قاتلان امام حسین ع چه کسانی بوده اند

قاتلین امام حسین ع از خود شیعیان بوده اند زیرا عمده لشکریان عمر بن سعد را در کربلا مردم کوفه تشکیل می دادند و کوفیان در آن عصر همه از شیعیان علی بن ابی طالب ع به شمار می آمدند پس این که برای امام حسین ع عزاداری می کنند, در حقیقت بر اعمال گذشتگان از خودشان اشک ماتم می ریزند, که چرا فرزند رسول خدا ص را به قتل رساندند

یکی از اعتراضاتی که اخیراً نسبت به شیعیان می‏شود این است که: قاتلین امام حسین (ع) از خود شیعیان بوده‏اند؛ زیرا عمده لشکریان عمر بن سعد را در کربلا مردم کوفه تشکیل می‏دادند. و کوفیان در آن عصر همه از شیعیان علی بن ابی طالب (ع) به شمار می‏آمدند. پس این که برای امام حسین (ع) عزاداری می‏کنند، در حقیقت بر اعمال گذشتگان از خودشان اشک ماتم می‏ریزند، که چرا فرزند رسول خدا (ص) را به قتل رساندند.

سید علی جلال حسینی مصری در کتاب «الحسین» می‏گوید: «امر عجیب در مورد امام حسین (ع) آن است که شیعیانش او را می‏کشند، آن گاه خود در تمام بلاد مسلمین در هر سال و روز کشتنش برای او اقامه جلسات حزن می‏نمایند».۶۹۰

ما درصدد برآمدیم تا این قضیّه را تحلیل کنیم تا ببینیم قاتلان امام حسین (ع) چه کسانی بوده‏اند؟

● ابعاد تشیع

تشیع اشکال و ابعاد گوناگونی دارد که می‏توان به چهار بعد آن اشاره کرد:

۱) تشیع سیاسی

یعنی اعتقاد به برتری حضرت علی (ع) بر سایر صحابه، حتی خلفا؛ و اعتقاد حقانیت حضرت در جنگ‏های خود با خوارج و اصحاب صفین و جمل.

تشیع سیاسی یعنی وجود جمعیتی در تاریخ اسلام که روش سیاسی معینی داشته‏اند، آنان کسانی بوده‏اند که رهبری اهل بیت: را تأیید می‏کردند نه از آن جهت که از جانب خدا منصوبند، بلکه از آن جهت که افضل مردمند. این طرز تفکر در بین بسیاری از تابعین، محدّثین و فقها وجود داشته است. آن‏ها اهل بیت را خصوصاً در مواضع سیاسی‏شان بر دیگران ترجیح می‏دادند، و بدین جهت آنان را شیعه سیاسی در مقابل گروهی دیگر از اهل سنت که تابع دستگاه خلافت بودند، می‏نامند.

این دیدگاه به کتاب‏های جرح و تعدیل و رجال اهل سنت نیز کشیده است؛ زیرا مشاهده می‏شود که برخی از شخصیت‏های قرن اول و دوم و سوم را با همین معیار به تشیّع متّصف نموده‏اند، و عدّه بسیاری را به عنوان «فیه تشیع یسیر» معرّفی نموده‏اند. آنان امام علی (ع) را بر سایر خلفا یا خصوص عثمان برتری می‏دادند.

۲) تشیع عقیدتی

تشیع عقیدتی یعنی اعتقاد به امامت و خلافت و وصایت و مرجعیّت دینی اهل بیت: از جانب خداوند متعال که در رأس آنان علی بن ابی طالب (ع) قرار دارد. این دیدگاه و نظریه به تبع دستورات قرآن و روایات نبوی، دیدگاهی رایج در میان صحابه از زمان حیات رسول خدا (ص) بوده است، برخی از صحابه مخلص و تابع نص که اهل اجتهاد در مقابل نص نبودند، از همان ابتدا امام علی (ع) را به تبع دستورات خدا و رسول او، ولیّ و جانشین رسول خدا (ص) می‏دانستند. این خط در بین صحابه و تابعین و دیگران ادامه داشت.

اهل بیت: گر چه از حاکمیّت سیاسی و رهبری سیاسی کنار زده شدند، ولی از اوائل قرن دوم، هویّت فقهی و مرجعیّت دینی و علمی آنان نمودار شد.

