ماخذ شناسی کتاب های کردی در ایران

عزيزمصطفايي

•    مقدمه:
در آغاز هر تحقیق ،لازم است پژوهنده نخست با منابع تحقیق آشنایی حاصل کند و سپس شیوه استفاده از آن منابع و ماخذ را بیاموزد ،هدف از این تحقیق آن است که محققین علاقه مند در حوزه قومیت و مخصوصا زبان و ادبیات کردی به منابع و ماخذی که در زمینه نگاشته شده است آشنایی پیدا کنند و در پژوهش های خود از آن سودمند گردند.
مرجع شناسی در حقیقت ابزار است ،یعنی شناخت ابزار تحقیق و منابع آن ،و روش تحقیق طرز استفاده از منابع و ماخذ است به عبارتی ماخذ شناسی پلی است بین محقق و منابع تحقیق ،علم به مراجع دانشی است برای نیل به کمال آن دانش(مرجع شناسی ،ستوده،1371،13ص)
•    طرح مسله:
سیستم ارتباطات مخصوصا در چند دهه اخیرپشرفت اساسی متحول شده است ،و بر جنبه های گوناگون زندگی انسان تاثیر بسزای گذاشته است،فرهنگ و دانش نیز از این تاثیرات مستثنا نیستند و انتشار کتب و مقالات علمی فراوان به صورت کتاب ،فایل الکترونیکی و...نمونه های از این پیشرفت می باشد.
یکی از برجسته ترین ویژگی های ارتباطات،برنامه ریزی برای دست یابی به دانش در کمترین زمان ممکن می باشد این دست یابی باید از دقت و چارچوب اصولی پیروی کند ،تکنیک ماخذ شناسی و ماخذ نویسی به عنوان اساس همه سیستم های ارتباطات تا حالا نتوانسته جایگاه درخوری را پیدا کند و همچنین توجه خاص به آن نشده است.
این تحقیق از دو جنبه می تواند در خور توجه باشد:
1-به خاطر عدم وجود کتابخانه هایی که در رابطه با قومیت به صورت رسمی که بتواند تمام کتابها و موضوعات مرتبط با این مهم را گردآوری و نگهداری کند این تحقیق در حد توان به معرفی آثار مکتوب در مورد زبان ادبیات و قومیت کرد در ایران می پردازد.
2-برای هر تحقیق و بررسی علمی ،اولین گام آشنایی با کتاب هایی است که در آن رابطه منتشر شده است و این آشنایی از راه مرجع شناسی حاصل می شود.
روش کار:
در این ماخذ شناسی و تقسیمات کتاب ها بر اساس موضوعات از روش((دیویی))استفاده شده است،البته چهار شاخه اصلی که هر کدام بر اساس موضوع به زیر شاخه های تقسیم می شود مورد بررسی قرار گرفته است.
1-دانش اجتماعی که شامل:
دانش سیاسی ،دانش اقتصادی ،حقوق،آداب و رسوم ،ارتباطات اجتماعی و...
2-زبان شناسی:
فیلو لوژی ،زبان شناسی ،فرهنگ نویسی ،لهجه شناسی ،آواشناسی ،دستور زبان و...
3-ادبیات:
تاریخ ادبیات،نقد ادبی،شخصیت های ادبی،فن نوشتن و...
4-تاریخ و جغرافیا:
شخصیت ها،تاریخ،جغرافیا،جغرافیای انسانی،جغرافیای طبیعی،تاریخ باستان و...
هر رکورد ماخذ در این تحقیق دارای سه جرء به نام های شناسه عنوان و سند است.شناسه پدید آورنده اثر را مشخص می کند ،عنوان نامی است که آن اثر به آن خوانده می شود و سند محل چاپ،ناشر،سال نشر و تعداد صفحات آن اثر است.
در ابتدا نام خانوادگی مولف ذکر می شود پس از نام خانوادگی ویرگول می آید و نام کوچک  مولف ذکر می شود بعد شناسه وسند آورده می شود.
تعریف کتاب شناسی:ممکن است کتابشناسی را به بیان ساده سیاهه یا صورتی از نام و مشخصات مواد کتابی یا غیر کتابی که به روش خاص تنظیم شده باشد بی آن که مجموعه کتاب های خاص مورد نظر باشد  تعریف کرد.چنین محصول و نمودار فرایند کتاب شناسی است و می بایست آن را از کتاب شناسی به عنوان علم یا هنر تفکیک کرد .
کتاب شناسی به عنوان علم به معرفتی اطلاق می شود که موضوع بحث آن همه جنبه های کیفی و کمی کتاب باشد و خواه بحث در کیفیات مادی و اجزای سازنده کتاب خواه وقتی که کتاب را به عنوان وسیله و ابزار انتقال افکار از نسلی به نسل دیکر در نظر می گیریم .
کتابشناسی به عنوان یک هنر عبارت است از راه و رسم تحصیل اطلاعات در باره کتابها و تحقیق و توصیف آنها و بلاخره عرضه کردن آن کتاب ها به صورت مرتب و منظم و هم چنان که گفته شد سیاهه ای از نام و مشخصات کتاب محصول آن است.
لازم به ذکر است که تفاوت میان(( فهرست))و((کتابشناسی)) آشکار شود فهرست(که نوعی کتاب شناسی است) سیاهه از نام و مشخصات مواد کتابی یا غیر کتابی مجموعه یک یا چند کتاب خانه است ،در حالی که کتاب شناسی مجموعه کتابخانه خاصی  را مد نظر ندارد.
کتاب شناسی از نظر دامنه موضوعی:
از این دیدگاه کتاب شناسی ها به دو گروه عمومی و اختصاصی تقسیم می شوند ،وقتی کتاب دار به طور عادی از کتاب شناسی صحبت می کند بیشتر منظورش کتاب شناسی (سیستماتیک)است که می توان آن را کتاب شناسی عمومی نیز نام گذاری کرد.این نوع کتاب شناسی ها بیشتر توسط  کتابداران ،ناشران و کتاب فروشان مورد استفاده قرار می گیرند مانند کتاب شناسی ملی ایران.
کتاب شناسی های اختصاصی به موضوع ،فرد و یا حوزه معینی اختصاص دارد و اغلب ابزار کار پژوهشگران است کتاب شناسی های اختصاصی را می توان به صورت زیر تقسیم بندی کرد:
-کتابشناسی های موضوعی که سیاهه یا صورتی است از موادی که در زمینه خاص منتشر شده اند وقتی موضوع کتاب شناسی برگزیده شد آن گاه محدودیت های دیگر چون زبان ،شکل ،حدود جغرافیا و مانند این ها را می توان در نظر داشت با این همه باید گفت که چنین عواملی در کتاب شناسی های موضوعی بر خلاف کتا ب شناسی ملی کمتر در نظر گرفته می شود نمونه آن می توان به مورد زیر اشاره کرد. صدری،افشار،غلامحسین ،کتابنامه علوم ایران،تهران ،موسسه ی تحقیقات وبرنامه ریزی علمی واموزشی ،مرکز علمی 1350،494ص
که شامل 3033کتاب در زمینه ریاضیات ،نجوم ،فیزیک و فنی ،کشاورزی ،تا پایان سال 1345نوشته شده است .

