مردی که در آب ها می زیست

به یاد پدر علم شیلات ایران دکتر امین کیوان

« برگ در انتهای زوال می افتد و میوه در اوج کمال

بنگر که چگونه می افتی ، چون برگی زرد یا سیبی سرخ »

«کنفسیوس»

دکتر امین کیوان، استاد معظم شیلات، افسر بهداری نیروی دریایی شمال، نوه دختری یکی از آزادیخواهان گیلان مرحوم قربانعلی خان بلند بخش و فرزند جناب حسن فتحعلی زاده، در سال ۱۳۰۸ به مقتضای مأموریت پدرش در شیلات در شهر آستارا دیده به جهان گشود. اجداد پدری او از اهالی لنکران بودند که پس از جنگ های سیزده ساله ایران و روس در زمان فتحعلی شاه قاجار و جدا شدن یکسری از شهرها، به استان گیلان روی آوردند. پدر ایشان به دلیل کسب و کار تجارت و آشنایی به زبان روسی به استخدام شیلات در آمد. تحصیلات ابتدایی و نیمی از تحصیلات متوسطه خود را در انزلی گذراند و رتبه اول را در دبیرستان فردوسی این شهر کسب نمود. سال چهارم متوسطه به دبیرستان نظام رفت و در پنجم متوسطه سر گروهبان کل و ارشد شبانه روزی این دبیرستان شد و همواره جویای دریا و خدمت رسانی به آن بود. در ششم متوسطه، رشته طبیعی را انتخاب نمود و با تشکیل رشته ماهی شناسی و شیلات به دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران پیوست. ابتدا به دلیل ممنوعیت نظامیان در شرکت در کنکور به ناچار وارد دانشکده افسری شد، ولی دل از دریا برنداشت. در دانشکده افسری ارشد کل سال اول پیاده نظام گردید و پس از طی شرایط سخت انضباطی سه ماهه با نظر فرماندهان در کنکور دانشکده دامپزشکی شرکت نمود و در نهایت با موضوع طبقه بندی زیست شناسی ماهیان مولد خاویاری دریای خزر و تکنولوژی آن با درجه ممتاز درجه دکترای خود را به پایان برد و به دلیل عدم امکان تحصیل در این رشته در کشور مجبور به ترک وطن شد. در ارتش حائز رتبه اول برای اعزام به کشور فرانسه برای گذراندن دوره تخصصی علوم آزمایشگاهی تشخیص طبی گردید. تصمیم گرفت در رشته بیولوژی دریا و شیلات نیز ادامه تحصیل دهد که به دلیل نبود ارز توسط دولت تا مدت سه سال موفق به عزیمت نگردید، تا این که در سال ۱۳۳۵ مسئولیت ریاست آزمایشگاه و بازرسی بهداشتی مواد غذایی نیروی دریایی شمال را در انزلی پذیرفت. در سال ۱۳۴۲ پس از دریافت دکترای بیولوژی دریا با گرایش ایمولوژی از دانشگاه پاریس و تخصص علوم آزمایشگاهی از انستیتو پاستور دانشکده پزشکی پاریس به کشور بازگشت و مسئولیت تحقیقاتی را در آزمایشگاه کنترل مواد غذایی ارتش برعهده گرفت.

تحقیقات خود را با نشر نتایج تحقیقاتی در خصوص «برنج شناسی و طرز بازرسی برنج» ادامه داد و به دلیل جلوگیری از خسارات اقتصادی که هر ساله در این خصوص به ارتش کشور وارد می شد موفق به دریافت نشان دانش گردید. او سپس روش های میکروب شناسی را در کارخانجات کنسرو ترویج نمود و کارخانه پایلوت کنسرو سازی را برای مواقع جنگی طراحی و تأسیس نمود که منجر به دریافت نشان ابن سینا و رازی گردید.

از سال ۱۳۴۹ بنا به درخواست نیروی دریایی به عنوان رئیس آزمایشگاه مرکزی، آزمایشگاه های تشخیص طبی بهداری در شمال و جنوب کشور را ایجاد و فعال نمود. سال ۱۳۵۸ ریاست بیمارستان مرکزی و با اوجگیری جنگ تحمیلی ایران و عراق سرپرستی بهداری نیروی دریایی را بر عهده گرفت و در سال ۱۳۶۲ در کمال افتخار به خدمات نظامی خود در لوای خدمات انسانی پایان داد.

او همزمان با فعالیت هایش در ارتش به عنوان مشاور عالی فنی شرکت شیلات جنوب از سال ۱۳۴۲ در این شرکت تا سال ۱۳۵۲ خدمت نمود و تا سال ۱۳۵۸ به عنوان مدیر امور صید و ناوگان صیادی و به عنوان عضو فنی هیأت مدیره و معاون تحقیقاتی و فنی شرکت شیلات جنوب به کار خود ادامه داد و به نوعی پایه های شیلات جنوب کشور را بنیان نهاد.