ابان بن تغلب که از اصحاب امام محمد باقر و امام صادق۸ است، شیعه را این چنین معرفی می‏کند: «شیعه کسانی هستند که هرگاه مردم در مسأله‏ای که از رسول خدا (ص) رسیده اختلاف کردند به امام علی (ع) رجوع کرده و حکم را از او اخذ می‏کنند، و هر گاه نیز در مسأله‏ای که از علی (ع) رسیده اختلاف کردند به قول جعفر بن محمّد۸ رجوع می‏کنند».۶۹۱

۳) تشیع حبّی

بُعد سوّمی برای تشیع در بین مسلمین مشاهده می‏شود که از آن به تشیّع حبّی تعبیر می‏شود. به این معنا در اصطلاح رجالیین اهل سنت عده‏ای به تشیع متّصف شده‏اند. از آن جا که در احادیث نبوی فضایل و مناقب اهل بیت: به طور فراوان به چشم می‏خورد، عده‏ای حتّی از اهل سنت محبّت شدیدی نسبت به آن‏ها پیدا کرده، بدین جهت آنان را به تشیع متّصف نموده‏اند. که از این میان می‏توان به ابن عبد ربّه اندلسی صاحب کتاب «عقدالفرید» و محمّد بن ادریس شافعی اشاره نمود. شافعی در شعری می‏گوید:

ان کان حبّ الولیّ رفضاًفانّنی أرفض العباد۶۹۲

«اگر حبّ ولی [علی (ع)] سبب رفض است، پس همانا من رافضی‏ترین بنده‏ها هستم.»

۴) تشیّع دینی

بُعد چهارمی در تشیع هست که از آن به تشیع دینی و فرهنگی تعبیر می‏شود. مطابق این بُعد، اهل بیت: تنها مرجع دینی و فقهی و تفسیری مردمند و وظیفه هر فرد جامعه آن است که در این بُعد به ایشان رجوع کند. افرادی هستند که چنین اعتقادی دارند ولی در عین حال خود را در مسائل سیاسی و حکومتی تابع اهل سنت می‏دانند، آنان قائل به نصّ دینی از قرآن و روایات بر امامت و وصایت اهل بیت: نیستند، ولی آنان را در علم و مسائل دینی از بقیه برتر می‏دانند. گویا شهرستانی صاحب ملل و نحل را می‏توان از این دسته قرار داد.

● شیعه واقعی کیست؟

ممکن است عده زیادی بر نظر و عقیده‏ای ادعا داشته باشند، ولی اهل عمل نبوده، و بر اعتقادات خود ثابت قدم نباشند. ادعا می‏کنند که ما متدیّن به فلان دین هستیم ولی به اصول و موازین آن پایبند نیستند. ادعا می‏کنند اهل فلان مذهبیم، ولی نه تنها از اصول آن مذهب خبر ندارند، بلکه اصول آن را زیر پا می‏گذارند. آنان را نمی‏توان حقیقتاً از افراد دین یا مذهب خاص به حساب آورد، اگر چه در ظاهر خود را جز آن می‏دانند، و در حقیقت سیاهی لشگری برای آن دین و مذهبند. مخالفان آن دین و مذهب نیز برای این دسته و گروه حساب خاص و مهمّی باز نمی‏کنند، و از آنان خوف و هراسی ندارند. و اصلاً آنان را جز آن دین یا مذهب به حساب نمی‏آورند، بلکه افراد حقیقی آن دین و یا مذهب را کسانی می‏دانند که بر اصول خود پایبند بوده، و حاضرند در این راه از جان و مال خود نیز بگذرند.

در رابطه با مذهب تشیع و شیعیان نیز همین را می‏گوییم، به این معنا که اگر چه خیلی‏ها ممکن است ادعا کنند ما شیعیان علی و اهل بیت پیامبر:، هستیم ولی این ادعا تنها از زبان و لفظ تجاوز نکرده و به قلب آن‏ها ننشسته است. به مبانی و اصول تشیع پا بر جا و پای بند نیستند. نمی‏توان تشیع و شیعه عقیدتی را به حساب آنها تمام کرد. شیعه حقیقی و عقیدتی کسی است که نه تنها امام‏کُش نیست بلکه جانش را فدای امام خود می‏کند، همان گونه که در روز عاشورا تعداد زیادی از آنان که از حرکت امام حسین (ع) و قیام او اطّلاع پیدا کردند، نهایت فداکاری را کرده و خود را به امامشان رساندند، و جان خود را عاشقانه در راه او در طَبَق اخلاص گذاردند، و به شهادت رسیدند.

