دیفن باخیا شوخی ندارد

درباره مسمومیت آقای احمدعلی م با گیاه دیفن باخیا با حضور دکتر شاهین شادنیا متخصص سم شناسی, دکتر حمید سهراب پور فوق تخصص ریه, دکتر فریده مهتی پور متخصص پوست و دکتر محمدجعفر فره وش متخصص گوارش

همیشه سعی کرده‌ایم روی موضوعاتی دست بگذاریم که هموطنان عزیزمان در زندگی روزمره با آنها روبه‌رو هستند چرا که گاهی ریسمان لطیف عمر در گروی به خاطر سپردن همین هشدارهای ساده است که شاید بارها آنها را شنیده باشیم اما گوشمان بدهکار نباشد...

بچه که بودم از بزرگ‌ترهای خانواده شنیده بودم که «به این گلدان دست نزنی‌ها یاسمین» آن گلدان دیفن‌باخیا بود. همیشه به خودم می‌گفتم «مگه می‌شه این گیاه بلایی سر من بیاره» اصلا سمی بودن گیاه برایم ملموس نبود و نیست تا اینکه در جست‌وجوی موارد جدیدی برای میزگرد سلامت به بیمار دکتر شادنیا برخوردم. مردی ۷۳ ساله که با دیفن باخیا مسموم شده بود و چشم‌تان روز بد نبیند، حالش وخیم بود. بعد از کلی تماس و خواهش با مسوولان بیمارستان لقمان و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بالاخره توانستم با پسر آقای «احمدعلی م.» صحبت کنم چون خود این بیمار تحت اکسیژن‌درمانی بود. توصیه می‌کنم این گفت‌وگو را بخوانید و از این به بعد از روی کنجکاوی، ندانم کاری یا هر دلیل دیگری سلامت خود را به بازی نگیرید.

پسر آقای احمدعلی م. از مشکلی که برای پدرش پیش آمده، می‌گوید:

اصـلا نمـی‌دانـسـتـیـم ایـن گـیـاه سـمـی اسـت

▪ مسوولان بیمارستان می‌گفتند پدرتان به‌طور اتفاقی با این گیاه مسموم شده‌اند؛ کنجکاو شده‌ایم که ماجرا را بدانیم.

- غروب بود و پدرم داشتند در حیاط وضو می‌گرفتند. متوجه ناخوشی ایشان شدم. استفراغ می‌کردند و آب پس می‌دادند. با نگرانی پرسیدم:« آقاجون حالتون خوبه؟» اما ایشان قضیه را مهم نمی‌دانستند و بدون توجه به علائم برای نماز مغرب به حسینیه محل رفتند. در حسینیه حال پدرم بدتر شده بوده و آشنایان با دیدن غیرطبیعی شدن ظاهر دهان، به او کمی شیر داده بودند تا دهانش را شست‌وشو دهد. این کار حالشان را بدتر کرده بود تا آنجا که به منزل برگشتند. دیدیم گلو و صورت پدرم به شدت متورم شده و مرتب استفراغ می‌کند. نگرانی‌مان بیشتر شد. به همین دلیل فورا به بیمارستان مراجعه کردیم.

▪ حدس هم نزدید ممکن است این مشکلات از همان گیاه خانه‌تان باشد؟

- ما تا به آن لحظه حتی نمی‌دانستیم علت این واکنش‌های پدرم چیست. پزشک اورژانس بیمارستان از ما پرسیدند که پدرتان چه خورده‌اند؟ ما که نتوانستیم چیزی بگوییم که یکی از دوستان پدرم گفتند که ایشان در حسینیه اشاره کرده‌اند که یک تکه از گل‌ گلدان را در دهان گذاشته‌اند. آنجا بود که فهمیدیم آن روز که پدرم مشغول باغبانی بوده‌اند احتمالا گل را خورده‌اند.

▪ پزشک چه اقدامی انجام داد؟

- واکنش‌های حساسیتی و تورم صورت، دهان، زبان و گلو راه تنفس پدرم را بسته بودند تا حدی که قادر به صحبت نبودند. به همین دلیل به ایشان کپسول اکسیژن وصل کرده و داروهای ضد حساسیت تزریق کرده بودند.