•    خدمات مرجع و گروههای خاص :
همواره اعتقاد بر این بوده است که کتابخانه ها با مجموعه کتاب ها و نشریات و اطلاعات نوشتاری و به کمک کتابداران متخصص و با تجربه خود می توان به افراد تحصیل کرده و با سواد سرویس بدهد . لیکن از چند دهه اخیر شرایط اجتماعی _فرهنگی و تکنولوزی جهان تغییر کرده است ،اختراع و به کارگیری کامپیوتر و وسایل مدرن اطلاعاتی ،ارتباطی از جمله وسایل ظبط و بخش منابع دیداری-شنیداری (مانند فیلم و ویدئو) امکان ذخیره و باز یابی اطلاعات را چند صد برابر کرده است . استفاده از ویدئو ،کارت حافظه و دیسک های فشرده در موسسات تجاری و بازرگانی ،مدارس و ... انقلاب عظیم به وجود آورده است .
دیگر کتابخانه ها نمی توانند استفاده از منابع خود را منوط به داشتن سواد خواندن و نوشتن کنند،نمایش یک برنامه مبارزه مبارزه با آفات کشاورزی در یک کتابخانه روستایی می تواند روستایان را با آخرین روشهای مبارزه با افات کشاورزی  آشنا نماید ،امروز همه افراد جامعه بدون توجه به تفاوت ها که از نظر جنس ،سواد ،سن و سلامتی بایستی بتواند از کتابخانه ها و از جمله بخش مراجع ان استفاده کنند .
رانگاناتان پدر پدر کتابداری هند معتقد است ((هر خوانندای کتابش )‏‏‎)و امروز می توانیم به هر مراجعه کننده ای اطلاعاتش  تغییر دهیم .
گروههای خاص که کتابخانه بایستی به آن خدمات خود – از جمله خدمات مرجع –ارائه دهند، عبارتند از گروههای قومی ، بیسودان ،نوسوادان و معلولین که در تحقیق حاضر تاکید بر روی گروههای قومی می باشد.