همین سؤال و اشکال را می‏توان از خود سؤال کنندگان و اشکال کنندگان پرسید: آیا تمام کسانی که در کشورهای اسلامی ادعای مسلمانی دارند حقیقتاً مسلمانند؟ همه آنان به اصول و مبانی اسلام پایبند هستند؟ یا این که نه تنها این چنین نیستند، بلکه در راه محو و نابودی اسلام قدم برمی دارند، و برای استکبار جهانی خدمت می‏کنند؟ آیا کسانی در جوامع و کشورهای اسلامی نیستند که عبد ذلیل و خدمتکار کفّار و استعمارگران بر علیه اسلام و مسلمین هستند؟ شما قطعاً آنان را مسلمان واقعی نمی‏دانید، بلکه آن‏ها تنها اسمی از اسلام را بر خود نهاده‏اند، در مورد شیعیان نیز ممکن است برخی این چنین باشند که با نام‏گذاری خود به شیعه عقیدتی، عمل کننده به اعتقادات خود نبوده، بر اصول و مبانی پابرجا و پایبند نباشند.

استاد شیخ علی آل محسن می‏گوید: «این که برخی می‏گویند: شیعیان قاتلان حسین‏اند در کلامشان تناقض آشکار است؛ زیرا شیعه امام حسین (ع) به کسی اطلاق می‏شود که از یاران و متابعین و دوستداران او باشد، چگونه ممکن است بین این معنا و جنگ و کشتن جمع شود؟ آیا شیعه امام‏کش می‏شود؟ بر فرض تسلیم که قاتلان امام حسین (ع) از شیعیان بودند، ولی با این عملشان به طور قطع از تشیع خارج می‏شوند».۶۹۳

سید محسن امین عامِلی در جواب این شبهه می‏نویسد: «پناه بر خدا این که شیعیان واقعی قاتلان امام حسین (ع) باشند، کسانی که او را به شهادت رساندند برخی اهل طمع بودند که به دین کاری نداشتند، و برخی دیگر انسان‏هایی پست و شرور بودند، و بعضی هم پیروان رؤسای خود بودند که حبّ دنیا آنان را به این جنایات بزرگ وادار ساخت. و از شیعیان و محبّین حضرت هیچ کس در قتال با او شرکت ننمود.

امّا شیعیان مخلص و حقیقی او همگی از انصار و یاران او بودند، و تا آخر او را همراهی کرده و در رکاب آن حضرت به شهادت رسیدند. آنها با تمام کوشش خود و تا آخرین ساعت حیات خود دست از یاری ایشان برنداشتند. بسیاری از آنان نیز تمکّن یاری و نصرت از حضرت را نداشتند تا در رکاب او جانفشانی کنند. یا این که نمی‏دانستند که کار به اینجا ختم می‏شود و امام (ع) را به شهادت می‏رسانند. و برخی نیز خود را به خطر انداخته و حصاری را که ابن زیاد بر دور کوفه کشیده بود، پاره کرده، خود را به آب و آتش زده، تا به هر نحو ممکن به حضرت ملحق شوند. امّا اینکه یکی از شیعیان و محبّین آن حضرت در قتل او شرکت کرده باشد این مطلبی است که هرگز در خارج، واقع نشده است...».۶۹۴

● نوع تشیع کوفیان

با مراجعه به تاریخ و بررسی دقیق عقاید کوفیان بعد از امام علی (ع)، خصوصاً در عصر امامت امام حسین (ع) پی می‏بریم که مذهب عموم اهل کوفه تشیع سیاسی بوده است، نه تشیع عقیدتی، آنان تنها قائل به افضلیّت امام علی (ع) بر عثمان یا بر سایر صحابه بوده‏اند، و معتقد به ولایت و امامت علی بن ابی طالب و سایر معصومین: از راه نصّ نبودند، و حساب شیعیان سیاسی را نمی‏توان به حساب شیعیان عقیدتی گذاشت. اینک برای اثبات این ادعا شاهدی را برای آن اقامه می‏کنیم:

ابن عساکر دمشقی شافعی در «تاریخ دمشق» به سند خود از حریث بن ابی مطر نقل می‏کند که شنیدم از سلمْ بن کهیل که می‏گفت: من با مسیّب بن نجبه فزاری در مسجد کوفه نشسته بودم، و مردم شیعه هم در آن جا زیاد بودند. نشنیدم که احدی از مردم کوفه در رابطه با یکی از اصحاب رسول خدا (ص) سخن بگوید، مگر آن که او را مدح می‏کرد، و تمام سخنان آنان در رابطه با علیّ و عثمان بود.۶۹۵

اهل سنت همه صحابه را بدون استثنا مدح کرده، آنان را عادل می‏دانند، و تنها گروهی که بعدها آنان را شیعه سیاسی می‏نامیدند، قائل به افضلیّت امام علی (ع) بر عثمان بودند، و در کوفه عده‏ای این عقیده را داشتند، اگر چه عده‏ای دیگر تا این حدّ هم به امام علی (ع) اعتقاد نداشتند، همان گونه که از روایت ابن عساکر استفاده می‏شود.

