شورای انقلاب چرا و چگونه تشکیل شد

شورای انقلاب اسلامی نهادی بود که امام خمینی ره برای مدیریت انقلاب در داخل ایران در ۲۲ دی ماه ۱۳۵۷ تشکیل داد و تا پیش از تأسیس مجلس, نهاد قانون گذار در ایران به شمار می آمد

شورای انقلاب اسلامی نهادی بود که امام خمینی(ره) برای مدیریت انقلاب در داخل ایران در ۲۲ دی ‌ماه ۱۳۵۷ تشکیل داد و تا پیش از تأسیس مجلس، نهاد قانون‌گذار در ایران به شمار می‌آمد. وجود این شورا پیش از پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ و در ماه‌های آغازین پس از پیروزی به جهت مسائل امنیتی فاش نشده و این شورا در ابتدا به صورت محرمانه و غیرعلنی فعالیت می‌کرد.

● تشکیل شورای انقلاب اسلامی

با اوج‌گیری تظاهرات مردم، در سال ۱۳۵۷ خورشیدی، اندیشه تاسیس «شورای انقلاب اسلامی» مطرح شد که با سفر استادمرتضی مطهری به پاریس، این اندیشه، با امام خمینی در میان گذاشته شد.

آیت الله اکبر‌هاشمی ‌رفسنجانی، در این باره چنین نوشته‌است: آقای مطهری، در مراجعت از سفر پاریس، دستور رهبر عظیم الشأن انقلاب ایران (۱۳۵۷) را مبنی بر تشکیل شورای انقلاب اسلامی، آوردند. امام خمینی، آقایان شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید باهنر،‌هاشمی ‌رفسنجانی و موسوی اردبیلی را به عنوان هسته اولیه شورای انقلاب اسلامی‌ تعیین و اجازه داده بودند که افراد دیگر، با اتفاق نظر این پنج نفر، اضافه شوند و در جلسات ابتدایی، تصمیم بر این شد که حتی الامکان، ترکیب شورا، از اعضای روحانی و غیر روحانی، به نسبت مساوی و نزدیک به هم باشد.

ترتیب انتخاب اعضای دیگر و تکمیل آن شورا، چنین بود: پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، آقایان سید محمود طالقانی، سید علی خامنه‌ای، محمد‌رضا مهدوی‌کنی، احمد صدر‌حاج سید‌جوادی، مهندس مهدی بازرگان، دکتر یدالله سحابی، مهندس مصطفی کتیرایی‌، سرلشگر ولی‌الله قرنی، سرتیپ علی‌اصغر مسعودی‌، به اتفاق آرا، به عضویت انتخاب شدند.

پس از پیروزی انقلاب ایران (۱۳۵۷) و تشکیل دولت موقت، آقایان بازرگان، سحابی، کتیرایی، حاج سید جوادی و قرنی، به دولت و ارتش منتقل شدند و به جای آن‌ها، آقایان دکتر حسن حبیبی، مهندس عزت‌الله سحابی، دکتر عباس شیبانی، ابوالحسن بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده انتخاب شدند و در مرحله بعد، پس از شهادت استاد مطهری، آقایان مهندس میرحسین موسوی، احمد جلالی و دکتر حبیب‌الله پیمان انتخاب شدند و آقای مسعودی، به کار اجرایی رفت.

وی در رابطه با نقش استاد مرتضی مطهری چنین می‌نویسد: طبعا چون امام حرف‌ها را برای ایشان زده بودند، مرجع برای ما ایشان بودند. بیشتر نص امام را از ایشان بایست می‌شنیدیم... ایشان، بیشتر از ما، مسائل فکری برایشان مطرح بود تا عملی و در گذشته هم این طوری بود. در شورای انقلاب اسلامی ‌هم این طوری بود. خیلی مواظب بود که خطوط انحرافی فکری که آن روز در جامعه ما وجود داشت و سر و صدا هم زیاد داشت. اینها در شورای انقلاب راه پیدا نکنند. در ۲۲ دی ۱۳۵۷ امام خمینی تشکیل شورای انقلاب را اعلام نمود. امام در بخشی از اطلاعیه خویش آورده اند:... به موجب حق شرعی و براساس رأی اعتماد اکثریت قاطع مردم ایران که نسبت به این جانب ابراز شده‌است در جهت تحقق اهداف اسلامی‌ ملت، شورایی به نام شورای انقلاب اسلامی ‌مرکب از افراد با صلاحیت و مسلمان و متعهد و مورد وثوق، موقتا تعیین شده و شروع به کار خواهند کرد. اعضای این شورا در اولین فرصت مناسب معرفی خواهند شد. این شورا موظف به انجام امور معین و مشخصی شده‌است از آن جمله مأموریت دارد تا شرایط تأسیس دولت انتقالی را مورد بررسی و مطالعه قرار داده و مقدمات اولیه آن را فراهم سازد.