•    گروه های  قومی:
در پارهای از کشور های جهان  گروه هایی زندگی می کنند که به دلایل مختلف از جمله نژاد ،زبان ،فرهنگ،مذهب ،رنگ پوست و امثال آنها از مردم آن کشور متمایزاند و آن ها  را به اصطلاح (گروه قومی مذهبی) یا اقلیت می خوانند عموما گروههای قومی و اقلیت در کشورها ی (مهاجر پذیر)بیشتر است در سده های گذشته گروههایی که به کشورهای دیگر مهاجرت می کردند چندان زیاد نبودند و به دلایل سختی و کندی وسایل ارتباطی و حمل ونقل و قطع ارتباط با محل قبلی زندگی خود عملا از فرهنگ خود دور افتاده اند و چه بسا فرهنگ کشور میزبان را می پذیرند وبه اصطلاح در آن حل می شوند ،لیکن از برکت توسعه ارتباطات امروزه جهان کوچک گشته و مردم به هم نزدیک شده اند و به قول ماشال مک لوهان -جامعه شناس کانادایی-ما در دهکده جهانی زندگی می کنیم .
در پی تغییرات وانقلاب های بزرگ جهانی درچند دهه گذشته بسیاری از مردم کشورهای مختلف از زادگاه خود کوچ کرده اند و به کشورهای دیگر رفته اند این رانده شدگان آوارگان گروها و اقلیت های قومی و مذهبی را در کشورهای میزبان تشکیل داده اند ،بی آنکه از فرهنگ خود دل کنده باشند و حتی به دلیل تحریک و جابه جای سریع و گسترش شبکه های اطلاعاتی و ارتباطی فرصت جدایی با فرهنگ خود را پیدا کرده باشد.
رانده شدگان عراقی و آوارگان جنگ افغانستان که به ایران آمده اند،نمونه چنین گروه های هسنتند،گروه های از کردها یا ساکنین عرب زبان خوزستان که به دلیل حمله عراق به ایران از زادگاه خود آواره شده و به تهران یا دیگر شهر های ایران کوچ کرده اند ،نمونه دیگر کروهای قومی هستند.
ولی مهمتر از آن وجود بعضی از کشورهایی که از گروه های قومی نسبتا زیادی تشکیل شده اند می توان حائز اهمیت باشد در این رابط ایران با وجود قومیت ها و مذاهب مختلف نمونه ای از این دست کشورها می باشد،همان طور که دولت های موظف اند حقوق اقلیت ها و مهاجرین را حفظ و برای آن ها مسکن ،آموزش و بهداشت تدارک ببینند،کتاب خانه ها (از جمله کتاب خانه های عمومی ،مدارس و دانشگاهها و...)نیز موظف اند در ارائه خدمات خاص به آن ها اقدام لازم را به عمل آورند.