● تبعید بسیاری از شیعیان عقیدتی

ابن ابی الحدید از ابوالحسن مداینی روایت می‏کند: «معاویه در نامه خود به والیانش چنین نوشت: من ذمّه خود را از هر کس که روایتی در فضیلت ابوتراب و اهل بیتش نقل نماید، بری کردم. بعد از این دستور در هر منطقه بر بالای منابر شروع به سبّ و لعن علی (ع) و تبری از او و اهل بیتش نمودند. شدیدترین مردم در بلا و مصیبت، اهل کوفه بودند؛ زیرا در آن هنگام تعداد زیادی از شیعیان در آن شهر وجود داشتند. و معاویه، زیاد را والی بصره و کوفه نمود. او شیعیان را خوب می‏شناخت به همین جهت به دستور معاویه هر جا که شیعیان را پیدا می‏کرد به قتل می‏رسانید، و یا این که آنان را ترسانده، دست و پایشان را قطع می‏نمود، و چشمان آنان را از حدقه درآورده، به دار آویزان می‏کرد. و عده‏ای را از عراق تبعید نمود. لذا هیچ شیعه معروفی در عراق باقی نماند».۶۹۶

● ملحق شدن گروهی از شیعیان کوفه به امام حسین (ع)

تاریخ گواهی می‏دهد که گروهی از شیعیان، فرصت را مناسب دیده و به هر نحو ممکن و با زحمت فراوان خود را به کاروان امام حسین (ع) ملحق نمودند، که یزید بن ثبیط عبدی و دو فرزندش عبداالله و عبیداالله از این قبیلند.

یزید بن ثبیط از شیعیان و از اصحاب ابوالاسود به شمار می‏آید. او کسی بود که در میان قوم خود به شرف و کرامت معروف بود.

ابوجعفر طبری می‏گوید: «ماریه دختر منفذ عبدیه، زنی از شیعیان به حساب می‏آمد و خانه او محلّ اجتماع شیعیان بود که در آنجا جمع می‏شدند و گفتگو می‏کردند. به ابن زیاد خبر رسید که امام حسین (ع) به جهت نامه نوشتن کوفیان به ایشان به طرف کربلا در حرکت است، لذا به عامل خود دستور داد که دیده‏بان گذاشته و راه را ببندد و هر کس که به کوفه وارد یا خارج می‏شود کنترل نمایید. یزید بن ثبیط عزم خروج از کوفه و ملحق شدن به امام حسین (ع) را نمود. ده فرزند داشت، آنان را از عزم خود مطّلع ساخت و پیشنهاد کرد که هر کس می‏خواهد با او در این سفر شرکت کند. دو فرزند از ده فرزندش به نام عبداالله و عبیداالله به درخواست او پاسخ مثبت دادند. آن گاه به خانه ماریه آمد و به اصحاب خود گفت: من قصد خارج شدن از کوفه و ملحق شدن به حسین (ع) را دارم، کیست که با من در این سفر شرکت کند؟ همگی به او گفتند: ما از اصحاب ابن زیاد می‏ترسیم ... آن گاه با دو فرزند خود و مصاحبت عامر و غلامش و سیف بن مالک و ادهم بن امیه از کوفه به قصد ملحق شدن به کاروان حسینی به حرکت درآمدند. آنان با سرعت هرچه تمام‏تر خود را در سرزمین ابطح در مکه به امام حسین (ع) رساندند. خبر آمدن آنان که به امام رسید، حضرت به سراغشان آمد، عرض کردند: یزید بن ثبیط و همراهانش نیز به دنبال شما آمده‏اند. حضرت در بین راحله آنان به انتظارشان نشست. بعد از لحظاتی یزید بن اثبط که امام را در منزلش ندید به سوی راحله خود بازگشت و همین که امام حسین (ع) را ملاقات کرد، گفت: { بِفَضْلِ االله وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِکَ فَلْیَفْرَحُوا». اشاره به این که به فضل خدا و رحمتش - که ملاقات با امام حسین (ع) است - باید خشنود بوده، به من تبریک بگویید. آن گاه بر حضرت سلام داد و در محضرش بر زمین نشست، و خبر از آمدن خود و فرزندان و عده‏ای دیگر به جهت نصرتش داد. امام حسین (ع) بر او دعای خیر نمود. آن گاه قافله او را به کنار قافله خود برد، آنان با حضرت بودند تا در سرزمین کربلا بعد از مبارزه‏ای به شهادت رسیدند.

