زن , اشتغال و خانواده از دیدگاه اسلام

یکی از سؤالات و مباحثی که در سال های اخیر در جامعه ما مطرح بوده است, بحث از توانایی و کارآمدی زنان و حضور فعال آن ها در عرصه های اجتماعی و سیاسی است

یکی از سؤالات و مباحثی که در سال های اخیر در جامعه ما مطرح بوده است، بحث از توانایی و کارآمدی زنان و حضور فعال آن ها در عرصه های اجتماعی و سیاسی است. مسئله اشتغال زنان به کارهای اجتماعی، قضاوت زنان، پلیس زن و هم اکنون بحث صدارت و وزارت زنان از جمله مباحث مورد توجه و جنجال برانگیز در گذشته و حال بوده و هست.

در این میان عده قابل توجهی از مدیران و مسئولان کشور به استناد برخی از آموزه های دینی که دیده یا شنیده اند و باتوجه به حضور زنان در تمام عرصه ها در کنار مردان در بسیاری از کشورها، معتقدند که تفاوت چندانی بین زن و مرد در انجام مسئولیت ها و مدیریت های اجتماعی وجود ندارد و زنان هم مثل مردان باید به دنبال مشاغل اجتماعی و تامین درآمد از این طریق باشند لذا آن را از جمله موارد ارزشی و رشدی برای زنان می دانند. این عده ناخواسته تحت تأثیر تفکرات فمینیستی که هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان حاکم است قرار گرفته و برای اینکه مورد اعتراض و محکومیت برخی از سازمان های بین المللی دفاع از حقوق زنان قرار نگیرند و خود را هماهنگ و شبیه کشورهای مترقی نشان بدهند، زنان را تشویق به ادامه تحصیلات عالی به جهت اشتغال به مشاغل اجتماعی می کنند، و حتی برخی از مسئولیت ها و مدیریت های اجتماعی را به زنان محول کرده اند. در طرف مقابل عده ای بر اثر برداشت سطحی از برخی از آیات و روایات و تعصب و افکار خشک و متحجرانه، منکر توانمندی های زنان در این امور هستند و حتی نسبت به رانندگی زنان حساسیت منفی نشان می دهند و وظایف زنان را فقط در چهارچوب خانه تعریف می کنند.

از آنجایی که طبق فرمایش امیرمؤمنان علی علیه السلام، انسان های جاهل در هر مسئله ای یا افراط و زیاده روی می کنند و یا تفریط و کوتاهی می کنند۱، به نظر می رسد که گروه اول، دچار افراط و زیاده روی در مورد بانوان شده اند و بر اثر جهل و ناآگاهی نسبت به مبانی دینی و عدم شناخت از طبیعت و سرشت زنان، و به علت خود باختگی فرهنگی در برابر تفکرات غربی و مرعوب شدن در مقابل سازمان های مدعی حمایت از حقوق زنان، برخی از مسئولیت ها و مدیریت های اجتماعی را که در حیطه و مسئولیت و توانایی مردان است را به زنان واگذار کرده اند. این عده با نادیده گرفتن رسالت مهم و ارزشمند بانوان یعنی؛ مدیریت خانه و رسیدگی به امور منزل، تربیت نسل آینده و ایجاد محبت و گرمی در کانون خانواده ، مقام و منزلت زن را چنان پائین آورده اند که از او توقع و انتظار یک کارگر یا کارمندی با حقوق ناچیز را دارند و به راستی که در حق زنان و بانوان عظیم الشأن جامعه ما ظلم و بی عدالتی روا می دارند.

اگرچه در گذشته زنان از تمام حقوق انسانی خود محروم بودند و بمانند یک برده و حیوان با او رفتار می شد و زنان موجودی پست و بی ارزش به شمار می آمدند و آن گونه در حق زنان، ظلم و ستم روا می داشتند، در قرن بیستم نیز با بی توجهی به طبیعت و ویژگی های زنان و بی ارزش نشان دادن وظایف خانوادگی و کشاندن زن به جامعه و استفاده ابزاری از آنان، ظلم و خیانت دیگری را به زنان روا داشته اند.

اجازه بدهید توجه شما را به آرزوهای قلبی یک زن غربی جلب کنم. آنی رود یکی از نویسندگان مشهور انگلستان است. او می گوید:

«ای کاش کشور من مانند کشورهای اسلامی می بود که زنان با پوشش و عفت، آسوده ترین زندگی را دارند. این برای انگلستان یک ننگ است که دخترانش به خاطر آمیختگی با مردان در مشاغل اجتماعی به رذالت کشیده شوند. چه می شود ما را که سعی نمی کنیم وظایف و مسئولیت زنان ما، هماهنگ با فطرت و طبیعت آنان باشد یعنی همان خانه داری و تربیت فرزند و کارهای مردانه را به مردان واگذار کنیم تا شرافت و ارزش زنان را به دست آوریم.»۲

اگر زنان غربی همواره به دنبال حقوق تضییع شده خود باشند، حق دارند زیرا نه مسیحیت حقوق آنها را تأمین کرده و نه قوانین و آداب و رسوم غرب، اما چنین زحمتی از دوش زنان مسلمان برداشته شده است، زیرا به راستی اسلام، تمام نیازهای روحی، جسمی و عاطفی زنان را با توجه به طبیعت و سرشت، زنان برآورده کرده است.