این خدمات عبارتند از:
1-تهیه مراجع عمومی واختصاصی ،از جمله دایره المعارف ها ،فرهنگ های زبان ،شرح حال ها ،منابع جغرافیای و...که بتواند پاسخ گوی نیاز افراد گروه های خاص قومی و مذهبی آن جامعه باشد.
2-در جوامعی که گروه های قومی خاص زندگی می کنند ،یا به دلایلی به آن سرزمین مهاجرت کردهاند،از کشور و زادگاه خود رانده شده اند،ضروری است کتابداری که در بخش مرجع کتاب خانه به کار گرفته شود و بهتر است این کتابدار از بین افراد همان گروه اقلیت انتخاب گردد.
3-بخش مرجع شناسی بایستی به تهیه امکانات و وسایل خاص برای باز یابی اطلاعات برای گروه های خاص قومی از جمله برگردان ها و بایگانی ها اقدام نماید.
4-بخش مرجع می تواند بااستفاده از امکانات تکنولوژی نوین ،مانند رادیو،تلویزیون،ویدئو،دیسک های فشرده و امسال آن ها قدرت دست یابی به اطلاعات افراد گروه های خاص قومی را افزایش دهد بخصوص در شرایطی که گروه های خاص قومی به دلایل جنگ یا تحولات اجتماعی به کشور میزبان آمده اند،احتمالا قصد دارند پس از رفع بحران به کشور خود باز گردند ،در اسن شرایط لازم است رابط افراد این گروه ها با فرهنگ خودشان قطع نشود،در اینجا کتاب خانه (از جمله بخش مرجع) می تواند با گرد آوری و تهیه منابع نوشتاری ،دیدار و شنیداری به زبان و فرهنگ اصلی افراد این گرو ها به آن ها کمک زیادی بنماید.

•    کتاب شناسی و فایده آن:
کتاب شناسی وسیله تحقیق و تفحص است و نوعا کتاب خواندنی یا متنی که مورد تحقیق قرار گیرد نیست،اطلاعاتی که در کتاب شناسی ها به ما می دهند عبارتند از:اسم کتاب،مولف،مترجم،مصحح،ناشر،جا،تاریخ چاپ،تعداد صفحات و نکات دیگر از این قبیل است.
بنابراین کتابشناسی ها را در فرهنگ ها و کتب به این عبارت تعریف می کنند,,کتابشناسی ها وسیله شناختن آثار چاپ شده است.

مراحل تدوین کتابشناسی ها عبارت است از:
1-شناختن کتاب های که می خواهیم کتاب شناسی از آن ها تهیه کنیم
2-ضبط نام و مشخصا ت لازم کتابها به شکل واحد
3-توصیف ومعرفی کتابها به حدی که مورد نظر و لزوم دارد
4-تقسیم بندی به شیوه ای که مراجعه به آن سهل تر و آسان تر است.

دانش اجتماعی
•    -سیاسی
•    -اقتصادی
•    -بازرگانی
•    -حقوق
•    -آداب و رسوم
•    -ارتباطات اجتماعی

1)تقی،احمد،مبارزه ملت کرد،مهاباد ،سیدان،1385،ص92
2)جونیر، ایگلتون، جمهوری کرد،جلد اول،ترجمه محمد صمدی،مهاباد،سیدیان،1359،ص162
3) جونیر، ایگلتون، جمهوری کرد،جلد دوم،ترجمه محمد صمدی،مهاباد،سیدیان،1359،ص125
4)جهانی،علی محمد،کشتی زورانی کردی،تهران به آفرین،1377،ص128
5)حکیمی،محمود،فلسطین آزاد می شود،تهران،سروش
6)رخزادی،علی،گواره کورده واری،گوشواره های کردی،سنندج،1381،ص434 ضرب المثل های کردی
7)علی،شریعتی،یه ک له پنای خال و سیفری بی برانه وه،ترجمه هژار،مهاباد،رهرو،1387،ص20
8)صمدی،محمد،ژ-ک،مها باد،سیدان،1361،ص32
9)شیرکو،بلیچ،مساله کرد،ترجمه محمد محمد باقی،سقز،محمدی،1371،ص127
10)جمعیت غم خواران کرد،کردستان . امپریالیسم،تهران سروش
11)موسسه صلاح الدین ایوبی،کنگره تغییرات فرهنگی بیسیت سال گذشته،ارومیه،صلاح الدین ایوبی،1380،ص120،مجموعه مقالات
12)نزال،کندال،حقوق بشر،علی بلخکانلو،تهران،نگاه سبز،1380،ص77،کردی_فارسی
13)نبز،جمال،کردشناسی در اروپا،مهاباد،سیدان،1385،ص160
14)هامفر،خاطرات هامفر،موسسه صلاح الدین،ارومیه ،1367،ص116