از جمله کسانی که از کوفه به حضرت ملحق شدند، برید بن خضیر همدانی است. او تابعی و قاری قرآن و از اصحاب علی (ع) و از اشراف کوفه به شمار می‏آمد. سیره نویسان می‏نویسند: هنگامی که خبر حرکت امام حسین (ع) از مدینه به مکه به او رسید، از کوفه حرکت کرد و در مکه به حضرت ملحق شد، و با او بود تا در کربلا به شهادت رسید.

و نیز از جمله کوفیان که به حضرت ملحق شدند، سعد بن حرث انصاری و ابوالحتوف بن حرث انصاری است. آن دو در ابتدای امر با عمر بن سعد به جهت قتال با امام حسین (ع) به سرزمین کربلا وارد شدند، ولی روز عاشورا بعد از شهادت اصحاب امام، هنگامی که صدای طلب نصرت و یاری امام را از طرفی و صدای شیون زنان و کودکان را از طرف دیگر شنیدند، با اسلحه خود از سپاه عمر بن سعد خارج شده و به دفاع از امام حسین (ع) برآمدند، و بعد از کشتن جماعتی از لشکر عمر بن سعد، خود نیز به شهادت رسیدند.

و نیز از جمله کسانی که از شیعیان خالص آن حضرت از کوفه به کربلا آمدند، کاروان شش نفره‏ای به نام عمرو بن خالد صیداوی، سعد مولی عمرو بن خالد، مجمع العائذی، عائذ بن مجمع، جنادْ بن حرث سلمانی و غلام نافع بجلی یا جملی است که اسب نافع را یدک می‏کشید، زیرا نافع خودش از پیش به امام حسین (ع) ملحق شده بود. اعلان قیس بن مسهر صیداوی و اخبار او از خروج امام حسین (ع) به سوی عراق، این شش تن را از کوفه به یاری حضرت فرستاد. این شش تن می‏دانستند که دیده‏بان‏ها را بر سر راه قرار داده‏اند تا هر کس را که به یاری حسین (ع) می‏رود، دستگیر کنند. طرماح شتربان را راهنما گرفتند تا آنان را از بیراهه به امام حسین (ع) ملحق کند. طرماح آنان را به سرعت از بیراهه می‏برد و در راه، برای شترها آواز حدی می‏خواند... بیابان‏ها را درنوردیدند و می‏کوشیدند خود را از دید مأموران پنهان دارند، تا به امام حسین (ع) رسیدند. کاروانیان هنگام شرفیابی شعرهای طرماح را برای امام خواندند. حضرتش فرمود: امید است که آن چه خدا برای ما خواسته خیر باشد، خواه کشته شویم و خواه پیروز گردیم. حرّ آنان را مانع شد و خواست که تمام آنان را زندانی کند و یا به کوفه برگرداند. امام فرمود: هرگز نخواهیم گذاشت، ما از ایشان دفاع می‏کنیم چنانکه از جان خود دفاع نماییم. اینان انصار منند، تو وعده دادی که تا نامه ابن زیاد نرسد متعرّض من نشوی. حرّ گفت: چنین است، ولی این‏ها همراه تو نیامده‏اند. امام فرمود: اینان یاران منند و مانند کسانی هستند که همراه من بوده‏اند. لازم است که به وعده خود وفا کنی وگرنه با تو پیکار می‏کنیم. حرّ که وضع را چنین دید سخن خود را پس گرفت و دست از آنها برداشت... این گروه همگی در روز عاشورا شهید شدند و از نخستین شهدا بودند. در آغاز مبارزه مورد محاصره دشمن قرار گرفتند. امام برادرش عباس را فرمود: تا آنها را از محاصره نجات دهد. عباس اطاعت کرد و بر سپاه دشمن حمله کرد تا این که خطّ محاصره را شکست و همگی را نجات داد، و این جوانان با پیکرهای آغشته به خون به سوی امام حسین (ع) آمدند. حضرت عباس (ع) در پشت سرشان قرار داشت. سپاهیان یزید خواستند راه را بر این جوانان ببندند، آن‏ها که چنین دیدند از حضرت عباس (ع) جدا شدند و حمله متقابل نمودند، آن قدر جانبازی کردند تا همگی به شهادت رسیدند. حضرت عباس (ع) به حضور امام (ع) رسید و گزارش داد. و امام بر آنان درود فرستاد.۶۹۷

---