برخوان غم چو عالمیان را صلا زنند

مروری بربایسته های گروه ها و هیئت های عزاداری

معمولا هر سال در اواخر ماه شریف ذی‌الحجه، شیفتگان و عاشقان آستان مقدس اهل‌بیت، خود را مهیای عزاداری حضرت سیدالشهدا امام حسین(ع) می‌نمایند.

و در یک اقدامی خودجوش، عاشقانه و خداپسندانه پیر و جوان و زن و مرد بسیج می‌شوند تا با سیاه‌پوش نمودن مساجد، تکایا و حسینیه‌ها و خانه‌ها، مراسم ویژه محرم و صفر را باعشق و ارادت و از اعماق وجود و ارادت قلبی به انجام برسانند.

حال که توفیق، یافته‌ایم تا محرم دیگری را درک نماییم، لازم است هوشیاری و بیداری خود را در برابر دشمنان اهل‌بیت حفظ کرده و در این ماه‌ها کاری نکنیم که خدای ناکرده با ورود کج‌اندیشی‌ها، خرافه‌ها، بدعت‌ها، تفرقه، ریاکاری و انحراف، عزاداری ما دچار خدشه و آسیب گردد بلکه کاری کنیم که مورد نظر اهل‌بیت(ع) باشد و دشمنان از آن سوءاستفاده نکنند. چرا که غرض‌ورزان، نااهلان و دشمنان شیعه و اهل‌بیت علیهم‌السلام، همواره درصدد هستند تا به طور حساب شده مسائل حساس و اساسی مکتب تشیع نظیر عاشورا، انتظار فرج و ... را مورد هجوم تبلیغات مسموم و افکار انحرافی خود قرار دهند و برای رسیدن به هدف خود از هیچ کوششی دست بر نمی‌دارند. بنابراین واجب است که ما در این‌گونه مناسبت‌ها و برنامه‌ها توجه لازم مبذول داشته و کاری کنیم که دشمنان همواره شکست خورده و مایوس باشند. ان‌شاءالله.

برای آنکه عزاداری ما در ماه محرم با خلوص وصفای بیشتری همراه باشد واتحاد و انسجام پرشور و بامعنویتی داشته باشیم لازم است که برخی نکات را عزاداران حسینی در جهت عزت و عظمت هرچه بیشتر شیعه و رهروان راه اباعبدالله الحسین اکیدا رعایت نموده تا شاهد یک عزاداری با معرفت در جای جای میهن اسلامی‌مان باشیم.

ذیلا پاره‌ای تکالیف و نکات عمده را در این خصوص اشاره می‌کنیم که امید است مورد توجه هموطنان عزیز و هیئت‌های عزاداری قرار گیرد؛

۱) برپایی تکیه و چادرهای عزاداری:

با عنایت به لزوم اتحاد و انسجام و همدلی میان آحاد مردم، لازم است افرادی که علاقه‌مند به برپایی تکیه و چادر عزاداری هستند، ترتیبی اتخاذ نمایند که چادر و تکیه آنان اول از همه موجب سدمعبر و راه‌بندان نشده و حتی‌الامکان هیئت خود را باهیئت‌‌های مجاور ادغام نمایند تا از پراکندگی بیش از حد تکیه‌ها و دسته‌های عزاداری و مجالس سوگواری پرهیز شود.

متاسفانه بعضا مشاهده می‌شود که از روی رقابت، چشم و هم چشمی و یا احساسات مقطعی عده‌ای اقدام به تشکیل هیئت و برپایی تکیه می‌کنند در حالی که افراد شرکت کننده در آنها هم زیاد نیستند که این امر زیبنده مجالس اهل‌بیت نیست. مثلا در یک کوچه مشاهده می‌شود که سه یا چهار هیئت برقرار است در حالی که هرکدام از آنها تنها ۱۰ یا۲۰ نفر بیشتر نیستند که این امر مطلوب نمی‌باشد و بهتر است همه دست در دست هم بیشتر در فکر اتحاد و معنویت باشیم نه تک‌روی و پراکندگی چرا که دست خدا با جماعت است در حقیقت مشکل ما این نیست که چرا دسته و تکیه و هیئت زیاد نداریم بلکه مشکل در این است که ما نیاز به معرفت و معنویت داریم که باید به آن برسیم.