▪ پزشک با اطلاع از تماس پدرتان با این گیاه چه تشخیصی داد؟

- گیاه را از ما خواستند. آن را به بیمارستان بردیم و پدرم تایید کردند که همان را به دهان گذاشته‌اند. پزشک با دیدن گیاه خندیدند و گفتند: «چرا این را خورده‌اید؟ مگر نمی‌دانستید که این گیاه به سمی بودن مشهور است؟» و ادامه دادند که: «شانس آوردید که قورتش نداده‌اید!» و پزشک گیاه را به دستش مالید و دیدیم دستش قرمز و ملتهب شد. ایشان نام گیاه را گفتند و برایمان توضیح دادند که این دیفن‌باخیاست و چنین خاصیتی دارد.

▪ ماجرای کنجکاوی پدرتان از چه قرار بود؟

- یکی از گیاهان منزلمان گل داده بود. خواهرم برگ‌های آن را جدا کرده بود تا برای ریشه دادن آنها را در آب بگذارد. تنها ساقه گل باقی‌مانده بود و پدرم از روی کنجکاوی می‌خواستند، مزه آن را بچشند بنابراین آن را بریده و در دهان گذاشته بودند و بلافاصله بعد از احساس تلخی طعم آن را بیرون ریخته بودند.

▪ خوب پدرتان مسن هستند. آیا شما و سایر اعضای خانواده‌تان هم از سمی بودن گیاه دیفن‌باخیا اطلاع نداشتید؟

- نه متاسفانه! الان هم این گیاه را از منزل دور انداخته‌ایم زیرا ما جوانیم و حالا که از سمی بودن اطلاع پیدا کرده‌ایم به آن دست نمی‌زنیم اما اگر کودکی هنگام بازی یا کنجکاوی همین اشتباه پدرم را مرتکب شود، خطراتی جدی او را تهدید خواهد کرد.

▪ به اورژانس برگردیم بعد چه شد؟

- بعد از یکی‌، دو ساعت ماندن در اورژانس و انجام اقدامات لازم، پزشک اورژانس گفتند که باید پدرم را به بیمارستان لقمان تهران منتقل کنیم.

▪ در بیمارستان لقمان چه اقداماتی انجام شد؟

- ابتدا ایشان را در بخش بستری کردند سپس به دستور دکتر شادنیا ساعت ۲ بامداد پدرم به بخش مراقبت‌های ویژه منتقل شدند و تحت نظر قرار گرفتند. طی روز‌های آتی به مرور با تزریق دارو و استفاده از کپسول اکسیژن حالشان بهتر شد.

▪ پدرتان چند روز در بخش مراقبت‌های ویژه بودند؟

- ۴ روز. پدرم دوست نداشتند در بیمارستان بمانند زیرا چنین مورد مسمومیتی کمتر پیش می‌آید و اطلاع دیگران از علت مسمومیت‌شان صورت خوبی نداشت. بعد از انتقال به بخش هم مرخص شدند و الحمدا... الان وضعیت خوبی دارند.

▪ آیا پدرتان به بیماری‌های زمینه‌ای هم مبتلا هستند؟

- پدرم از ۳، ۴ سال پیش به بیماری افزایش چربی خون مبتلا هستند. اما داروهای‌شان را مصرف نمی‌کنند. پزشک معالج به ایشان دستور داده بودند که گوشت و غذاهای چرب نخورند و تنها از مرغ آب‌پز میل کنند و سیگارشان را هم ترک کنند. اما پدرم خوش خوراک‌اند و اشتهای خوبی دارند و به توصیه‌های پزشک توجهی نکرده‌اند. تنها گاهی آسپیرین بچه می‌خورند.

▪ آیا پدرتان هنوز هم سیگار می‌کشند؟

- ایشان از چند سال تا قبل از این اتفاق روزانه یک پاکت سیگار می‌کشیدند اما ما از ایشان خواستیم که این عادت را ترک کنند. جالب اینکه بستری شدن پدر باعث شده به سلامتی‌اش بها دهد و تازگی‌ها به توصیه‌هایمان گوش می‌کند.

