چیزی به نام پوستر فیلم نداریم

بررسی مبانی, کاربرد و وضعیت پوسترهای سینمایی ایران

پوستر یکی از روش‌های کار گرافیکی است که اطلاعاتی را درباره یک شی، تولید و محصول – چه تجاری و چه فرهنگی- باید به اطلاع برساند. این محصول می‌تواند یک تولید فرهنگی مانند فیلم باشد. پوستر فیلم، بیانگر یکسری اطلاعات از موضوعی است که این موضوع خاص، عوامل یک فیلم هستند و یک نشانه تصویری که طبیعتا از دل فیلم بیرون می‌آید. کسی که در برابر پوستر فیلم قرار می‌گیرد، می‌تواند هر برداشتی داشته باشد. برداشت آدم‌ها از هر اثر، بنابر وسعت فرهنگ‌شان است. به قول جامعه‌شناسان تصویری، پیام باید در گیرنده هم باشد و تنها در فرستنده موجود نخواهد بود. مخاطب، اگر وسعت اطلاعات فرهنگی‌اش زیاد باشد درک بیشتری از هر پوستر پیدا می‌کند.

● پوستری خلاق در سینمای مردمی

یک وجه هنر سینما، مردمی بودن آن است. بنابراین هر پوستر باید مناسب‌‌ همان فیلمی باشد که مخاطبش را قبلا خود فیلم تعیین کرده است. «حیدر رضایی» طراح گرافیک، درباره اینکه یک طراح چگونه می‌تواند در این فضا اثری خلاقانه و نوآورانه داشته باشد که بر فرهنگ بصری مردم هم تاثیرگذار باشد، می‌گوید: «پختگی، تجربه و سواد گرافیست، حرف اول را می‌زند. چون پوستر فیلم، تک فریم است و حس حرکتی ندارد، طراح باید محتوای فیلم را از فکر و اجرای خود، با زبان تجسمی بیان کند. یعنی ساختار فیلم را از قوه به فعل درآورد تا این جذابیت، دوچندان شود». خیلی از فیلم‌ها، موضوعی معمولی داشته‌اند که با ایجاد جذابیت تصویری، جلو‌تر از‌‌ همان فیلم حرکت کرده‌اند یا بالعکس. اگر اجرای گرافیست خوب باشد، یک پوستر می‌تواند از بدنه خود فیلم جدا شود و یک اثر هنری مستقل به حساب آید تا پس از اتمام اکران فیلم هم بتواند از خودش دفاع کند. در حال حاضر به خاطر معضلات و مشکلات فراوان در این حوزه، کمتر شاهد چنین رویدادی هستیم. «احسان برآبادی» یکی دیگر از طراحان پوستر فیلم نیز چنین عقیده‌ای دارد: «وقتی می‌گوییم اثر خلاقانه و نوآورانه، یعنی طراح باید خلاقیت به خرج دهد واز تمام توانایی‌اش استفاده کند. فرقی نمی‌کند که فیلم کمدی باشد یا اکشن و یا یک درام اجتماعی. درهر صورت این خلاقیت است که می‌تواند پوستر متفاوت و قابل توجهی را به وجود آورد تا مخاطبان خود را پیدا کند. ولی متاسفانه بعضی‌ها فکر می‌کنند چون مردم زمانی گونه‌ای از پوستر‌ها را دیده و استقبال کرده‌اند، پس سلیقه‌شان‌‌ همان است و باید آن شیوه را مرتب تکرار کنند. درصورتی که شاید سلیقه و سواد بصری مردم از آنها جلو‌تر باشد و از کارهای نوآورانه خیلی بهتر استقبال کنند. نگاهی به گذشته این را ثابت می‌کند.»

