اسكان غیررسمی, معضل یا راه حل

اسكان غیررسمی امروزه به عنوان یكی از اصلی ترین معضلات شهر های كشور های در حال توسعه و توسعه نیافته, منجر به بحث های محافل حرفه ای و واكنش مجامع بین المللی شده است گوناگونی علل پیدایش و تفاوت های ساختاری چنین بافت هایی در مناطق مختلف سبب شده تعاریف متفاوتی نیز از این پدیده صورت پذیرد, این تعدد تعاریف به نوبه خود منجر شده كه نام های گوناگونی به این بافت ها اطلاق شود

اسكان غیررسمی امروزه به عنوان یكی از اصلی ترین معضلات شهر های كشور های در حال توسعه و توسعه نیافته، منجر به بحث های محافل حرفه ای و واكنش مجامع بین المللی شده است. گوناگونی علل پیدایش و تفاوت های ساختاری چنین بافت هایی در مناطق مختلف سبب شده تعاریف متفاوتی نیز از این پدیده صورت پذیرد، این تعدد تعاریف به نوبه خود منجر شده كه نام های گوناگونی به این بافت ها اطلاق شود. در كشور ما، سكونتگاه هایی كه به لحاظ كیفیت ساخت پایین تر از حد استاندارد هستند و از اصول و قواعد شهرسازی تبعیت نمی كنند، با نام های گوناگونی نظیر: حاشیه نشینی، سكونتگاه های بی ضابطه و غیرقانونی آلونك نشینی، بافت های خودرو، اسكان غیررسمی و... یاد می شوند، اما نامی كه غالب صاحبنظران در كشور ما بر آن توافق دارند، اسكان غیررسمی است؛ اسكان غیررسمی ناظر بر اسكان بخشی از جمعیت شهری است كه خارج از بازار رسمی مسكن به تهیه سرپناه برای خود اقدام می كنند.

بافت ها و سكونتگاه های نامیده شده به اسكان غیررسمی موید ویژگی هایی به لحاظ اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و كالبدی هستند كه نتیجه شرایط خاص و متمایز ساكنان این بخش از شهر ها هستند. این مقاله با پرداختن به ویژگی ها و پندار های ناروایی كه در این خصوص وجود دارد، درصدد نشان دادن این موضوع است كه اسكان غیررسمی موضوعی صرفا معضل ساز برای شهر ها نیست و منهای عوامل به وجود آورنده اش، گاه راه حلی است جهت ایجاد سرپناه بخشی از جمعیت شهری.شناخت ویژگی های اجتماعات غیررسمی موجد نگرشی واقع بینانه به این موضوع خواهد شد، چرا كه با شناخت این ویژگی هاست كه می توان به ضروریات و نیاز های ساكنان این بافت ها پی برده و از سوی دیگر از آن به عنوان ابزاری جهت ملزومات طراحی سود جست. قابل ذكر است كه این ویژگی ها به واسطه موارد زمانی و مكانی می تواند متغیر باشد به نحوی كه ممكن است این ویژگی ها در گذر زمان به ویژگی های جدیدی تغییر ماهیت بدهند. بنابراین تمام طرح هایی كه با تاخیر چندین ساله به كالبد این بافت ها تزریق می شوند مطمئنا از كارایی لازم برخوردار نخواهند بود.

ویژگی های اسكان غیررسمی

۱ـ سكنی دادن به اقشار نیازمند و فقیر شهری: كه به عنوان یك ویژگی مثبت تلقی می شود. اسكان اقشار فقیر شهری در اسكان غیررسمی تنها امكان در جهت یافتن سرپناه برای كسانی است كه امكان دستیابی به مسكن استاندارد و ضابطه مند را ندارند.

۲ـ ماهیت بافت های غیررسمی و عدم ضابطه مندی آنها: ویژگی عدم ضابطه مندی از دو نظر قابل توجه است، اولا ماهیت این نوع بافت ها كه اساسا غیرضابطه مند هستند، سبب می شود شناخت دقیق و بررسی نزدیك به واقعیت مشكل باشد. ثانیا هر گونه تلاش در جهت ضابطه مند كردن، سبب توقف رشد این كانون ها می شود. اما از سوی دیگر به سبب وجود عوامل ساختاری و نهادی، شكل گیری و رشد كانون های رقیب، شدت می گیرد.

۳ـ عدم تعلق مكانی: تغییر در ساختار اجتماعی و فرهنگی بافت های اسكان غیررسمی از پدیده هایی است كه همواره از توجه و تعلق مكانی ساكنان چنین بافت هایی ممانعت به عمل می آورد. در تركیب ساكنان چنین بافت هایی اصولا پس از گذشت چندین سال، تغییرات مهمی به چشم می خورد و آنها طی زمان به علت عدم رضایت به نوع اسكانشان همواره در فكر تغییر مكان هستند. گذشته از ریشه های عدم تعلق مكانی، این ویژگی به عنوان یكی از موانع اصلی در جهت توسعه چنین سكونتگاه هایی محسوب می شود، هر چند طرح های شهری به عنوان یكی از عوامل بازدارنده چنین واكنشی عمل می كنند، اما دقت نظر طراحان در بخش های اسكان غیررسمی جهت افزایش تعلق مكانی ضروری است.

۴ـ ساكنان اسكان غیررسمی و آناتومی های

اجتماعی - سیاسی: ساكنان بافت های غیررسمی به دلیل عدم تعلق به اقتصاد پایدار كشور همواره با جریان هایی كه شرایط را به سوی ناآرامی سوق می دهند همراه هستند، آنها همواره به دنبال شرایطی هستند كه بتواند تغییرات عمده ای در اوضاع آنها به وجود آورد و به قول حسین شكویی (در كتاب جغرافیای شهری) آنها به دنبال دولتی هستند كه به اوضاع آنها رسیدگی كند و از كسانی طرفداری می كنند كه وعده های مختلف به آنها می دهند.ساكنان بافت های غیررسمی به طور ناخودآگاه در برگیرنده فرهنگ فقر بوده و با تأسی به این فرهنگ، درصدد حفظ منافع خویش هستند. در چنین جوامعی سالیان سال توجهی به ساكنان این بافت ها صورت نپذیرفته و به لحاظ اقتصادی قشر عظیمی از ساكنان شهری به همراه مهاجران رانده شده از روستا، به حاشیه اقتصادی و اسكانی در شهر ها رانده شده اند.توجه به تاثیرات سیاسی قشری كه به صورت متحد در مواقع بحرانی عمل می كند از دلایل بارزی است كه مجامع بین المللی و حكومت های كشور های توسعه نیافته را به سوی تدبیری كالبدی جهت بهبود شرایط و تغییر فرهنگی سوق می دهد.از این رو توجه به رویكرد های توسعه فرهنگی كه نهایتا در قبال رشد شعور سیاسی این قشر تجلی می كند، در طرح های كالبدی ضروری است. البته بایستی در نظر گرفت كه این امر جدای از بهبود شرایط اقتصادی نیست.

---