در برپایی تکیه و چادر و هیئت عزاداری بایستی تمام جوانب مادی و معنوی و محیطی کار را در نظر گرفت چرا که هرکدام از اینها در جای خود مهم و تاثیرگذار هستند. آسایش مردم، جمعیت، رفت و آمد خودروها، دسترسی افراد و ... از جمله مواردی است که در برپایی هیئت‌ و تکیه می‌بایستی بدانها توجه خاص شود.

لازم است تکیه‌ها، حسینیه‌ها و چادرهای عزاداری با پارچه‌ها، نوشته‌ها و مضامین آموزنده و منطبق با واقعیات ماجرای کربلا تزئین شوند و از نصب هرگونه عکس تحت عنوان تمثال حضرت عباس(ع)، چهره امام حسین(ع) و ... جدا خودداری شود.

متاسفانه دیده شده در سال‌های اخیر، برخی افراد ساده‌لوح و بعضا سودجو از اعتقادات مردم سوءاستفاد کرده و اقدام به کشیدن تصویر حضرت ابوالفضل العباس(ع) در حالت‌های مختلف می‌کنند که هیچ کدام از اینها درست نیست و لازم است نیروی انتظامی، شهرداری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با این قبیل موسسات و مراکز فرصت‌طلب برخورد قاطع نموده و از تحریف واقعیات و بی‌احترامی‌به ساحت مقدس اهل‌بیت(ع) و جریحه‌دار کردن احساسات و عواطف و ارادت مردم جلوگیری نمایند.

داخل تکیه‌ها بایستی ساده و بی‌آلایش باشد. تزئینات به گونه‌ای باشد که شور و حال حسینی و عزاداری به انسان دست بدهد، حال خوش کربلایی شدن را به آدمی القا نماید، نه اینکه وقتی وارد هیئت می‌شویم، انواع لامپ‌های چشمک‌زن و پارچه‌های شلوغ و رنگارنگ و عکس‌های متنوع ما را از فضای اصلی کار دور کند.

بهتر است برای تزئین دیوارها، قطعاتی از زیارت عاشورا همراه با معنی آن نصب شود، زندگینامه امام حسین(ع)، رویدادهای ماجرای کربلا، نکات اخلاقی آموزنده و ... در جاهای مختلف به صورت قابل فهم، ساده و زیبا و خلاصه درج شود.

۲) نظم و انضباط:

لازم است مسئولین دسته‌ها و هیئت‌های عزاداری از ایجاد مزاحمت برای مردم جدا پرهیز کنند. هیئت‌ها را راس ساعت مقرر مثلا ۸ یا ۹ شب شروع نمایند و حداکثر تا ساعت ۱۱ شب پایان دهند، مگر شب‌های تاسوعا و عاشورا و شب یازدهم که می بایستی بیشتر به عزاداری و کسب معرفت بپردازیم. رعایت حال مردم، سالخوردگان، کودکان، افراد مریض و ... که در اطراف ما هستند بسیار مهم است نکند کاری کنیم که مورد لعن و نفرین دیگران واقع شویم.

آنچه مسلم است نشانه ارادت هر هیئت و دسته عزاداری به امام حسین(ع) تعداد باندهای اکو و تعداد نفرات و تعداد زنجیرها و یا پرچم‌های آن نیست، بلکه ارادت وخلوص دل و صفای باطن و نیت پاک و دل بی‌کینه است که خریدار دارد. و گرنه برای امام حسین(ع) چه فرقی است بین هیئتی که اکو، موتوربرق و وسایل و لوازم زیاد دارد با هیئتی که هیچ ابزاری ندارد و فقط سینه می‌زنند و عزاداری می‌نمایند امام حسین دوستدار عزادار آگاه و پاکدل است نه زرق و برق ظاهری.

