قورتان؛ ارگی که هنوز بوی زندگی می‌دهد

روستای «قورتان» در مرکز دهستان گاوخونی در فاصله‌ حدود ۱۲۰ کیلومتری شرق اصفهان قرار دارد. هرچند براساس متون کهن و بررسی باستان‌شناسان، از پیدایش روستای تاریخی قورتان تاریخچه‌ …

روستای «قورتان» در مرکز دهستان گاوخونی در فاصله‌ حدود ۱۲۰ کیلومتری شرق اصفهان قرار دارد. هرچند براساس متون کهن و بررسی باستان‌شناسان، از پیدایش روستای تاریخی قورتان تاریخچه‌ درست و دقیقی در دست نیست، اما به گواه نام‌ها و محل‌هایی که در این روستا وجود دارند، قدمت آن به سال‌های ۴۲۱ تا ۴۳۹ میلادی، یعنی زمان حکومت بهرام پنجم (بهرام گور فرزند یزدگرد اول) برمی‌گردد. حتی سنگ قبرهای گورستان باستانی آن نیز به دوره‌های تاریخی پیش از اسلام مربوط می‌شود.

زبان اصلی مردم روستا و منطقه، زبان بومی و برگرفته از زبان زردشت است و نامگذاری روستا به عنوان گورتان نیز به علت وجود گورخر فراوان در منطقه بوده که البته بعدها و پس از ورود اعراب به قورتان تغییر نام داد.

از مهم‌ترین آثار تاریخی روستا، ارگ تاریخی و عظیمی است که قدمت آن به قرن چهارم هجری و به دوره دیلمیان (دیالمه) برمی‌گردد و جالب این‌که تا سال ۱۳۳۵ شمسی تمام مردم روستا داخل ارگ سکونت داشتند. وجود فشارهای حکومتی، لزوم همبستگی مردم برای دفاع در برابر اشرار و بیگانگان، عدم مالکیت شخصی زمین‌ها و نبود توان مالی برای ساخت‌وساز خانه در محدوده‌های خارج ارگ، باعث باقی ماندن مردم در داخل ارگ برای سالیان طولانی بود، اما از سال ۱۳۳۵ به بعد و به علت افزایش جمعیت و احساس امنیت، به مرور زمان مردم ارگ را رها کرده و در حاشیه شمال و شمال شرقی آن شروع به احداث خانه‌های جدید کردند. با مستقر شدن مردم در خانه‌های جدید، خانه‌های قدیمی داخل ارگ به محلی برای نگهداری دام و انباری برای ذخیره علوفه و محصولات کشاورزی تبدیل و همین امر باعث تخریب شدید بافت قدیمی بناها شد. هم اکنون حدود ۷ خانوار در ارگ سکونت دارند که خانه‌هایشان نسبتا سالم مانده است.

این ارگ نه تنها خود اثری تاریخی است که ابنیه تاریخی متعددی را در خود جای داده که از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به چند مسجد، یک حمام، دو قلعه خان‌نشین و بازار اشاره‌کرد.

در بازار ارگ، کاروانسرا، آسیاب و مغازه‌های نجاری، قصابی و سلمانی وجود داشته که امروزه آثار آنها به جا مانده است. قسمتی از آب رودخانه زاینده‌رود از ضلع شمالی وارد ارگ می‌شده و پس از طی مسیری طولانی، در کنار بازار از ضلع جنوبی خارج شده و مجددا به رودخانه زاینده‌رود می‌پیوسته است.معروف‌ترین قلعه داخل ارگ، قلعه نواب است که قدمت آن به زمان قبل از ساخت ارگ و اوایل دوره اسلامی یعنی دوره بنی‌امیه برمی‌گردد و در ضلع جنوب غربی ارگ واقع شده است.دومین قلعه داخل ارگ، قلعه باغچه‌گل است که آن هم قدمتی دیرینه دارد.

وجود ۴ آسیاب یا ارگاه داخل ارگ از دیگر آثار تاریخی درون این بنای تاریخی است که اکنون فقط ساختمان‌های آنها باقی مانده است. ارگاه به زبان محلی به آسیابی گفته می‌شود که سنگ آسیاب آن توسط حیوان (گاو، اسب و الاغ) چرخانده می‌شود. در غرب کبوترخانه روستا، آسیاب آبی وجود داشته که تا اواخر دهه چهل، سالم بوده و گندم مردم را به آرد تبدیل‌می‌کرده است. این آسیاب باعث از رونق افتادن آسیاب‌های قدیمی داخل ارگ شده بود که خود نیز هنگامی که موتورهای دیزلی جای نیروی آب را گرفت به مرور زمان از بین رفت و هم اکنون فقط قسمتی از چاه آن که با ساروج ساخته شده باقی مانده است.