● فعالیت‌های شورای انقلاب اسلامی

از اولین روز ورود امام خمینی بحث‌های مهمی ‌از قبیل تشکیل دولت، تشکیل مجلس، ایجاد مجلس مؤسسان مجلس خبرگان در این شورا مطرح شد. در اولین گام، شورا، بازرگان را به عنوان نخست وزیر دولت موقت پیشنهاد و امام خمینی نیز او را منصوب کرد. بعد از پیروزی انقلاب در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ شورای انقلاب و دولت موقت تحت لوای رهبری امام خمینی و مشروعیت حاصله از حمایت‌های مردمی، زمام امور را به دست گرفتند. دومین اقدام شورا تشکیل «کمیته موقت انقلاب اسلامی» برای دفاع ازانقلاب و مقابله با ضد انقلاب در شهرها بود که حکم انتصاب آیت‌الله مهدوی‌کنی به عنوان سرپرست کمیته مرکزی انقلاب اسلامی ‌صادر شد. مصوبه مهم دیگر شورای انقلاب، تصویب اساسنامه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی‌ در دوم اردیبهشت ۱۳۵۸، بود. شورای انقلاب، ملی شدن بانک‌ها، سامان بخشیدن به دادگاه‌های انقلاب، برگزاری همه پرسی در رابطه با نظام جمهوری اسلامی، بررسی پیش نویس قانون اساسی و انتشار آن در جراید، تصویب قانون شوراهای محلی، تصویب ملی شدن صنایع بزرگ، تصویب آیین نامه مجلس خبرگان و برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و انتخابات مجلس شورای اسلامی‌ و... را انجام داد.

● چه کسانی به ریاست این شورا رسیدند؟

ریاست این شورا در ابتدا بر عهده استاد مرتضی مطهری بود و پس از مرگ او آیت الله طالقانی جای او را گرفت و با مرگ وی ابوالحسن بنی صدر به ریاست آن رسید. اولین رئیس شورای انقلاب مرتضی مطهری که در شب یازدهم اردیبهشت همان سال توسط گروه فرقان ترور شد. آیت الله طالقانی، چهره محبوب مردمی‌ و دومین رئیس شورای انقلاب در ۱۹ شهریور همان سال درگذشت. به دنبال بحران گروگان‌گیری در سفارت آمریکا در ۱۳ آبان ۱۳۵۸ دولت بازرگان فردای آن روز استعفای خود را تسلیم امام خمینی کرد. شورای انقلاب بیانیه مهمی‌ خطاب به ملت صادر کرد و یادآور شد که مصمم است در فرصت محدودی، برگزاری همه پرسی درباره قانون اساسی، انتخابات مجلس شورای ملی و ریاست جمهوری و... را به انجام برساند. متعاقب این بیانیه اعلام شد که شورا ترکیب تازه‌ای خواهد داشت و با ادغام دولت در شورا اعضای جدید شورا انتخاب شدند و در اداره مملکت بدین ترتیب تقسیم کار شد.

● پایان کار شورای انقلاب اسلامی

با شروع کار مجلس و شورای نگهبان و دیگر نهادها، مسوولیت و ضرورت وجودی شورای انقلاب به پایان رسید. لذا در ۱۲ تیر ۱۳۵۹ آیت‌الله‌محمد حسینی‌بهشتی اعلام کرد: « مسؤولیت شورای انقلاب دو هفته دیگر پایان می‌یابد.» سپس آخرین جلسه شورا در ۲۶ تیر ۱۳۵۹ برگزار شد. دکتر حسن حبیبی سخنگوی شورای انقلاب، در آخرین مصاحبه خود گفت:« امروز با رسمیت یافتن مجلس شورای اسلامی ‌و کامل شدن اعضای شورای نگهبان قانون اساسی، کار شورای انقلاب که تاکنون وظیفه قانونگذاری را بر عهده داشت نیز به پایان رسید.» آخرین اعضای شورا عبارت بودند از آیت الله سید علی خامنه‌ای، آیت‌الله‌محمد حسینی‌بهشتی، آیت‌الله موسوی اردبیلی، محمد جواد باهنر، آیت‌الله‌هاشمی‌ رفسنجانی، حسن حبیبی، عباس شیبانی، مهدی بازرگان، عزت‌الله سحابی، صادق قطب زاده، علی‌اکبر معین‌فر و ابوالحسن بنی‌صدر.

منبع‌: خبرآنلاین