بهتر آن است دو یا ۳ ساعت زمان برگزای هیئت، این‌گونه صرف شود:

یک ربع تلاوت قرآن، یک ربع بیان احکام و مسائل دینی و شرعی، یک ربع زیارت عاشورا، نیم‌ ساعت سخنرانی و ۴۰ دقیقه هم عزاداری و ذکر مصیبت و سینه‌زنی و نیم ساعت هم صرف غذا و اختتامیه.

۳) تکلیف زنان و دختران:

حضرت زینب(س) و مادر بزرگوارشان حضرت فاطمه(س) الگوهای راستین و حقیقی برای زنان جامعه بشری به شمار می‌روند. پس چه بهتر زنان و دختران ما بویژه در ایام محرم کاری کنند زهرایی و زینب‌وار و به گونه‌ای در عزاداری‌ها شرکت نمایند که حضرتشان راضی باشد. نکته مهم و اساسی حفظ حجاب است و اینکه خانم‌ها در معرض گناه و نگاه‌های آلوده قرار نگیرند.

هرچه قدر دختران و خانم‌ها به این نکته حساس‌تر باشند، قطعا فضای معنوی بیشتری بر عزاداری‌ها حاکم خواهد شد.

دیده شده است که متاسفانه برخی خانم‌ها و دختران ساعت‌ها قبل از آنکه دسته‌های عزاداری به کوچه‌ها و خیابان‌ها بیایند، اینها زودتر در پیاده‌رو و کنار معابر اتراق می‌کنند.

نکته دیگر در این باب، راه افتادن دختران و خانم‌ها به دنبال دسته‌ها و حرکت در طول مسیر و داخل پیاده‌روها می‌باشد که صورت خوبی ندارد. چرا که ما اساسا چیزی به نام تماشای دسته نداریم. تماشای دسته شده دستاویز یک عده که از خانه بیرون زده و هوایی بخورند و آخرالامر هم معلوم نمی‌شود که این هواخوری عواقب یا محاسنی برای محرم دارد؟!

غیرت و حساسیت به نوامیس بایستی سبب شود که زنان و دختران ما به واسطه تماشای دسته و مطالبی از این قبیل در معرض انواع خطرات و تیرهای شیطان قرار نگیرند. بنابراین بهتراست که خانم‌های بزرگوار و دختران عزیز، در مکانهایی امن مانند مساجد حاضر شده و با صفای دل و جان و بدون مزاحمت نامحرمان به عزاداری بپردازند.

برخی از بانوان محترم هم با وضعیت ظاهری نامناسبی در کوچه‌ و خیابان‌ ظاهر می‌شوند که در شان یک شیعه اهل‌بیت و یک عزادار حسینی نیست. طبیعی است که آرایش زنان و پوشیدن لباس‌های نامناسب آن هم در ایام محرم، دل هر مومن آزاده‌ای را به درد می‌آورد.

۴) تکلیف مردان و پسران:

مردان و پسران جامعه ما رسالتی سنگین‌تر از زنان در ایام ماه محرم و صفر دارند. لازم است آنان اهل خانواده را بیش از پیش با مفاهیم سازنده مکتب عاشورا آشنا کرده و اجازه ندهند که حریم خانوادگی‌شان دچار آسیب و زیان گردد.

لازم است مردان و پسران در این ماه پرعظمت، مراقب نگاه‌ها، زبان، فکر و اعمال خود باشند تاخدای نکرده وسوسه‌های شیطان آنان را به انحراف نکشاند.