● نگاه اول

نظر دکتر شاهین شادنیا متخصص مسمومیت‌هاو عضو انجمن سم‌شناسی درباره سوژه «میزگرد سلامت»

دیـفـن‌بـاخـیـا و خـرزهـره سـمـی‌انـد

▪ آقای دکتر! لطفا درباره سمیت گیاه دیفن‌باخیا برای ما و خوانندگان توضیح دهید؟

- دیفن‌باخیا گیاهی زینتی و آپارتمانی است که بسیاری از ما ایرانیان آن را در خانه‌های خود نگهداری می‌کنیم. این گیاه ترکیبی شیمیایی با خاصیت سوزانندگی دارد به نام « اگزالات کلسیم».

▪ منظورتان از سوزانندگی اگزالات کلسیم چیست؟

- سوزانندگی اگزالات کلسیم به این معناست که اگر انسانی با برگ یا شیرابه این گیاه تماس پیدا کند، دچار سوختگی خواهد شد زیرا عصاره این گیاه، حاوی این ماده سمی است و اگر با پوست تماس داشته باشد سبب قرمزی و تورم آن خواهد شد. اگر فردی این گیاه را به دهان ببرد لب‌ها و حلقش متورم و قرمز می‌شود و بلع او سخت و دردناک خواهد شد. گاهی التهاب و تورم ناحیه گلو به حدی شدید است که راه‌های هوایی فوقانی مسدود می‌شوند البته هر کدام از این اثرات به شدت مسمومیت بستگی دارد و این طور نیست که تمامی بیماران دچار تمام این مشکلات شوند.

▪ آیا سم اگزالات کلسیم تنها بر پوست و دهان اثرگذار است؟

- خیر. این سم می‌تواند سایر قسمت‌های بدن را که به هردلیلی درمجاورت آن قرار می‌گیرند تحت تاثیر قرار دهد. مثلا اگر فردی دست آغشته به ترکیب اگزالات کلسیم – عصاره این گیاه- را به چشم‌هایش بزند چشم اوهم دچار همان سوختگی می‌شود و قرنیه‌اش آسیب می‌بیند. این سم می‌تواند به کلیه هم آسیب برساند و نارسایی کلیوی ایجاد کند.

▪ آقای« ا.م » در گفتگویشان اشاره کردند که بعد از تماس با گیاه دهان خود را با شیر شست‌وشو داده‌اند و بعد از این عمل وضعیت‌شان وخیم‌تر شد. شیر در این روند واکنشی بدن چه تاثیری دارد؟

- اولا به طور کلی در اقدامات اولیه درمانی برای موارد مسمومیت با ترکیبات سوزاننده به هیچ وجه نباید عملی را انجام دهیم که واکنش استفراغ فرد فعال شود. ‌به عبارتی نباید فرد را وادار به استفراغ کنیم. شاید این باور عمومی میان مردم رواج یافته که هرکس مسموم شد باید سم وارد شده به بدنش را پس دهد تا درمان شود اما در مورد مسمومیت با مواد سوزاننده، باید عرض کنم که تحریک استفراغ سبب می‌شود ماده شیمیایی سوزاننده مسیر ورودی به بدن را دوباره باز گردد و این عمل خود یک تماس مجدد بافت‌های مخاطی بدن با ماده سوزاننده است بنابراین ضایعات به وجود آمده تشدید می‌شوند. مثل این است ماده‌ای خورنده را به ظرف باریکی بریزید و بگویید حالا برای نجات ظرفم ظرف را سروته می‌کنم. طبیعتا ماده با تماس مجدد با دیوار ظرف تخریبات بیشتری را ایجاد می‌کند.

▪ پس چه اقدامی انجام شود؟

- بهترین روش این است که به فرد مسموم به مقادیر کم و دفعات متعدد آب بخورانیم تا ماده سوزاننده کم‌کم رقیق شود.‌ یادتان باشد که مقادیر زیاد آب می‌تواند سبب استفراغ بیمار شود.

▪ پس نقش شیر چه بود؟

- بعضی افراد توصیه می‌کنند که به فرد مسموم شده با مواد سوزاننده به مقادیر کم و متناوب شیر یا سفیده تخم‌مرغ داده شود زیرا معتقدند این ۲ ماده خاصیت پانسمان‌کنندگی دارند و به همین دلیل می‌توانند سطوح آسیب دیده را تا حدی پانسمان کنند. این عمل هم همان‌طور که ذکر شد باید به مقادیر کم و به طور تدریجی انجام شود و اگر قرار باشد با شیر خوراندن به فرد باعث استفراغ او شویم، کار غلطی انجام داده‌ایم.

