بالابان(نرمه نای_دودوک)

بالابان(نرمه نای_دودوک) سازی محلی و متعلق به نواحی شمال غربی ایران است(بالابان به نظر می رسد که کلمه ای به زبان آذربایجانی باشد.)فارسی آن را ((نرمه نای))گفته اند.
دودوک(Duduk) یا بالابان …

بالابان(نرمه نای_دودوک) سازی محلی و متعلق به نواحی شمال غربی ایران است(بالابان به نظر می رسد که کلمه ای به زبان آذربایجانی باشد.)فارسی آن را ((نرمه نای))گفته اند.

دودوک(Duduk) یا بالابان یا نرمه نای اصیل‌ترین ساز ارامنه در بین دیگر سازهای ملی آنان به شمار می‌رود و این به دلیل اصالت و قدرت بالای این ساز برای ابراز احساسات و عواطف این ملت می‌باشد.

جیوان گاسپاریان یکی از بهترین و مشهورترین اساتید این ساز در ارمنستان و جهان می باشد که این ساز را در سالهای اخیر به جهانیان شناسانده است. او درفیلم گلادیاتور نوازنده موزیک متن این فیلم با صدای دلنشین دودوک بوده که موزیک متن این فیلم برنده جایزه اسکار سال ۲۰۰۰ میلادی بوده است.

قدمت این ساز به ۱۵۰۰ سال پیش و به کشور ارمنستان باز می گردد و ارامنه مهاجر این ساز را به ایران، آذربایجان، ترکیه و خاورمیانه آوردند و در تمامی این کشورها گونه‌های مختلف آن نواخته می شود. دودوک عشق و علاقه، مقدسات و آئین درد و رنج ارامنه را در ادوار مختلف تاریخ به خوبی منعکس می‌کند.

طنین گرم و دلنشین دودوک سبب شده است که این ساز بخشی از زندگی روزمره ارامنه به شمار آید و تقریباً نوای دلنشین این ساز در تمام جشن ها، عروسی‌ها و مراسم آنان شنیده می شود. به گفته آرام خاچاطوریان دودوک تنها سازی است که او را به گریه می‌اندازد. دودوک سازی استوانه‌ای شکل و توخالی می باشد و عمدتاً از چوب درخت زردآلو ساخته می‌شود. طول آن معمولاً ۲۸، ۳۳ و یا ۴۰ سانتی‌متر می‌باشد. طول ساز بدون زبانه ۳۲ و در مجموع ۴۰ سانتی متر است. دارای ۸ یا ۹ حفره در سمت بالا و یک حفره مخصوص برای انگشت شصت در پائین یا پشت نی می‌باشد.

دودوک دارای نی مخصوص کوچکی است که قمیش ( یقگ yegheg به زبان ارمنی) خوانده می‌شود و معمولاً دارای ۹ الی ۱۴ سانتی‌متر درازا می باشد. نی کوچک یا قمیش به وسیله بست چوبی انعطاف‌پذیری احاطه شده است که در طول نی متحرک است و بر روی آن می‌لغزد. این بست برای کوک کردن دودوک می‌باشد، زیرا همین بست باز و بسته کردن دهانه نی را کنترل می کند. این نی به وفور در اطراف رود ارس در ارمنستان می‌روید. اولین و مهمترین چیز به هنگام نواختن دودوک طرز به دهان گذاشتن نی کوچک یا قمیش آن می باشد. اگر چه طول آن بین ۹ الی ۱۴ سانتی‌متر می باشد، ولی نوازنده تنها بخش بسیار کوچکی از آن را به دهان می‌گذارد. لب ها بایستی بطور آزادانه بر روی دندان ها قرار گیرند و سپس در روی قمیش پیاده شوند. دندان ها نبایستی هیچگونه تماسی با نی کوچک یا قمیش داشته باشند.

قمیش بایستی کمی نمناک باشد. اگر دهانه نی بسته است بایستی کمی خیس شود. اما اگر دهانه آن بیش از اندازه باز شود، نواختن آن تقریباً غیرممکن خواهد بود. بنابراین تنظیم باز بودن دهانه قمیش بایستی به دقت انجام شود. قمیش در قسمت دهانه فوقانی نی بزرگ جا می‌گیرد و در آنجا محکم می شود. معمولاً دهانه نی بزرگ کمی بزرگتر از انتهای نی کوچک می‌باشد و برای محکم نگاه داشتن آن بایستی نخ های مومی مخصوصی به انتهای نی کوچک پیچیده شود تا نی کوچک به طور ثابت و محکم در جای خود قرار گیرد و هیچگونه درز و روزنه‌ای میان دو نی وجود نداشته باشد. صدای دودوک گرم و ظریف می‌باشد و کمی طنین دماغی دارد.

میدان صدای ساز-به اضافه ی تعداد کمی از فواصل کروماتیک مخصوص موسیقی محلی-حدود دو اکتاو است.

مکانیزم تولید صدای دودوک به وسیله میزان فشار لب ها بر روی نی و پوشش حفره‌ها به وسیله انگشتان کنترل می شود. فشار کامل انگشتان بر روی حفره‌ها، نت کامل را ایجاد می‌کند و نت های دیز و بمل می شود. این کار صدای نت را نیم پرده تغییر می‌دهد. این عمل یکی از سخترین مراحل یادگیری و نواختن آن و مستلزم استادی و مهارت فراوانی است. دودوک معمولاً‌به وسیله دو نفر نواخته می شود، به طوری که نوازنده اول ملودی اصلی را می‌نوازد و نوازنده دوم گام خاصی را بطور متوالی نگاه می‌دارد که دم نامیده می شود. دم صدایی یکنواخت می باشد که به عنوان آهنگ دم‌گیر یا جفت پایداری عمل می‌کند. دم آهنگ خاصی را به ملودی اصلی می‌دهد و گام های متوالی آن همراه با ملودی اصلی تغییر می‌کند. دودوک معمولاً با دهل همراهی می‌شود که طبلی است دوطرفه. هنگامی که دودوک نواخته می‌شود، صدای ملایم و آهسته دهل زمینه خوبی را برای آن فراهم می‌سازد

http://sazha.blogfa.com/

(منبع:وبلاگ دلشدگان ـحسین خان)