انجام اعمالی از قبیل جمع شدن سرکوچه‌ها و خیابان‌ها، حرکت گروهی در مسیر عزاداران به صورت تفریحی، مانور دادن با انواع موتورسیکلت، تفریح دسته‌جمعی با خودرو و مانور دادن در کوچه‌ها و خیابان‌ها آن هم با صدای بلند ضبط، ایجاد سدمعبر، به کار بردن کلمات ناشایست، آرایش نامناسب ظاهری، اتلاف وقت و ... همگی مواردی خطرناک هستند که به هیچ‌وجه شایسته یک جوان و مرد مسلمان و دوستدار اهل‌بیت نیست و می‌بایست جدا از آنها پرهیز کرد.

۵) مداحان و سخنرانان:

لازم است مداحان گرامی و ذاکران اهل‌بیت(ع) از خسته کردن افراد بپرهیزند و حال و موقعیت مجلس را درک نمایند. برخی در مجالس مذهبی آن قدر می‌خوانند و سینه می‌زنند که آخرالامر همه خسته و کوفته شده و دیگر نای صحبت و حرکت ندارند.

مداحان بایستی از خوار و ذلیل جلوه دادن خاندان عصمت و طهارت(ع) شدیدا پرهیز نمایند. فرق زیادی است بین مظلومیت و خوار و ضعیف بودن. ما باید با اشعار و مطالب خود، ابعاد مظلومیت وحقانیت اهل‌بیت(ع) را پررنگ کنیم و ظلم و بی‌عدالتی دشمنان را متذکر و یادآور شویم نه اینکه بعضا با اشعار و روضه‌های بی‌محتوا، بدون سند و بعضا ساختگی، اهل‌بیت را ناتوان و ذلیل جلوه دهیم که این موجب بی‌احترامی به ساحت مقدس و ملکوتی آنان می‌شود.محبوبیت یک مداح در این نیست که جمع زیادی را به هر قیمتی به گریه بیندازد. هم چنان که برخی مداحان کم سواد خود را به در و دیوار می‌زنند تا قطرات اشکی از حاضران بگیرند، بلکه هنر یک مداح آن است که شعرش و روضه‌اش آگاهی دهنده و بیدار کننده و از اعماق وجود و خلوص نیت باشد. روضه باید ابتدا و انتها داشته باشد، مقدمه و موخره داشته باشد، روضه و مرثیه باید هشدار دهنده و آموزنده باشد، روضه باید به دور از اغراض و امیالی شخصی باشد، با آگاهی و مطالعه و فهم و مطابق تاریخ واسناد محکم باشد.

دیگر آنکه مداح نگاه مادی به قضیه نداشته باشد و از خط و مدار خدمت خالصانه به اهل‌بیت خارج نشود و خود را فانی در راه آنها ببیند .

متاسفانه دیده شده برخی مداحان، اشعاری به سبک آهنگ‌های نامناسب می‌خوانند و نام این کار نادرست خود را جوانی‌گرایی و جوان‌پسندی می‌گذارند و در مقابل آنها، سینه‌زنان هم به طرز عجیی سینه می‌زنند و بالا و پایین می‌پرند و حرکاتی از این قبیل که با روح یک عزاداری با خلوص نیت و بی‌آلایش، اصلا سازگار نیست.

با تاسف بسیار، این قبیل سبک‌ها به سرعت رشد و گسترش می‌یابد و می‌بینیم که جلسات عزاداری ،آن روح معنوی و صفا و تقوا را ندارد. عده‌ای هم دور و بر برخی مداحان بازار گرمی می‌کنند و خلاصه فضاهای عجیبی به تصویر کشیده می‌شود. آنچه که مسلم است از یک مداح نباید بت ساخت که همه در خدمت او باشند و هرچه می‌خواهند انجام دهند.

