تئاتر دفاع مقدس و مخاطب

بر اساس ساده ترین تعاریف ارائه شده از تئاتر تا پیچیده ترین آنها توسط صاحب نظران, مخاطب جایگاهی ویژه داشته و اساساً نمی توان تئاتر را بدون مخاطب متصور بود

بر اساس ساده ترین تعاریف ارائه شده از تئاتر تا پیچیده ترین آنها توسط صاحب نظران، مخاطب جایگاهی ویژه داشته و اساساً نمی توان تئاتر را بدون مخاطب متصور بود.

از آنجا که تئاتر بدون حضور دیگران بی معناست یک گروه نمایشی برای ارائه اثر خود باید همواره مخاطب را مدنظر قرار داده و با شناخت کامل از او اقدام به خلق و آفرینش نماید. شناخت مخاطب سبب می شود که فرآیند شکل گیری نمایشی یک سویه جریان نیابد و نیازهای ذهنی، عاطفی و روانی تماشاگران مورد توجه قرار گیرد. نوع و ژانر نمایش در جذب مخاطب بسیار مهم است. تئاتر جنگ و مقاومت نمونه ای از این ژانرهاست که در سالهای اخیر به دلیل وقوع جنگ تحمیلی در کشورمان تحت عنوان تئاتر دفاع مقدس به مخاطب عرضه شده است.

تئاتر دفاع مقدس گونه ای از تئاتر مشتمل بر وقایع و حوادث دفاع مردم ایران در مقابل تهاجم نیروهای متخاصم عراقی است. این وقایع که در یک دسته بندی کلی به حوادث دوران جنگ و پیامدهای پس از آن تقسیم می شوند اساس و پالوده تئاتر دفاع مقدس را تشکیل می دهند. متاسفانه تئاتر دفاع مقدس به رغم تمامی تلاشها به دلایلی نتوانسته است به جایگاهی در خور دست یابد. ایجاد ارتباط موثر بین صحنه و تماشاگر از جمله وظایفی است که یک گروه باید در جریان اجرای یک نمایش آن را تحقق بخشند. اما عدم شناخت صحیح از مخاطب تئاتر دفاع مقدس، نه تنها این تاثیرگذاری را کم رنگ نموده بلکه یکی از دلایلی است که موجبات انزوای این گونه نمایشی را فراهم آورده است.

خالق تئاتر دفاع مقدس باید در شناخت مخاطب و فرهنگ او تلاش نماید و از خرده فرهنگهای رایج در جبهه های نبرد گرفته تا پیامدهای نامطلوب دوران پس از جنگ در تمامی عرصه ها اطلاع کافی داشته باشد. هنرمندان جهت ارائه تصویر صحیح تر از جنگ و به تبع آن تاثیرگذاری بیشتر بر مخاطب باید با اصطلاحات، کدها و نشانه های آدمهای این عرصه آشنا بوده و گویش و زبان و عکس العمل های او در مواقع خاص را بشناسد.

این آشنایی باعث ارائه نشانه های مفهومی خاصی می گردد به دلیل قرابت مخاطب این گونه نمایشی با آن به راحتی در درک آن توفیق می یابد. استفاده از این نشانه ها و رمزها از طرف تئاتر دفاع مقدس باعث می شود تا روند درک مفاهیم و انتقال پیام به ذهن مخاطبان آسانتر صورت پذیرد. باید توجه داشت که ارائه و درهم تنیدن ساختارهای گوناگون نشانه های درام تنها هنگامی تاثیر لازم را خواهد داشت که تماشاگران به معنای آن پی برده و با آن مانوس باشند.

تماشاگران تئاتر در دوره های مختلف نیازهای عاطفی و فرهنگی متفاوتی دارند. گاهی ممکن است واکنش های احساسی آنان نسبت به حدوث رویدادی بر روی صحنه کاملاً با واکنش تماشاگران دوره های پیشین متفاوت و حتی متضاد باشد.

بنابراین می توان گفت نیازهای مخاطبان در گذر زمان در حال تغییر و تکوین است. تئاتر دفاع مقدس نیز از این قاعده مستثنی نبوده و ضروری است که در هر دوره خود را با نیازهای جدید مخاطبانش منطبق سازد. پاسخگویی به این نیازها مستلزم کنکاش و بررسی همیشگی هنرمندان این عرصه است. دریافت اطلاعات دقیق و تازه و پرداختن به آن در روی صحنه می تواند در جذب و پایداری مخاطب تاثیر شایانی داشته باشد. در مقابل چنانچه این اطلاعات به صورت گزینشی و با محدودیت و سانسور همراه باشد قطعاً گریز تماشاگر حقیقت جو را در پی خواهد داشت.

علاوه بر آن به این نکته نیز باید اشاره داشت که هنر به طور اعم دارای ویژگی رسانه ای ناشی از انتقال پیام است. این پیام در صورتی بر ذهن مخاطب رسوب گذار خواهد بود که آن را قابل قبول و باورپذیر یابد. بنابراین پیامی که از خلال اطلاعات و داده های جاری بر صحنه تئاتر دفاع مقدس برای مخاطب ارسال می گردد باید تا حد زیادی برپایه واقعیات و مستندات استوار باشد. به عبارت دیگر تئاتر دفاع مقدس برای باورپذیری مخاطبینش و انتقال پیام به آنان باید حقایق را مدنظر قرار دهد.

شناخت وضعیت اجتماعی و دغدغه های روزمره جامعه باید در متون نمایشی انعکاس یابد و یک گروه هنری باید سعی نماید با تحلیل موشکافانه نمایشنامه ا ی را برای اجرا برگزیند که مضمونی هم راستا با اتفاقات جاری اجتماع داشته باشد.

لازمه این تعامل اجتماعی آن است که از طریق مشاهدات عینی و اجتماعی و نیز به کمک رسانه های خبری از مسائل و موضوعاتی که مخاطب با آن درگیر است آشنا شوند. مخاطبین تئاتر دفاع مقدس نیز دغدغه های خاص خود را داشته که باید توسط درام نویسان این عرصه شناسایی شده و در روی صحنه بازتاب یابد. بدیهی است تماشاگران علاقمند به این گونه نمایشی چنانچه مضامین نمایشهای این عرصه را دور از ابعاد رفتاری، روابط و مناسبات موجود احساس نمایند از آن فاصله گرفته و این فاصله خالی شدن سالنها را در پی خواهد داشت.

در پایان باید اذعان داشت که مخاطب امروز به حجم وسیعی از وسایل ارتباط جمعی و سرگرم کننده دسترسی دارد. این دسترسی علاوه بر ارائه اطلاعات دقیق و فراوان، میزان توقع و انتظار تماشاگر را نیز ارتقاء بخشیده است. تئاتر نیز وظیفه ای هم راستا با یک رسانه دارد. وظیفه ای که تئاتر دفاع مقدس نیز از آن مبرا نیست .

بنابراین باید تلاش نمود که مخاطب در دنیای پرهیاهوی رسانه ها از تئاتر روی گردان نشده و مدیوم دیگری را بر آن ترجیح ندهد.

علیرضا اسدی