‌ای از رشد و تکامل رسید که توانست دهان خود را برای مسواک زدن باز نگه دارد، مادر باید برای او بعد از هر وعده غذایی، یا حداقل شب قبل از خواب مسواک بزند. البته تا زمانی که ریفلاکس بلعش کامل نشده و توانایی تخلیه کامل محتویات دهان را پیدا نکرده (یعنی حدود ۳ سالگی) نباید از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده کرد. بعد از آن هم فقط باید به اندازه یک نخود روی مسواک خمیردندان گذاشت. تا ۷ سالگی مسواک زدن کودک باید تحت‌نظارت والدین باشد. باید تا حد امکان کمتر میان‌وعده‌های حاوی قند (مانند شکلات و شیرینی) به کودکان داد و به جای آن از میان‌وعده‌های سالم مانند میوه، نان و پنیر و خشکبار غیرنمکی استفاده کرد. بعد از مصرف تنقلات قندی اگر امکان مسواک زدن فراهم نباشد باید دهان را حداقل با آب خالی بشوییم.

قطره آهن به خودی خود، باعث پوسیدگی نمی‌شود و فقط باعث رنگ‌گرفتن دندان‌ها می‌شود. البته قندی که جهت بهبود مزه قطره آهن به آن اضافه می‌شود، می‌تواند پوسیدگی‌زا باشد. برای پیشگیری از رنگ گرفتن دندان‌ها یا پوسیدگی آنها می‌توان قطره‌آهن را در قسمت انتهایی دهان کودک ریخت و همچنین بعد از دادن قطره آهن کمی آب به کودک داد یا دندان‌ها را با گاز تمیز مرطوب پاک کرد.

● دکتر سمانه رازقی

دندان‌پزشک کودکان

استادیار دانشگاه علوم پزشکی قزوین

ویزیت دندان‌پزشکی تا قبل از یک‌سالگی الزامی است

از نظر علمی، بهترین زمان برای اولین ویزیت دندان‌پزشکی، همزمان با رویش اولین دندان شیری است. میانگین این زمان حدود ۸ ماهگی است. اگر برای والدین چنین امکانی وجود نداشت یا دسترسی به دندان‌پزشک اطفال که می‌داند چطور باید کودک را معاینه کند، مقدور نبود تا یک سالگی لازم است اولین معاینه دندان‌پزشکی صورت گیرد. در این ملاقات اولیه، دندان‌پزشک روش‌های رعایت بهداشت و اینکه چطور باید دندان‌های کودک را تمیز کنند و حتی رژیم غذایی که می‌تواند سلامت دندان‌های کودک را تضمین کند به مادر و پدر می‌آموزد. این نکته را همه والدین باید مدنظر قرار دهند و تا یک سالگی لااقل یک بار کودکشان را نزد دندان‌پزشک ببرند. آنها نباید منتظر توصیه کسی باشند. این اولین اشتباه مادر گرامی از روی ناآگاهی بوده است. اما اولین تغییر حالت یا علامتی که می‌تواند دال بر پوسیدگی دندان باشد، چیست؟ یک مادر چگونه می‌تواند متوجه آن شود؟ لازم است بدانید اولین دندان‌هایی که در بچه‌ها پوسیده می‌شوند، دندان‌های قدامی فک بالا هستند.

علتش هم می‌تواند این باشد که این دندان‌ها معمولا قبل از یک سالگی درمی‌آیند و بچه‌های زیر یک سال حتی شب‌ها نیز شیر می‌خورند و در حالی که سر شیشه را در دهان دارند یا پستان مادر را می‌مکند به خواب می‌روند. در شرح حال بسیاری از بچه‌هایی که با پوسیدگی دندان‌های جلویی فک بالا به کلینیک‌های دندان‌پزشکی مراجعه می‌کنند عادت شبانه شیر خوردن را ذکر می‌کنند. علاوه بر این علت اصلی پوسیدگی، عدم رعایت بهداشت هم باعث می‌شود این پوسیدگی‌ها به سرعت رشد کنند. همان‌طور که می‌دانید مقدار بزاق دهان هنگام خواب به شدت کاهش می‌یابد. (حتما تا به حال متوجه خشکی دهانتان هنگامی که از خواب بیدار می‌شوید، شده‌اید.) و مادرانی که نسبت به رعایت بهداشت دهان کودکشان بی‌دقت هستند، اجازه‌ می‌دهند این پوسیدگی پیشرفت و به سرعت دندان‌های فک بالا را درگیر کند. در صورت ادامه روند شیردهی شبانه حتی دندان‌های آسیا نیز دچار پوسیدگی می‌شوند. پوسیدگی دندان‌های آسیا بسیار جدی‌تر است چون بچه‌ها را در امر جویدن غذا با مشکل مواجه می‌کند و از تغذیه عادی عقب می‌اندازد. مادران باید به علامت اصلی پوسیدگی دندان‌ها یعنی تغییرات ظاهری و حفره‌دار شدن سطح سفیدرنگ دندان یا همان تغییر ظاهر مینای دندان حساس باشند و برای جلوگیری از پیشرفت پوسیدگی، توصیه‌هایی را از دندان‌پزشک بخواهند چون زیر ۲ سال هیچ اقدام درمانی نمی‌توان کرد. یکی دیگر از دلایلی که باعث می‌شود مادران متوجه پوسیدگی دندان‌های کودک نشوند، نسبت دادن تغییر حالت و رنگ دندان‌ها به قطره آهن است. چون برای بچه‌ها از ۶ ماهگی قطره آهن تجویز می‌شود و هر چه سعی کنید باز هم تغییر رنگ مختصری به دندان‌های کودک می‌دهد، توجه مادران از دندان‌ها کاسته می‌شود.