● نظر تهیه‌کننده و کارگردان هم اعمال می‌شود

درحال حاضر چون اغلب تهیه‌کنندگان و کارگردان‌ها مدعی هستند که نبض گیشه و فروش یک فیلم در سینما را می‌دانند از گرافیست می‌خواهند که نظرشان را در طراحی پوستر اعمال کند. رضایی در این باره می‌گوید: «اگر به این قضیه حرفه‌ای نگاه کنیم تهیه‌کننده و کارگردان هم می‌توانند پیشنهاد مثبت و تاثیرگذاری دهند. ولی در کار ما این مقوله خوب تعریف نشده و بیشتر تهیه‌کنندگان و کارگردان‌ها به خودشان اجازه دخالت می‌دهند تا نظرشان در طراحی پوستر انجام شود. به همین خاطر است که حرفه‌ای‌ها در یک سال حتی یک پوستر هم کار نمی‌کنند. وقتی نگاه به مواد تبلیغی بخصوص پوستر فیلم، کاسب‌کارانه باشد خروجی آن هم معلوم می‌شود. خلق آثار بسیار ضعیف و مبتذلی که هر روز بر تعداد آنها افزوده می‌شود.» کسی مخالف ورود نیروی جدید به این حوزه نیست. ولی مشکل از جایی شروع می‌شود که گرافیست پیشکسوت و حرفه‌ای نمی‌خواهد مجری نگاه غیرحرفه‌ای و غیرکار‌شناسانه تهیه‌کننده و کارگردان باشد. از این رو، آنها به طرف کسانی می‌روند که به هر نحوی کار می‌کنند. نتیجه آن هم پوسترهای بسیار سطحی است. برآبادی هم می‌گوید: «در کنار تهیه‌کنندگانی که فقط گیشه را مدنظر دارند، تهیه‌کنندگانی هم هستند که به نوآوری و کار خوب در کنار فروش اهمیت می‌دهند. همانطور که در مقابل کارگردان‌هایی که برایشان مهم نیست چه کسی پوستر فیلم را طراحی می‌کند، کارگردان‌هایی هستند که پوستر را بخشی از شناسنامه فیلم که همیشه به یادگار می‌ماند، می‌دانند. آنها طراح پوستر را مثل دیگر عوامل فیلم، از قبل انتخاب می‌کنند. با طراح درمورد فیلم گفت‌وگو می‌کنند، تا بین‌شان یک اعتماد کامل ایجاد شود. این هم برمی‌گردد به اینکه اهالی سینما چقدر برای پوستر به عنوان یکی از عناصر مهم فیلم، جایگاه و مرتبه‌ای قائل باشند.»

● نگاه مسئولان به هنر جدی نیست

دستمزد طراحی پوستر فیلم به‌رغم افزایش چندین برابری هزینه تولید یک فیلم، بسیار اندک است و چون انجمن ثابت و مستقلی در این حوزه وجود ندارد که سقف مشخصی برای دستمزد طراحی فیلم تعیین کند، طراحان پوستر فیلم تا به امروز نتوانسته‌اند به‌حق واقعی خود، برسند. اما حیدر رضایی عقیده دارد: «این انجمن‌ها در حوزه‌های دیگر هم تاثیرگذاری مثبتی نداشته‌اند. چون نگاه مسئولان به فرهنگ و هنر سطحی است و آن را جدی نمی‌گیرند. بنابراین با خروجی تاسف‌آوری روبه‌رو می‌شویم. اگر بودجه‌ای تعیین می‌شود و حرکتی صورت می‌گیرد، برای خالی نبودن عریضه است و در این شرایط، فقط کمیت مهم است و نه کیفیت.» حضور افراد خبره و تحصیلکرده در حوزه هنرهای تجسمی بسیار کمرنگ است. با وجود این نقصان، تاثیرگذاری هم کمتر می‌شود. وقتی به اصل ماجرا توجه نمی‌شود، بالطبع نمی‌توان به مسائل کوچک‌تر هم پرداخت. زمانی که بیشتر هزینه‌ها صرف تولید فیلم می‌شود و فقط بودجه اندکی به مواد تبلیغی تعلق می‌گیرد نیروی نا بلد، پر کار می‌شود. قطعا بخش اصلی این نزول در سینما، به چرخه اقتصادی برمی‌گردد.