در حال حاضر کشور سوئد، از نظر قوانین مربوط به ارتقای حقوق زن در جهان غرب، رتبه اول را دارد و بخش عظیمی از زنان، شاغل و حقوق بگیر هستند. ولی جالب است که بدانیم درصد زنان در مدیریت ها به اندازه صفر است و از زنان در مشاغل پائین آن هم با حقوقی ناچیز، بیگاری کشیده می شود و آمار بسیار بالای طلاق و فرزندان نامشروع، از هم پاشیدگی کانون خانواده، آزار و آزادی های جنسی بی حد و حساب و زندگی مشترک بدون ازدواج، ارمغان چنین تفکری است۳.

ادعای اصلی ما در این نوشتار این است که طبق آیات و روایات فراوان و بر اساس نظریات برخی از روانشناسان و دانشمندان و با عنایت به ویژگی ها و خصوصیات جسمی و روحی بانوان، بهترین و مهمترین نقش زنان در جامعه را که همانا نقش همسری و مادری است و در آموزه های دینی نیز، بسیار ارزشمند و مقدس شمرده شده است و زن می تواند از این طریق به کمال خود برسد تا حدودی برجسته سازیم که تشویق زنان به اشتغالات اجتماعی بدون قید و شرط و محول کردن مشاغل گوناگون به آنها و سپردن مدیریت ها به زنان خصوصاً مدیریت های کلان نه تنها خدمتی به زنان نیست بلکه خیانت و ظلمی بزرگ به آنان و به کل جامعه بشری است.

ما برای اثبات این ادعا، دلایل مختلفی از آیات و روایات و نظرات اندیشمندان را ذکر می کنیم و ضمن دعوت همه خوانندگان به مطالعه این نوشتار، قضاوت منصفانه را به عهده آنان می گذاریم و سعی خواهیم کرد که از اطاله کلام بپرهیزیم تا موجب خستگی و ملالت نشود.

قبل از آنکه به مسئولیت ها و وظایف و رسالت اصلی زنان بپردازیم، لازم است که با خلقت و آفرینش زن و مقام و منزلت آنان در آیات و روایات به طور مختصر آشنا شویم.

الف) خلقت و آفرینش زن

در منطق قرآن، زن بمانند مرد، یک انسان تمام عیار است و هیچ تفاوتی میان مرد و زن در اصل خلقت وجود ندارد. هر دوی آنها از یک حقیقت آفریده شده اند.

خداوند در قرآن می فرماید: ای مردم، ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم... همانا گرامی ترین و برترین شما نزد خداوند، باتقواترین شماست۴. و در جای دیگر می فرماید: شما را از یک حقیقت واحدی آفریدیم۵ و یا اینکه می فرماید: همه شما (چه مرد و چه زن) را از خاک آفریدیم و به خاک برمی گردید۶ طبق نظر اکثر مفسرین شیعه، آفرینش حوا (ع) همانند آفرینش حضرت آدم (ع)، مستقل بوده است و اینطور نبوده است که حضرت حوا از باقیمانده یا از دنده چپ حضرت آدم (ع) باشد. امام صادق علیه السلام به یکی از یاران خود به نام زراره می فرماید: آیا خداوند قدرت نداشت که برای آدم، همسری از غیردنده او بیافریند؟ آنگاه آن حضرت فرمودند: خداوند هر کدام از آدم و حوا را از گل آفرید. ۷

خلاصه مطلب آن که زن و مرد هر دو انسانند و طبعا باید از یک چیز آفریده شده باشند و در قرآن هیچ اثری از اینکه زن، از جنس پست تر آفریده شده باشد و یا خلقت زن، طفیلی مرد باشد، و یا زن را موجودی شر و بد یا عنصر گناه معرفی کند، وجود ندارد.

ب) مقام و منزلت زن در قرآن و روایات

برخلاف بسیاری از اقوام و ملل جهان درگذشته و حال و حتی برخلاف عقیده و نظر یهودیان و مسیحیان که زن را موجودی بد و شر و عنصر گناه و فساد معرفی می کنند، اسلام، زنان را در مقام و منزلتی والا و ارزشمند قرار داده است. مقام زن در اسلام به حدی است که سومین سوره مفصل قرآن به نام «النساء» نامیده شده است و در ده سوره دیگر به مسائل مربوط به حقوق و منزلت زن اشاره شده است و همه جا در خطاب های عام قرآن، زنان مورد خطاب هستند.