همه اینها باید در خط اهل‌بیت باشند. قربتا الی‌الله باشد، برای رضای خدا باشد و کار مداحی آلوده به نفسانیات و شهرت‌طلبی و دنیوی نباشد وگرنه جز آزردگی دل اهل‌بیت چه دستاوردی خواهیم داشت؟

از سوی دیگر، سخنرانان محترم نیز وظیفه‌ای بس حساس و خطیر دارند. سخنرانان بایسـتی وظیفه‌شناس، وقت‌شناس و آگاه به موضوع باشند. حوصله مردم را سر نبرند. کم بگویند و گزیده. از دل بگویند تا سخنانشان بر دل حاضران بنشیند.

سخنرانان در گفتار خود ملاحظه نوجوانان و جوانان را بنمایند. دقت کنند در مجلس وعظ و خطابه آنان چه کسانی نشسته‌اند، متناسب با سن و سال، فرهنگ، دانش و سطح آگاهی افراد صحبت کنند. خودشان مطالعه لازم و کافی داشته باشند. مطالب را با زبانی ساده و بی‌پیرایه، شیرین و جذاب، کاربردی، با محتوا و عمیق، معرفتی و آموزنده، با ذکر مثال، داستان و لطایف ادبی ذکر نمایند.سخنرانان به خاطر مسائل مادی از کیفیت جلسات خود نکاهند. دیده شده برخی سخنرانان برای آنکه در یک شب به چند مجلس برسند کار خود را بدون کیفیت اجرا می‌کنند و با عجله مجلس را ترک می‌نمایند.سخنرانان بایستی تلاش نمایند مطالب مفید و سازنده و آموزنده را به عموم مردم منتقل نمایند. سخنرانان لازم است مقتضیات زمان و مکان را درک کرده با مردم، ملموس و بی‌پیرایه سخن گویند. آنان باید کاری کنند که مردم جذب مجلس عزاداری اهل‌بیت(ع) شوند. با مردم خوش‌رفتار و مهربان باشند، صبور و خوش‌کلام باشند. سخنرانان باید به سوالات نوجوانان و جوانان با دقت پاسخ دهند و مقام اهل‌بیت(ع) و جایگاه آنها را در چنین ایامی بهتر و با معرفت‌تر از گذشته و با زبانی خاص و هنرمندانه و پرجاذبه برای مردم تبیین نمایند.

سخنران نباید دور از اجتماع مردم باشد و یا خود را خیلی‌برتر و عالم‌تر بداند. میز سخنرانی، منبر و فضای محل استقرار کلا باید به گونه‌ای تزئین شده باشد که شنونده را جذب نماید.

استفاده از رنگ‌ها و طرح‌های مناسب و کلا دکوراسیون مطلوب و حساب‌شده می‌تواند براثر بخشی سخنرانی بیفزاید.

سخنران نباید با کلمات مشابه، تکراری و دارای معنی نزدیک به هم ذهن مردم را خسته کند.

سخنران می‌بایستی دارای آراستگی ظاهری، متانت و وقار و عطوفت و چهره‌ای پرجاذبه باشد.

۶) نذری و خرج دادن:

نذری دادن، پخش و توزیع غذا و شربت و شیر و ... امر نیکو و پسندیده‌ای است که مخصوصا در دهه اول محرم رواج فراوانی دارد و طبیعی است که معمولا هرکس با نیت خاصی این امور را انجام می‌دهد. بنابراین چه بهتر که نذری ما طوری تهیه و توزیع گردد که اولا حتی‌الامکان به دست محرومان و مستمندان جامعه برسد و ثانیا موجب اسراف کاری و هرج و مرج و به هم ریختگی مراسم و برنامه‌ها نگردد.

همچنین لازم است که برای برآورده شدن حاجت و رفع گرفتاری‌هایمان طوری به درگاه الهی نذر و نیاز کنیم که اولا توان انجام آن را داشته باشیم و ثانیا مدت آن را به گونه‌ای ذکر کنیم که واقعا مشکلات و سختی‌های دیگر را برایمان به دنبال نداشته باشد.

ثالثا، نوع جنس نذری طوری باشد که باتوجه به گردش ماه محرم در سال‌های شمسی، آن نذری و غذا واقعا برای همه قابل استفاده مطلوب باشد.

