دیابت افسردگی می آورد

پرسشی از دکتر محسن خوش نیت فوق تخصص بیماری های غدد و متابولیسم

این روزها دیابت مثل خودرویی پرسرعت در اتوبانی چندبانده می‌‌تازد....

دیابت آن‌قدر زیاد شده که میلیون‌ها نفر در جهان را گرفتار کرده و میلیون‌ها نفر هم از بیماری قند خودشان خبر ندارند و دارند با آن زندگی می‌کنند. اما دیابت، عوارض زیادی دارد و می‌تواند چشم، کلیه، قلب و عروق را گرفتار کند. اما این بیماری به جز عوارض جسمی و اجتماعی، ممکن است عوارض روانی هم داشته باشد: افسردگی! با دکتر سیدمحسن خوش‌نیت،

فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره همین موضوع حرف زده‌ایم.

▪ آقای دکتر! دیابت با سلامت روان یک فرد دیابتی چه می‌کند؟

ـ اجازه بدهید تاثیرات روانی دیابت و اختلالات روان‌شناختی آن را در ۴ گروه تقسیم‌بندی کنم:

۱) گروه اول: اختلالات شناختی شامل فرآیندهای ذهنی، حافظه، یادگیری و تغییرپذیری است که در بیماری دیابت کاهش می‌یابند.

۲) گروه دوم: آزردگی روانی و افسردگی است.

۳) گروه سوم: اضطراب و اختلالات ناشی از آن است.

۴) گروه چهارم:‌ اختلالات خوردن است که در دیابت، جنبه روانی پیدا می‌کند.

▪ ولی متخصصان، آن‌قدر که به مسایل جسمانی بیماری دیابت می‌پردازند، به مشکلات روانی دیابت نپرداخته‌اند!

ـ بله؛ اغلب متخصصان از مسایل روانی دیابت غافل هستند. توماس ویلیس در حدود ۳۰۰ سال پیش گفت که دیابت در اثر غم و غصه ایجاد می‌شود. امروزه نیز ثابت شده است که افراد افسرده در طول پنج سال، دو برابر دیگران دچار دیابت می‌شوند و این، گفته ویلیس را تایید می‌کند. فراموش نکنید که دیابت همواره با زمینه‌های ژنتیک ارتباط داشته و دارد اما حقیقت این است که همه افراد دیابتی افسرده می‌شوند و هم افسردگی دیابت می‌آورد.

▪ اگر بخواهیم میزان شیوع افسردگی را در دیابتی‌ها بدانیم، آیا آماری وجود دارد؟

ـ بله؛ شیوع افسردگی در دیابتی‌ها بین ۱۵ تا ۲۰ درصد گزارش شده است.

▪ افسردگی شدید یا خفیف؟

ـ افسردگی گاهی از نوع شدید و عمیق است اما ۶۰ درصد دیابتی‌ها دچار نوعی آزردگی روانی یا اندوهگینی می‌شوند: کلافگی، بی‌قراری و احساس ناکامی. در واقع، آزردگی، فرم خفیف‌تر افسردگی است.

▪ آزردگی روانی یا هیجانی چه تاثیری بر زندگی افراد مبتلا به دیابت دارد؟

ـ دیابت با چالش‌های بی‌شماری همراه است، از نکات ریز تا درشت. چند روز پیش با بیماری برخورد کردم که می‌گفت آن‌قدر نسبت به بیماری‌اش حساس شده که روزی چند بار قندخون خودش را کنترل می‌کند و به طور مرتب به میان‌وعده‌اش فکر می‌کند و اینکه اگر قندخون‌اش بالا رفت یا پایین افتاد چه کار باید بکند. این بیمارم می‌گفت که من در ۳۶۵ روز سال، در تمام ۲۴ ساعت هر روزش به فکر دیابت‌ام هستم. دیابت، فرد مبتلا را مدام درگیر خود می‌کند و مراقبت‌های فردی از دیابت واقعا پیچیده و ناخوشایند است زیرا بیمار با بسیاری از اجبارها و محدودیت‌ها همراه است. این روزها دستگاه‌های جدید مثل قلم انسولین و داروهای خوراکی جدید، درمان بیماری دیابت را ساده‌تر کرده اما بار اضافی بر دوش بیماران گذاشته و نوعی اجبار را برای بیماران ایجاد کرده است. دیابتی‌ها هم متاسفانه این تغییرات جدی را در زندگی‌شان کمتر می‌پذیرند و می‌گویند: «یعنی من تا آخر عمر باید قندم را کنترل کنم؟!»

▪ بنابراین یک فرد دیابتی باید باور داشته باشد که از زمان ابتلایش به دیابت، زندگی جدیدی برای او آغاز شده است؟!