▪ آیا قبلا هم مراجعانی با این نوع مسمومیت داشته‌اید؟

- بله و عموم آنها را کودکان تشکیل می‌دهند.

▪ این مسمومیت جز دستگاه گوارش، کدام دستگاه‌های بدن را درگیر می‌کند؟

- اگزالات کلسیم، ماده‌ای سوزاننده است و عمده تاثیرات سوء آن موضعی است و بستگی به قسمت‌هایی از بدن دارد که در تماس با این ماده بوده‌اند. چون معمولا مسمومان این گیاه را به دهان می‌برند ما شاهد علایم گوارشی این مسمومیت هستیم اما اگر این ماده سمی با پوست و مخاط هم در تماس باشد این درگیری‌ها را در پوست و مخاط مشاهده خواهیم کرد.‌اما علایم سیستمیک جز در موارد شدید که سبب درگیری کلیه می‌شود بسیار نادر است.

▪ علایم مسمومیت با سم اگزالات کلسیم دیفن‌باخیا طی چه مدتی بروز می‌کنند؟

- این علایم به محض مصرف خود را نشان می‌دهند و با توجه به شدت مسمومیت و میزان تماس با گذشت زمان سطح ضایعات افزایش می‌یابند.

▪ مدت زمان درمانی برای بهبود کامل این مسمومیت چقدر است؟

- این درمان زمان‌بر است یعنی نباید انتظار داشت که به محض رسیدن به بیمارستان فرد بهبود کامل یابد. التهاب بافتی ایجاد شده در اثر سوختی با اگزالات کلسیم مانند هر سوختگی دیگری به مدت زمانی برای ترمیم نیاز دارد. در اصل با اقدامات درمانی سعی می‌کنیم از پیشرفت ضایعه جلوگیری کنیم و به بدن فرصت ترمیم مجدد بدهیم.

▪ توضیح دهید چرا برای آقای «ا.م» از اکسیژن درمانی استفاده کردید؟

- در این مسمومیت به دنبال التهاب بافت نرم، ممکن است راه‌های هوایی بسته شده باشد. به همین دلیل بیمار با اختلال اکسیژن‌رسانی مواجه می‌شود. به همین دلیل یکی از اقدامات ما دادن اکسیژن به این دسته بیماران است تا تنفس آنها به بهترین نحو ممکن انجام شود.

▪ از دیگر اقدامات درمانی مخصوص این نوع مسمومیت بفرمایید؟

- به طور کلی در این موارد ما دو دسته دارو تجویز می‌کنیم: یک، ترکیبات ضد التهابی؛ این داروها التهاب و تورم ناشی از سوختگی بافتی را کاهش می‌دهند و درنتیجه سبب تسکین علایم بیمار می‌شوند؛ دو،ترکییاتی که در ناراحتی‌های معده‌ای هم کاربرد دارند و تحت عنوان «پانسمان‌کننده‌ها» مشهور‌ند. این داروها روی سوختگی حاصل از ترکیب شیمیایی سوزاننده را می‌پوشانند و باعث تسکین دردهای بیمار می‌شوند. اما اگر درجه مسمومیت فرد شدید باشد گاهی مجبوریم از ترکیبات آنتی‌بیوتیک هم برای بیمارمان استفاده کنیم.

▪ آیا بیماری چربی خون و سیگار کشیدن آقای «ا.م» در روند بهبود ایشان تاثیرگذار بود؟

- این عوامل شرایط بیمار را تغییر می‌دهند اما در شدت مسمومیت تاثیری ندارند. به عبارتی نمی‌توان توقع داشت که با ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مسمومیت فرد شدید‌تر ‌شود اما عموما علایم مسمومیت در افرادی که زمینه بیماری‌های فیزیولوژیک دارند، کودکانی که از لحاظ بدنی حساس‌ترند و سالمندانی که زمینه بیماری‌های قلبی و کلیوی دارند سبب ایجاد مشکلاتی خواهد شد اما بر سیر مسمومیت بی‌تاثیر است.