عده‌ای هم متاسفانه آن قدر از این طرف و آن طرف نذری جمع می‌کنند که به اسراف می‌افتند. باید اجازه دهیم این نذری‌ها قبل از هرکسی به دست نیازمندان برسد.

روز عاشورا، روز عطش کودکان اباعبدالله و خاندان و اصحاب ایشان می‌باشد و عده زیادی در عزاداری‌ها متاسفانه این همه می‌خورند و می‌نوشند و آذوقه و نذری جمع می‌کنند در صورتی که در مفاتیح‌الجنان داریم بهتر است مومنین در این روز (عاشورا) از برای خانه خود چیزی ذخیره نکنند و در خوردن امساک نمایند. پس چرا ما این همه ظرف و قابلمه نذری با توجیه تبرک جمع می‌کنیم؟! بیایید طور دیگری اصیل و با معرفت عزاداری کنیم به گونه‌ای که موجب توهین به عاشورا نشود.

شایسته است که برای خودسازی، برای کسب معرفت، برای درک حال خاندان اباعبدالله(ع) در این روزها (تاسوعا و عاشورا) کمتر بخوریم و کمتر بیاشامیم و تصور کنیم که اصحاب حضرت در آن روزها چه مصائب و مشکلاتی داشته‌اند و خود را در سختی و مصیبت آنان شریک بدانیم و شیعه خوبی برایشان باشیم.

چه خوب است برای هر بخش از عزاداری و کردار خود، قدری با عقل و وجدان خویش خلوت کرده و ببینیم که آیا فلان عمل و رفتار ما موجب خشنودی امام حسین(ع) می‌شود یا ناراحتی حضرت؟ بعد متوجه می‌شویم که چقدر از حرکات و اعمال و کارهای ما در ماه محرم مورد رضایت حضرت سیدالشهداء نیست.

شایسته است که دقت نماییم بر اثر نذری دادن و نذری خوردن و عزاداری ما شهرمان کثیف و آلوده و پر از لیوان و ظروف شکسته یک بار مصرف نشود که این امر با روح عزاداری خالصانه در تعارض است. مراقب باشیم برای راحتی و خورد و خوراک ما دیگران به زحمت و ناراحتی نیفتند.

▪ سایر نکات:

- مراقب باشیم به اموال عمومی و شهری آسیبی نرسد و همچنین حرکت و مسیر دسته‌های عزاداری طوری باشد که کمترین مزاحمت را برای عبور و مرور مردم داشته باشد.

- از کارهای نادرستی نظیر علامت‌کشی و حمل علامت شدیدا پرهیز شود چرا که هیچ خیری در آن نیست و هیچ کجا توصیه به انجام این کار نشده است.

- از فیلمبرداری کردن دسته‌ها پرهیز شود و بهتر است بگذاریم ماموران درگاه الهی خودشان از این مراسم فیلمبرداری کنند. که این کار ماندگار است

- از به کارگیری آلات و ابزارهای موسیقی نظیر ارگ و ... جدا پرهیز شود. کربلا خودش موسیقی عشق و ایثار است فلذا دیگر به موسیقی دنیایی احتیاجی نیست.

- رقابت بر سر خرید انواع طبل‌های بزرگ و وسایلی از این قبیل برای نشان دادن قدرت و عظمت یک دسته عزاداری، کاری اشتباه و دنیوی است که باید کنار گذاشته شود.

- در ظهر عاشورا خصوصا، می‌بایست همه این کارها را کنار گذاشت و نماز جماعت اول وقت را به جا آوریم که بسیار ضروری و سازنده است.

- شایسته است در پایان هر مجلس عزاداری، به دعا و راز و نیاز به شکلی خالصانه اهتمام ورزیم تا نتیجه مطلوبی از عزاداری خود بگیریم.

حسن خسروی

مدرس علوم قرآنی