اسلام، زن را به عنوان رکن مهم زندگی و متمم حیات انسانی و عضو مهم و موثر جامعه بشری قلمداد می کند و او را در راس امری عظیم قرار داده است که همان تولید و تربیت نسل بشر است. یعنی در دامن زن است که انبیاء الهی و اولیاء و بزرگان برای خدمت به بشریت، تربیت می شوند. امام امت(ره) در جمله معروفی که از ایشان نقل شده فرمودند: «از دامن زن است که مرد به معراج می رود».

قرآن کریم از برخی از زنان بزرگ، با تجلیل فراوان یاد می کنند حضرت آسیه همسر فرعون و حضرت مریم (سلام الله علیها) را به عنوان یک الگو و سرمشق برای همه مومنان معرفی می نماید۸. و در جای دیگر، حضرت مریم (سلام الله علیها) را همانند یکی از پیامبران بزرگ الهی مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید:

ای مریم، همانا خداوند تو را برگزیده و تو را پاک کرد و تو را بر تمام زنان عالم برتری داد۹.

در قرآن کریم، زنان با مردان با القاب مساوی و همسان یاد شده اند که بر نقش و جایگاه هر یک در جامعه و مساوی بودن آنها در اصل تکلیف تأکید شده است:

همانا مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مؤمن و مردان و زنان عبادت کننده و مردان و زنان راستگو و... خداوند برای همه آنها مغفرت و اجر بزرگی آماده کرده است۱۰.

همچنین به معاشرت و رفتار پسندیده و مناسب با زنان توصیه شده است. زن و مرد در بهره مندی از کسب و تلاش و پاداش عبادات و الزام به تکالیف یکسان و مساوی هستند و زن می تواند مانند مرد، مستقلا اراده کند و مستقلا کار کند و مالک نتیجه کار و تلاش خود شود، قرآن در این زمینه می فرماید:

مردان و زنان، هرکدام بهره ای از کوشش ها و تلاش های خود دارند۱۱.

هیچ تفاوتی در مقررات کلی و جزیی و اصول عقاید و فروع آن میان زن و مرد نیست و در واجبات فردی مثل نماز و روزه یا واجبات اجتماعی مانند حج و امر به معروف و نهی از منکر و اقتصادی مانند خرید و فروش، تفاوتی بین زن و مرد نیست و زنان در حق تحصیل و انتخاب رشته تحصیلی، مالکیت، انتخاب محل سکونت و مانند آن، مستقل و خودکفا و آزاد هستند.

این قسمت را با ذکر چند حدیث و روایت در مورد ارزش و مقام و منزلت زن، متبرک و مزین می کنیم. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بهترین اولاد شما، دختران هستند۱۲ و در جای دیگری فرزندان دختر را حسنه و نیکی معرفی کردند که خداوند به واسطأ آنها، به انسان ثواب می دهد۱۳ و فرمودند: اگر تحفه و هدیه ای برای اهل و عیال خود خریدید، اول به فرزندان دختر بدهید و هرکس دختری را خوشحال کند همانند این است که بنده ای از فرزندان اسماعیل را در راه خدا آزاده کرده است.۱۴

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمودند: من فقط از دنیای شما عطر و زنان را دوست دارم۱۵ و می فرمودند: نزدیک ترین شما به من در قیامت کسی که با همسر خود به نیکی رفتار نماید۱۶ آن حضرت در جای دیگری فرمودند: بیشترین خیر و خوبی در زنان است.

مجید محمدیان

پی نوشت ها:

۱-نهج البلاغه، کلمات قصار.

۲- کتاب المرأه فی کل الاسلام، مریم نورالدین فضل الله، ص .۴۵

۳- جامعه شناسی اشتغال زنان، خدیجه سفیری، ص .۱۳۷

۴- سوره حجرات: .۱۳

۵- سوره زمر: ۶.

۶- سوره طه: .۵۵

۷-من لایحضر الفقیه، ج ۳، ص .۳۷۹

۸- سوره تحریم: .۱۱

۹- سوره آل عمران: .۴۲

۱۰- سوره احزاب: .۳۵

۱۱- سوره نساء: ۱۹ و .۳۲

۱۲- بحارالانوار، ج ۱۰۱، ص .۹۱

۱۳- الکافی، ج ۶، ص ۴.

۱۴- وسائل الشیعه، ج ۲۱، ص .۵۱۴

۱۵- الکافی، ج ۵، ص .۳۲۱

۱۶- وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص .۱۵۲