البته باید تاکید کنم تغییر رنگ بسیار مختصر در اثر قطره آهن با مسواک زدن برطرف می‌شود و اگر سعی کنید قطره را درست در انتهای دهان بریزید دندان‌ها رنگ نمی‌گیرند. بعد از دادن قطره لازم است به بچه آب بدهید یا دندان‌هایش را با گاز مرطوب تمیز کنید. همان‌طور که این مادر گرامی هم اظهار کردند پیشرفت پوسیدگی با علامت درد (بچه اجازه نمی‌داد دست به سمت دهانش ببرند) خود را نشان داده است. گاهی بچه‌ها دندان‌شان را مدام لمس می‌کنند یا تب بدون علت یا بیماری خاص دارند. اینها دلیل پیشرفت پوسیدگی است. اگر از این مرحله بگذرد آبسه و تورم ظاهر می‌شود و گاهی آنقدر پوسیدگی ریشه را تخریب می‌کند که چاره‌ای جز کشیدن دندان نمی‌ماند. والدین عزیز نباید مضطرب شوند. فقط کافی است ویزیت قبل از یک سالگی داشته باشند و توصیه‌های دندان‌پزشک را جدی بگیرند.

دندان‌پزشک به شما خواهد گفت شیرینی یا شکلات به ویژه شکلات‌های چسبنده به بچه ندهید و اگر گاهی به او دادید دهانش را بشویید یا از او بخواهید مقداری آب بنوشد. در رژیم بچه مقدار قند باید محدود باشد. ضمنا شیوه مسواک زدن به بچه را آموزش می‌دهد. به خاطر بسپارید حتی اگر پوسیدگی سطحی در چنین مواقعی اتفاق بیفتد با رعایت بهداشت پروسه پوسیدگی متوقف می‌شود یا خیلی کند خواهد شد. اگر شما به دندان‌پزشک مراجعه کنید، او با یک بررسی ساده می‌تواند با ترکیبات خاص فلوراید‌داری که در اختیار دارد (اشکال خاصی از مواد برای بچه‌های زیر ۳ سال وجود دارند) و انجام فلورایدتراپی، مانع پوسیدگی دندان‌های کودکتان شود یا تا حدود زیادی از روند تخریب بکاهد. با این کار فرصتی به دست می‌آید که سن بچه افزایش یابد. بچه‌های ۳ سال به بالا با ترفندهای خاص همکاری خوبی دارند و روی یونیت دندان‌پزشکی قرار می‌گیرند و امکان درمان پوسیدگی را فراهم می‌کنند. در حال حاضر این کوچولو دندان‌های قدامی‌اش را از دست داده است. هر چند فقدان این دندان‌ها در امر جویدن خللی ایجاد نمی‌کند اما از منظر زیبایی و همچنین تلفظ برخی حروف مشکل‌ساز خواهد شد. تلفظ حرف‌هایی مانند «ف» «ر» یا «ل» امکان دارد به درستی انجام نشود.

در این حالت برخی از والدین اصرار می‌کنند از منظر زیبایی نمای دندان‌های جلویی برای بچه‌ بازسازی ‌شود. به این منظور پلاک‌های خاص ثابتی طراحی می‌شود که مانند یک پروتز که ساخته شده از اکریلیک‌های خاص همرنگ دندان است عمل می‌کند و با بند مخصوصی به دندان‌های عقبی کودک وصل می‌شود. این پروتز صرفا جنبه زیبایی دارد و هیچ کمکی به جویدن بچه نمی‌کند و کارایی دیگری ندارد. تاکید بیشتر ما در مورد پوسیدگی دندان‌های عقبی است که متاسفانه از دید والدین پنهان می‌ماند. توصیه می‌کنم حتما با مراجعه به دندان‌پزشک مانع این روند پوسیدگی شوید و یادتان باشد اگر این اتفاق برای دندان‌های عقبی بیفتد بچه را با مشکل جدی غذا خوردن روبه‌رو می‌کند. خدا را شکر این مادر عزیز به موقع به داد دندان‌های آسیای اشکان رسیده است.

الهه رضاییان

ارشیا صادقیان