● سینما رفتار متفاوتی دارد

با وجود همه این مشکلات، احسان برآبادی درباره وضعیت پوستر فیلم‌های ایرانی در بازارهای بین‌المللی می‌گوید: «بین پوستر فیلم ایرانی و غربی از نظر فرم تفاوت وجود دارد. مثلا از نظر تکنیک اجرایی برای یک فیلم تجاری یا اکشن، طراحان عکس‌ها امکانات بهتری در اختیار دارند. یعنی عکس‌هایی که به طور اختصاصی با نور و پوزیشن‌های مناسب برای تبلیغات فیلم گرفته می‌شود. اما اینجا، طراحان پوستر مجبورند فقط ازعکس‌های صحنه فیلم، با نور و حس‌های متفاوت ازهم، یک کلاژ بسازند. آشنایی طراحان حرفه‌ای با اصول و مبانی گرافیک از ترکیب‌بندی گرفته تالی آوت وانتخاب فونت مناسب تا تکنولوژی پیشرفته چاپ وخروجی با کیفیت بالا، از عواملی است که این تفاوت را نشان می‌دهد. اما اگر منظور از نظر محتوایی باشد، چندان تفاوتی بین پوستر فیلم‌های عامیانه ایرانی با غیر ایرانی نیست. هر دو دنبال یک چیزند؛ به‌تصویرکشیدن ستاره فیلم.»

● منتقد گرافیک؛ آری یا خیر

جوانان مستعد در مسابقات متعدد بین‌المللی جوایز بسیاری کسب می‌کنند. پس چرا نمی‌توانند در بخش مواد تبلیغی کار کنند؟! وقتی ۹۰درصد طراحی پوستر فیلم توسط دو نفر انجام می‌شود تکلیف دانشجوی خلاقی که می‌خواهد کار کند، چیست؟! هرسال جشنواره بدون برنامه‌ریزی درست و اصولی برگزار می‌شود. ولی هیچ دردی درمان نمی‌شود. چون هدف برگزاری جشنواره مشخص نیست. هر سال هم بد‌تر می‌شود. با این وجود حتی کسانی که نفوذ دارند، مشکل پیدا می‌کنند.

● پوستر فیلم وضعیت خوبی ندارد

حیدر رضایی با گفتن این جمله که پوستر وضعیت خوبی ندارد مثل خود سینما، در ادامه می‌افزاید: «وقتی کیفیت پوستر فیلم‌ها پایین است، چه چیزی را ارزیابی کنیم؟! ما افراد سر‌شناسی را داشتیم که نتوانستند پوستر کار کنند چون سینما را نمی‌شناختند. کسی که در بخش مواد تبلیغی کار می‌کند، باید فیلم ببیند و سینما را بشناسد.» احسان برآبادی با تایید این نکته می‌گوید: «در میان فیلم‌های اکران شده در طول سال به ندرت پوستری می‌بینیم که از لحاظ ساختار گرافیک خوب و جنبه‌های خلاقانه خودنمایی کند. درباره چرایی‌اش صحبت‌های مختلفی شده است. ولی در کل، این مسئله برمی‌گردد به‌‌ همان صحبت قبلی. یعنی کم اهمیت بودن جایگاه پوستر در بین اهالی سینما به عنوان یک عنصر مهم.»

برآبادی: پوسترهم بخشی از شناسنامه یک فیلم است و باید نقد شود. اگر یک پوستر بد است، دلیلش چیست؟ و بالعکس. وقتی نشریات تخصصی سینما منتشر می‌شود، چه اشکالی دارد که صفحه‌ای هم به پوستر فیلم‌های درحال اکران اختصاص یابد؟! مطمئنا طراحان و صاحب نظران دراین زمینه همکاری می‌کنند که به نفع پوسترفیلم واهمیت آن در سینمای ایران خواهد بود.

رضایی: ما منتقد گرافیک نداریم. پس قبل از اینکه پوستر فیلم نقد شود، باید مسئله مهم‌تری نقد شود. بیشتر کسانی که به سینما آمده‌اند، باسواد و آگاه نیستند. البته مدیریت فرهنگی هم می‌خواهد که این وضع باشد. برای همین دیگر جایی برای افراد حرفه‌ای و نگاه خلاقانه نمی‌ماند. وقتی کیفیت پوستر فیلم‌ها پایین است، چه چیزی را ارزیابی کنیم؟! ما افراد سر‌شناسی را داشتیم که نتوانستند پوستر کار کنند.

ر‌ها روزبهان