▪ آیا خوردن این ماده سمی جان فرد را هم تهدید می‌کند؟

- بنده در مراجعان خودم و منابع علمی تا به حال گزارش مرگی را مشاهده نکرده‌ام. به علاوه دیفن‌باخیا آنقدر تلخ است که فرد نمی‌تواند مقادیر زیاد آن را مصرف کند.‌ عمده مسمومان این ماده را به صورت تصادفی استفاده می‌کنند. در کودکان هم که از روی کنجکاوی هر جسمی را به دهان می‌برند طعم تلخ این گیاه عاملی بازدارنده است و کودک آن را از دهان بیرون می‌دهد.

▪ آیا گیاهان زینتی سمی دیگری را هم می‌توانید به ما معرفی کنید که خاصیت سمی داشته باشند؟

- بله. مثلا گیاه خرزهره که در بسیاری از خیابان‌ها و پارک‌ها و حیاط‌ها وجود دارد زیرا اعتقاد بر این است که این گیاه پشه‌ها را می‌راند. سم خرزهره سبب مسمومیت قلبی می‌شود.

● نگاه دوم

گیاهان و عوارض تنفسی

دکتر حمید سهراب‌پور/ فوق تخصص بیماری‌های ریوی، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

شاید این پرسش در ذهن‌تان باشد که چرا این آقا بعد از خوردن دیفن باخیا دچار واکنش‌های تنفسی هم شده‌اند؟

به‌طور کلی اگر واکنش‌های تنفسی به دنبال وارد شدن ماده‌ای به بدن رخ دهد یعنی آن ماده دارای ترکیبات حساسیت‌زایی هم بوده که در اثر ورود آنها به بدن واکنش‌های حساسیتی – آنافیلاکسی رخ داده است. این روند باعث واکنش‌های التهابی شدید در مجاری تنفسی می‌شود.

بروز این واکنش‌ها در هر فردی به این بستگی دارد که آن فرد به چه موادی حساسیت داشته باشد اما معمولا واکنش‌های حساسیتی نسبت به موادی ایجاد می‌شود که بسیار نافذند و راه‌های هوایی را به شدت تحریک می‌کنند؛ مثلا گاز آمونیاک و گاز کلر.

حساسیت برخی افراد جنبه ارثی دارد و در طول سالیان دراز با فرد خواهد بود. در مراحلی از زندگی، شدت می‌یابد و گاهی خاموش می‌شود اما باید دانست که این افراد زمینه حساسیتی را در تمام طول عمر همراه دارند و ممکن است در اثر محرک‌های به خصوص مجددا عود کند. اما برخی دیگر از حساسیت‌ها جنبه ارثی ندارند و فرد به تدریج طی سالیان زندگی در اثر تماس با برخی مواد دچار حساسیت می‌شود. بیشتر حساسیت‌‌های شغلی از این نوع‌اند که معمولا بعد از سن ۲۵ سالگی بروز می‌کنند. حساسیت‌های ارثی معمولا به صورت واکنش‌های پوستی یا اسمی بروز می‌کنند. اگر در هر صورتی دچار مشکلات تنفسی شدید، سریع با اورژانس تماس بگیرید تا متخصصان اقدامات لازم را انجام دهند زیرا ممکن است به تزریقات فوری وریدی یا اکسیژن نیاز داشته باشید. برخی بیماران با درمان‌های ساده بهبود می‌یابند اما برخی دیگر که دچار واکنش‌های شدید شده‌اند باید چند روزی را در بیمارستان و حتی بخش مراقبت‌های ویژه بستری شوند یا با لوله‌های کمکی به آنها تنفس مصنوعی بدهند.

● نگاه سوم

گیاهان و عوارض گوارشی

دکتر محمد جعفر فره‌وش/ فوق تخصص گوارش، استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران

نام دیفن‌باخیا از نام یک پزشک آلمانی به نام «ارنست دیفن باخ» گرفته شده است. دیفن‌باخیا در منازل به وفور نگهداری می‌شود و برای رشد به نور کم و سایه نیاز دارد. این گیاه اثرات سمی دارد. این گیاه حاوی بلور‌های تیز و سوزنی‌شکل اگزالات کلسیم است که جویدن قسمت‌های مختلف آن، باعث سوزاندن بافت بدن با این کریستال‌ها خواهد شد. این گیاه برای حیوانات هم مسموم‌کننده است.‌ اگر کسی این گیاه را به دهان ببرد و بجود دچار احساس تلخی، سوزش، قرمزی، خارش و ورم، التهاب و درد در ناحیه گلو می‌شود که باید با داروهای موضعی به درمان این قسمت‌های آسیب‌دیده پرداخت.

