دروغ؛ کلید تمام زشتی‌ها

یکی از خصوصیات اخلاقی و رفتاری اهل ایمان، صداقت و راستگویی و اجتناب از دروغ است. در قرآن کریم دروغ و تزویر در ردیف شرک به خدا قرار گرفته است، چنانکه می‌فرماید: «فاجتنبوا الرجس …

یکی از خصوصیات اخلاقی و رفتاری اهل ایمان، صداقت و راستگویی و اجتناب از دروغ است. در قرآن کریم دروغ و تزویر در ردیف شرک به خدا قرار گرفته است، چنانکه می‌فرماید: «فاجتنبوا الرجس من الاوثان و اجتنبوا قول الزور؛ از پلیدیها یعنی بتها اجتناب کنید و از سخن باطل و بی‌اساس (دروغ) بپرهیزید»(حج/۳۰) از رسول اکرم (ص) روایت شده است: «آیا شما را از بزرگترین گناهان خبر ندهم؟ بزرگترین گناهان شرک به خدا و بدرفتاری نسبت به پدر و مادر و دروغ گفتن است». قرآن مجید دروغگویان را مؤمن نمی‌داند و آنان را در ردیف کفار و منکران آیات الهی قرار می‌دهد. به بیان دیگر، خداوند منشاء دروغ را نداشتن ایمان به خدا و آیات او معرفی کرده و می‌فرماید: «انما یفتری الکذب الذین لا یؤمنون بآیات الله و اولئک هم الکاذبون؛ تنها کسانی دروغ می‌بندند که به آیات خدا ایمان نمی‌آورند همانانند دروغگویان» (نحل/۱۰۵).

مطابق آیات قرآن کریم، دروغگویان از هدایت الهی محرومند: «ان الله لا یهدی من هو کاذب کفار؛ خداوند آْن کس را که دروغگو و کفران کننده است، هدایت نمی‌کند»(زمر/۳). در سوره غافر نیز آمده است: «ان الله لا یهدی من هو مسرف کذاب؛ خداوند کسی را که اسرافکار و دروغگوست، هدایت نمی‌کند». خداوند در قرآن دروغگویان را نفرین کرده است: «ویل لکل افّاک اثیم؛ هلاک باد هر دروغگوی دروغ‌بند گناهکاری»(جاثیه/۷). «افّاک» صیغه مبالغه در افک است. افک یعنی دروغ و معمولا به دروغ‌هایی گفته می‌شود که جنبه تهمت هم داشته باشد. افک در اصل لغت به معنای دگرگونی و منصرف شدن است و چون دروغ، انصراف و انحراف دروغگو از حق و حقیقت است، بلکه او با دروغ قصد انحراف و انصراف دیگران را از حق دارد، از این رو به آن افک گفته می‌شود.

دروغگویان از رحمت الهی به دور و مشمول لعنت خداوند هستند: «فنجعل لعنه الله علی الکاذبین»(آل‌عمران/۶۱). در حدیثی از رسول خدا (ص) نقل شده: «هر گاه مؤمن بدون عذر دروغ بگوید، هفتاد هزار فرشته او را لعنت می‌کنند و از قلبش بوی گندی بیرون می‌آید که تا به عرش می‌رسد، آنگاه نگهبانان عرش بر او لعن می‌فرستند». راغب اصفهانی در کتاب مفردات در خصوص معنای «لعن» می‌نویسد: «لعن به معنای راندن و دور ساختن از روی خشم و غضب است. لعن خدا در آخرت به صورت عقوبت و کیفر نمایان می‌شود و در دنیا به معنی بریدن از رحمت و توفیق خداوند است و اگر لعنت از ناحیه مردم باشد، به معنای نفرین به یکدیگر است». کسی که مورد لعن خداوند قرار می‌گیرد، عواقب شومی در انتظار اوست. قرآن بطور صریح و قاطع می‌فرماید: «و من یلعن الله تجد له نصیرا؛ کسی را که خدا لعنت کند هرگز برای او یار و مددکاری نخواهی یافت»(نساء/۵۲). قرآن کریم «منافقان»، «مشرکان»، «کافران»، «فسادکنندگان در زمین»، «مرتدان»، «شیطان»، «آزاردهندگان خدا و رسول خدا» و «دروغگویان» را مورد لعن خود قرار داده است. اینکه در این قرآن، دروغگویان در ردیف اقشاری چون کافران، مشرکان، منافقان و … مورد لعن قرار گرفته‌اند، خود مهمترین دلیل بر عظمت این گناه است، اما متاسفانه برخی از مردم به سادگی با آن برخورد می‌کنند. اینان اگر در آیات مذکور بخوبی تدبر و تامل کنند، خواهند دریافت که دروغ از دیدگاه قرآن مجید بسیار زشت و ناپسند است تا جایی که انسان را از مقام شامخ انسانی و ملکوتی تنزل داده و در ردیف شیاطین قرار می‌دهد.

در روایات نیز دروغ و دروغگو بسیار مورد مذمت واقع شده است. در روایتی از امام عسکری (ع) آمده است: «تمام پلیدی‌ها در خانه‌ای نهاده شده و کلید آن دروغ است». امام باقر (ع) نیز فرمودند: «خداوند متعال برای شرّ و بدی قفلهایی قرار داده و کلید آن قفلها شراب است و دروغ از شراب هم بدتر است» نیز فرمودند: «دروغ ویران کننده ایمان است». در فرمایشی از نبی مکرم اسلام (ص)، دروغ مایه روسیاهی انسان: «الکذب یسود الوجه» و موجب نقصان روزی او دانسته شده است: «الکذب ینقص الرزق». همچنین آن حضرت دروغ را علامت «نفاق» معرفی کرده‌اند: «سه خصلت است که در هر کس باشد منافق است، هر چند روزه بگیرد و نماز بخواند و خود را مسلمان بداند:

۱) در امانت خیانت کند.

۲) در سخن دروغ بگوید.

۳) در وعده تخلف کند». امام صادق (ع) دروغ را از جمله گناهانی دانسته که موجب محرومیت انسان از نماز شب می‌شود: «کسی که دروغ بگوید به خاطر آن دروغ از خواندن نماز شب محروم می‌شود».

از مجموع آنچه گذشت استفاده می‌شود که دروغ از آفات زبان و خراب کننده ایمان است. دروغ در دنیا و آخرت انسان را از رحمت الهی محروم و در میان مردم بی‌اعتبار می‌کند. دروغ اعتماد عمومی را سلب و جامعه را به بیماری نفاق دچار می‌سازد، از این رو لازم است همه مردم از این رذیله اخلاقی اجتناب ورزند.

علی مهدوی