ایشان علاوه بر منشأ خدمات پایه در امور نظامی، پزشکی و امور تحقیقاتی در عرصه علوم و صنایع غذایی که تربیت و پرورش شاگردان زیادی را به همراه داشته است پایه گذار و هدایتگر سکان شیلات جنوب ایران، استاد محقق در دانشگاه تهران، مؤسس دپارتمان ماهی شناسی و صنایع شیلاتی در دانشکده علوم تغذیه انستیتو خوار و بار و تغذیه ایران (در دانشگاه شهید بهشتی فعلی)، مشاور عالی در موضوعات کلان شیلاتی و بنیانگذار و راهگشای رشته های شیلات کشور بالاخص در ایجاد نخستین رشته شیلات در دانشگاه آزاد اسلامی واحد شرق گیلان در لاهیجان در سال ۱۳۶۸ و سکانداری رشته شیلات در واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی و اشاعه و پشتیبانی آن در اقصی نقاط کشور بوده است.

تهیه طرح های متعدد از جمله تهیه نخستین آئین نامه صید ماهی در آبهای جنوب، ایجاد ناوگان صید میگو در شیلات جنوب، ایجاد انستیتوی تحقیقاتی علمی و فنی ماهیگیری شیلات جنوب، نماینده ایران در کمیته های فنی سازمان خوار و بار کشاورزی (فائو) در موضوعات شیلاتی آبهای جنوب ، مشارکت در تهیه کتاب طبقه بندی ماهیان خلیج فارس و دریای عمان با کمک فائو و نگارش، تدوین و هدایت کتب، مقالات و پایان نامه های متعدد در سطح کشور و مهم تر، تلفیق علم و تجربه وافر در علوم مرتبط در جهت هدایت متخصصین و کمک به توسعه کشور و رفاه مردم تنها بخشی از خدمات این انسان برجسته بوده است. تحقیقات ایشان در تعیین گروه خونی برخی ماهیان و تعیین نژاد آبزیان در عرصه بین المللی از افتخارات کشور و شاگردان این فقید سعید محسوب می شود.

وجود خدمات اکثریت قریب به اتفاق دانشجویان، کارشناسان و اساتید این کشور در عرصه خدمات علمی و اجرایی کشور مرهون تلاش های خستگی ناپذیر این مرد در امر توسعه کشور، آموزش و پرورش جوانان و هدایت مجامع علمی این مرز و بوم بوده، به طوری که در سال ۱۳۶۶ پیرو تلاش های خستگی ناپذیر خدمت رسانی به جامعه علمی کشور درجه دکترای دولتی خود را از دانشگاه پیر ماری کوری پاریس در رشته زیست شناسی دریایی به پایان رساند و با خدمات خود به عنوان استاد محقق در دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ادامه داد. ضمن تدریس و راهنمایی دانشجویان، کتاب های ارزشمندی از جمله «ماهیان خاویاری ایران» را به یادگار گذاشتند و همواره در کنار خدمات رسانی پزشکی در آزمایشگاه تشخیص طبی خود با روحیه ای پذیرا و بشاش آماده پاسخگویی به دانشجویان علاقه مند بود.

اینجانب به عنوان شاگرد کوچک استاد همواره موفقیت های زندگی را مرهون نصایح و راهنمایی های ارزشمند این انسان والامقام و میهن پرست دانسته و آرزومند سر بلندی روز افزون سایر دانشجویان و توسعه پایدار شیلات و آبادانی کشور و جاودانگی نام و حیات خلیج همیشه فارس با یاد خاطره انگیز استادمان هستم. به یاد او که می گفت: فرزندانم به دریای خزر و خلیج فارس اکتفا نکنید، شمال اقیانوس هند هم حوضچه و استخر شماست.

ایشان اعتقاد داشتند کوشش و پژوهش اصلی ترین فاکتور زندگی است و همواره دانشجویان خود را مانند فرزندی در جهت کسب علم و خدمت رسانی به میهن تشویق می نمودند و می فرمودند بایستی جاده های ناهموار را برای خدمت سایرین باز کرد. آبهای ایران را چون گوهر و نگینی می دانستند که بهره وری از آن راهگشای توسعه کشور است و همواره می خواستند که دانشجویانش بر درخشش آن بیفزایند، چه بسا این محقق نام آور در آستانه روز پژوهش در حین ارائه سخنرانی مقاله علمی در همایش «مطالعه تالاب ها و آبهای داخلی شمال کشور» در ۲۴ آذر ماه سال جاری در محل دوران کودکی خود به دیار باقی شتافت و جاودانه ماند. روحش شاد، راهش پاینده.

افشین عادلی