در مطالعه‌های انجام‌گرفته مشخص شده که ۷۰ درصد قربانیان این مسمومیت، کودکان زیر ۵ سال هستند زیرا به دلیل کنجکاوی و بی‌اطلاعی از سمی‌بودن این گیاه، برگ‌های آن را به دهان می‌برند و بلور‌های کلسیم اگزالات سبب واکنش‌های نام برده در آنها می‌شود. البته مسمومیت‌هایی از این دست اثرات پایداری را بر سیستم گوارشی فرد نمی‌گذارند زیرا خراش‌های این بلور سبب سوزش و واکنش‌های التهابی می‌شود و با استفاده نکردن مجدد و تجویز داروهای تسکین‌دهنده التهاب ایجاد شده از بین خواهد رفت و فرد بهبود می‌یابد.

برخی داروها باعث ایجاد تهوع در بیمار می‌شود. بعضی سم‌ها هم در بدن واکنش استفراغ ایجاد می‌کند. اما همیشه نباید بیمار را وادار به استفراغ کرد. مثلا هنگام بلع قلیا یا اسید، با تحریک استفراغ این مواد دوباره از مری عبور می‌کنند و آن را می‌سوزانند. در هیپوتالاموس مغز هر انسانی مرکزی وجود دارد که با همکاری گوش میانی و دستگاه لیمبیک هنگام حرکت‌های شدید، میگرن، افزایش فشار، اضطراب، هیجانات، مصرف برخی داروها از جمله داروهای بی‌هوشی و داروهای عکسبرداری و... سبب حالت تهوع و استفراغ می‌شود.

● نگاه چهارم

گیاهان و عوارض پوستی

دکتر فریده مهتی‌پور/ متخصص پوست و مو

بسیاری از گیاهان به‌رغم زیبایی می‌توانند برای برخی از افراد حساسیت‌زا هم باشند. عموما حساسیت به گیاهان واکنش بسیار شایعی است ولی اشکال آن می‌تواند متفاوت باشد. آنچه اکثر مردم با آن آشنا هستند واکنش‌های عمومی است که به شکل عطسه، سرفه یا تنگی نفس بروز می‌کند. این نوع واکنش‌ها بیشتر ناشی از پاسخ ایمنی فرد به گرده‌افشانی گیاهان در فصل‌های خاص به ویژه ابتدای بهار است. از گیاهانی که به طور شایع در این رابطه شناخته شده‌اند، می‌توان به بلوط، سرو، اقاقیا، نارون، غان، زبان گنجشک، گردو، تبریزی، خیار و افرا اشاره کرد که برای عموم مردم شناخته شده هستند در ضمن علوفه دامی، جو و مریم‌گلی هم می‌توانند مشابه این واکنش‌ها را اواخر بهار و اوایل تابستان برانگیخته کنند.

از گل‌های تزیینی شمعدانی و گل سرخ نیز باعث ایجاد واکنش‌هایی می‌شوند ولی گل رز به‌طور معمول آلرژی چندانی ایجاد نمی‌کند. گل‌های آپارتمانی در ایجاد این واکنش‌ها کمتر اثر دارند و اگر واکنشی هم ایجاد کنند عموما به شکل واکنش‌های پوستی است. واکنش پوستی ناشی از گیاهان که بیشتر در ناحیه دست‌ها و پاها ظاهر می‌شود می‌تواند به شکل حساسیت تماسی باشد یا اینکه حساسیت آلرژیک نوری را در محل تماس برانگیخته کند. واکنش‌های حساسیت تماسی به صورت قرمزی و التهاب و خارش یا در موارد شدیدتر به شکل تاول‌های ریز و درشت ایجاد می‌شود و ناشی از وجود مواد شیمیایی در گیاهان است که به صورت بالقوه توانایی آسیب و ایجاد التهاب را در محل تماس دارا هستند.