ـ ببینید؛ نیمی از بیماران دیابتی حداقل ۷ نوع دارو مصرف می‌کنند و بنابراین باید سر ساعت، قبل غذا یا بعد غذا دارو بخورند. آنها باید بخورنخورهای زیادی برای خودشان درست کنند و همین نکات و تغییرات می‌تواند فرد مبتلا به دیابت را تا حدودی خسته و افسرده کند.

باید بپذیریم که مراقبت از دیابت فرآیندی پیچیده و نیازمند انگیزه زیاد است. به همین دلیل، بسیاری از بیماران در کنترل خود ناموفق‌اند.

▪ و شما چه پیشنهادی برای کنترل بهتر دارید؟

ـ تحقیقات جدید نشان داده است که ما باید کاری کنیم که بیمار مهارت‌های کنارآیی و سازگاری و تطابق با بیماری خودش را یاد بگیرد و کفایت فردی پیدا کند که هنگام برخورد با مسایل و مشکلات چه‌طور باید کنار بیاید. به‌طور مثال، اگر الان قندش بالاست چه کار کند؟ یا اگر قندش افت کرد چه کار کند؟

▪ درباره این مهارت بیشتر توضیح می‌دهید؟

ـ بله؛ نخستین نکته این است که از موقعیت‌های استرس‌زا پرهیز کنیم. به طور مثال، فرد دیابتی به مسافرت می‌رود و غذا خوردن‌اش دیر شده است یا اینکه توی ترافیک مانده و عصبی و گرسنه است. در این شرایط خود بیمار باید آن‌قدر توانمند باشد که بتواند خودش را با روش‌های علمی درمان کند و تا این اتفاق نیفتد کنترل دیابت امری محال است.

▪ کدام یک از حالت‌های بالا رفتن یا پایین آمدن قند می‌تواند باعث آزردگی روانی دیابتی‌ها شود؟

ـ هر دو حالت می‌تواند باعث کلافگی و بی‌قراری فرد دیابتی شود. به طور کلی نوسانات قندخون آزردگی روانی می‌آورد. برخی نیز از انسولین می‌ترسند. تقریبا نیمی از بیماران با شنیدن نام انسولین تصور می‌کنند که به آخر خط رسیده‌اند یا وابسته به انسولین می‌شوند و همین حالت نیز آزردگی روانی ایجاد می‌کند.

▪ دیابت، خانواده‌ها را هم درگیر می‌کند؟

ـ بله؛ دیابت یک بیماری خانوادگی است اما خانواده‌ها اغلب حالت افراط و تفریط دارند. به طور مثال، برخی خانواده‌ها پدر دیابتی دارند اما اعضای خانواده می‌گویند به ما ربط ندارد و خودش باید دیابت‌اش را کنترل کند. در واقع، خانواده‌ از پدرشان که مبتلا به دیابت است، حمایت نمی‌کنند. فرد انگیزه‌اش را برای مراقبت از دست می‌دهد. برخی نیز از آن طرف بام می‌افتند و می‌گویند: «پدر جان! تو که می‌دانی شیرینی برایت بد است؛ چرا آن را می‌خوری؟ چرا قرص‌ات را نخوردی؟» این خانواده‌ها نیز فرد دیابتی را که همواره مورد انتقاد قرار می‌گیرد، دچار آزردگی روانی می‌کنند. هر دو طیف خانواده‌ها باعث احساس گناه و خشم فرد مبتلا به دیابت می‌شوند و در نتیجه، فرد کمتر از خود مراقبت می‌کند و قندخون کنترل نمی‌شود.

▪ حرف آخر؟

ـ باید مهارت کنارآیی در بیماران دیابتی را افزایش دهیم. این مهم با رعایت سه نکته امکان‌پذیر است: عشق، ایمان و شوخ‌طبعی.

عشق می‌تواند انگیزه‌های درونی‌مان را افزایش دهد تا همدیگر را بیشتر دوست داشته باشیم. نکته دوم، ایمان و تقویت آن است و سومین نکته شوخ‌طبعی است؛ یعنی اینکه در داخل خانواده‌مان بتوانیم یک واقعه ناگوار را به نقطه مسخره‌آمیزی برسانیم و به آن بخندیم.

● از کجا بفهمیم که یک فرد دیابتی افسرده شده یا نه؟

اگر ۵ علامت از ۸ علامت زیر در فرد دیابتی به مدت ۲هفته وجود داشته باشد، او افسرده شده است:

۱) تغییر در خواب (خواب‌آلود شدن یا بی‌خواب شدن)

۲) بی‌اشتهایی یا پراشتهایی

۳) انرژی پایین و خستگی مداوم

۴) بی‌قراری و کندی روانی حرکتی در تمام اعمال و حرکات روزمره

۵) تغییر حافظه

۶) کاهش اعتماد به نفس

۷) احساس گناه

۸) فکر به خودکشی

دکتر علی برهانی