از شایع‌ترین این مواد می‌توان به کلسیم اگزالات، ایزوتیوسیانات، آلکالوییدها، نفتوکنیون‌ها و اسیدها اشاره کرد که با توجه به غلظت ماده محرک و مدت زمان تماس می‌توانند واکنش‌های خفیف تا شدیدی را در محل تماس ایجاد کنند. ولی واکنش‌های دیگری که در گیاهان مشاهده می‌شود و به نام واکنش‌های آلرژیک نوری نامیده می‌شود به علت وجود موادی به نام فوروکومارین‌ها در اکثر گیاهان است. این مواد بعد از تماس با پوست، چنانچه پوست در معرض نور قرار گیرد، واکنش‌هایی به اشکال مختلف را برانگیخته می‌کنند. در موارد طولانی بودن مدت تماس با گیاه و کافی بودن مدت تماس با نور، ممکن است شاهد تاول‌های شدید پوستی باشیم ولی در موارد خفیف‌تر صرفا تغییرات پیگمانی در پوست ایجاد می‌کند که تابلوی بالینی آن به شکل شبکه نامنظمی از خطوط تیره رنگ قهوه‌ای روی پوست ناحیه دست‌ها و پاها ظاهر می‌شود که در واقع شایع‌ترین محل تماس با گیاهان هستند. از گیاهانی که به طور روزمره با آنها سروکار داریم می‌توان به لیمو اشاره کرد.

افرادی که برای تهیه نوشیدنی، ‌عصاره لیمو را در فضای باز تهیه می‌کنند چنانچه روز آفتابی و مدت زمان تماس کافی باشد، ممکن است شاهد بروز التهاب، خارش و تاول‌ در دست‌های خود شوند یا گیاهانی مانند کاهو - چه در زمان چیده شدن و چه در زمان آماده‌سازی - اگر فرد در معرض نور خورشید قرار گیرد، می‌تواند واکنش‌های نوری را در پوست محل تماس ایجاد کند. بنابراین اگر شما از لحاظ شغلی در معرض تماس با گیاهان هستید باید متوجه احتمال واکنش‌های پوستی یا واکنش‌های سیستمیک ناشی از گیاهان باشید و از خواص سمی و شیمیایی گیاهانی که به‌طور شایع در محیط زندگی شما قرار دارند آگاه باشید.

● نگاه پنجم

اصول پیشگیری از مسمومیت کودکان

دکتر شهرام رفیعی‌فر/ سردبیر

یکی از اورژانس‌های کودکان مسمومیت است. کودکان زیر ۵ سال بیشتر از سایر کودکان در معرض خطر مسمومیت هستند. این کودکان بسیار کنجکاوند و هر چیزی را در دهانشان می‌گذارند و می‌‌خورند، حتی اگر مزه خوبی نداشته باشد. هر چند بیشترین مسمومیت‌ها در خانه اتفاق می‌افتد، اما ممکن است در محل نگهداری کودک در مهدها هم رخ بدهد. مواد سمی در هر اتاقی از یک خانه یا مرکز مراقبت از کودک ممکن است یافت شود، بنابراین مسمومیت‌ها در هر جایی ممکن است اتفاق بیفتد.

به هر حال،‌ عمده‌ترین مسمومیت‌ها در آشپزخانه، حمام یا اتاق خواب و حتی جلوی چشمان مادر یا مراقب اتفاق می‌افتد. وقتی مواد مسمومیت‌زا در محل مناسبی نباشند و در معرض دید و در دسترس کودکان باشند مسمومیت اتفاق می‌افتد. مسمومیت‌های ناشی از مواد سمی شایع، اغلب در خانه یا در مهدکودک و سایر مراکز نگهداری کودک اتفاق می‌افتد. موادی که می‌توانند باعث ایجاد مسمومیت در کودکان شوند شامل داروها (هم داروهایی که از سوی پزشک تجویز می‌شوند و هم داروهای بدون نسخه مانند آسپیرین، داروهای سرماخوردگی و سرفه، ویتامین‌ها و آهن)، محصولات شوینده و پاک‌کننده (مانند براق‌کننده‌های مبل، مواد ضدعفونی‌کننده و پاک‌کننده)، موادی که در پارکینگ‌ها ذخیره می‌شوند (مانند وسایل تمیزکننده ماشین و محصولات باغبانی)، قارچ‌ها و گیاهان و دانه‌های گیاهی، مواد آرایشی و بهداشتی، باتری‌ها، رنگ‌های نقاشی حاوی سرب و مواد صنعتی، خاک یا خاک مخصوص سفال هستند. مسمومیت ممکن است گوارشی (در اثر خوردن یا نوشیدن)، پوستی (تماس با پوست و مخاط چشم‌ها)، استنشاقی (تنفس ماده سمی)، تزریقی (زخم‌های ناشی از سوزن) یا ناشی از نیش حشرات باشد.

▪ مسمومیت گوارشی: مسمومیت گوارشی با خوردن یا نوشیدن ماده سمی ایجاد می‌شود. کودکان نسبت به بسته‌های رنگی قرص‌ها و اشکال زیبای آن بسیار حساس هستند. آنها اغلب قرص‌ها و ویتامین‌ها را با شکلات اشتباه می‌گیرند. تقریبا ۸۵ درصد از مسمومیت‌های کودکان از راه خوردن ماده سمی ایجاد می‌شود.

▪ مسمومیت پوستی: مسمومیت پوستی زمانی اتفاق می‌افتد که مواد سمی مانند آفت‌کش‌ها و گیاهان آغشته به آنها با پوست یا چشم کودکان تماس پیدا کنند. در این نوع مسمومیت، ماده سمی از طریق پوست یا مخاط وارد جریان خون می‌شود.

▪ استنشاق: مسمومیت استنشاقی زمانی ایجاد می‌شود که کودک مواد سمی مانند مونواکسید‌کربن، آفت‌کش‌ها، انواع خاصی از فلزات یا گردوغبار و مواد حاوی سرب را تنفس کند. در این موارد، ترکیبات مذکور در ریه‌ها دچار تغییر و وارد جریان خون می‌شوند.

حدود ۹۵ درصد همه مسمومیت‌های کودکان قابل پیشگیری است. روش‌های پیشگیری از مسمومیت شامل تغییر محیط، آموزش و نظارت بر کودکان است.

▪ تغییر محیط اطراف: مراقب کودک باید به دقت تمامی اتاق‌های مرکز نگهداری کودک را بررسی و ارزیابی کند. مراقب کودک باید محیط بازی بیرون مرکز نگهداری کودک را نیز از نظر وجود مواد سمی خطرناک کنترل کند. او باید همه مواد خطرناک را بردارد و محیطی ایمن برای اقامت و بازی کودک فراهم کند. مواد سمی باید خارج از محل نگهداری کودک و دور از دید و دسترس او نگهداری شوند و در کابینت‌ها باید قفل شوند. به یاد داشته باشید که گاهی بچه‌ها می‌توانند از کابینت‌ها بالا بروند. والدین و معلمان باید همیشه کیف مواد بهداشتی و آرایشی را دور از دسترس کودکان قرار دهند و مکانی خاص را برای قرار دادن مواد خطرناک تعبیه کنند.

▪ نظارت: به یاد داشته باشید که هیچ جایی صددرصد ایمن نیست. نظارت دقیق و تمرین نکات ایمنی به پیشگیری از وقوع حوادث از جمله مسمومیت کمک می‌کند. نظارت بزرگسالان یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از مسمومیت میان کودکان خردسال است. به کودکان تذکر دهید که نباید به برس‌های رنگ و نقاشی، مداد ابرو و سایر لوازم دست بزنند و هیچ‌گاه به داروها نگویید «شکلات»!

▪ آموزش: راه‌های پیشگیری از مسمومیت را به کودکان و والدین آنها آموزش دهید. به کودکان یاد دهید که هیچ‌گاه هیچ‌چیز به جز غذاهای تمیز را به دهانشان نزنند.

کودکان خیلی سریع عمل می‌کنند حتی در خوردن مواد سمی. با وجود مراقبت کامل والدین‌، باز هم ممکن است مسمومیت اتفاق بیفتد. مهم است که پیش از وقوع هر حادثه‌ای، برای کنترل آن آمادگی داشته باشید: شماره تلفن مرکز مسمومیت را یاد بگیرید. وقتی مسمومیت ایجاد شد، به دنبال کمک‌های اولیه که روی محصولات نوشته شده نباشید. به سرعت با مرکز مسمومیت تماس بگیرید و به والدین کودک اطلاع دهید.

یاسمین ثریا