                     زبان شناسی
•    -فیلولوژی
•    -زبان شناسی
•    -فرهنگ نویسی
•    -لهجه شناسی
•    -فونولوژی
•    -دستور زبان
•    -آموزش و پرورش،دستور زبان


•    زبان کردی وحوزه جغرافیای آن
مقدمه :
یکی از اساسی ترین شاخص های هویت فرهنگی زبان است از طریق زبان فرهنگ به طور مداوم باز تولید و از نسلی به نسل دیگر انتقال می یابد علاوه بر نقش انتقال و باز تولید فرهنگی زبان عامل همبستگی و تقویت روح ملی خواهی و قوم گرایی است . زبان از دیدگاه ملی خواهان و قوم گرایان عامل مهم هویت سازی است واز دید اجتماعی و در یک چهارچوب فرهنگی ملی و قومی زبان سرآغاز هویت است به همین دلیل ملی گرایان در هرکجا که هستند برآنند زبان ملی آنجارواج کامل و تام یابد . زبان یک پدیده اجتماعی است و منعکس کننده ویژگیهای جامعه ای است که در آن بکار می رود و آینه تمام نمای فرهنگ مردمی است که به آن زبان سخن می گویند میان فرهنگ و تمدن یک جامعه و زبانی که مردمان آن جامعه با آن تکلم می کنند ارتباط تنگاتنگ و متقابلی وجود دارد بدین معنی که فرهنگ بر سخن و کاربرد زبان تاثیر می گذارد و زبان می تواند بر تعبیرهای فرهنگی از واقعیت تاثیر گذارد . مسأله یافتن ریشه قطعی زبانهای عالم و از آن جمله زبان کردی از دیرباز امروز مورد اختلاف عقیده پژوهشگران بوده و می باشد در حالی که اصولاً تلاش برای رسیدن به آبشخور و تبار زبانهای بشر در این روزگار نه تنها نتیجه بخش نخواهد بود بلکه تباه کردن وقت است و اساساً حل این معما بر روند حرکت طبیعی و قهری زبان نیز هیچگونه تاثیر مثبتی ندارد . در حالی که آنچه از نظر علم زبان شناسی مورد انتظار و حائز اهمیت است بررسی وضع موجود زبانهای عالم است بنابراین در مورد زبان کردی نیز صرف نظر از پیشینه دور و دراز و تاریخچه کهن آن به واقعیت انکارناپذیر و عینی و ملموس این زبان در روزگار فعلی باید توجه نمود که امروزه زبان کردی با انشعابهای متنوع آن بالغ بر 40 میلیون نفر در نقاط مختلف گویش دار دارد و به عنوان یکی از زبانهای فعال و زنده دنیا در مجامع و سازمانهای جهانی شناخته شده و نام آن ثبت گردیده است . امروزه مردمان کرد زبان علاوه بر اینکه در غالب نقاط جهان پراکنده اند اختصاصاً در بخش وسیعی از خاورمیانه که سرزمین اجدادی و زادگاه آنان است و غالباً به نام کردستان معرفی گردیده است سکونت دارند ؛ در حالی که به دلیل تاثیر عوامل گوناگون سیاسی ، جغرافیایی ، اجتماعی ، فرهنگی و ..... در چگونگی سخن گفتن آنها تغییراتی به وجود آمده است که در بدو امر برای شنونده غیر کرد زبان درشنیدن این زبانهای متنوع تصور چند زبان مختلف حاصل می شود اما اگر از گویش داران کرد در هر نقطه عالم علی رغم اختلافی که در سخن گفتن آنها وجود دارد از نوع زبان آنان سوال شود همگی بدون استثناء نوع زبان خود را «کردی» معرفی می کنند و این اشتراک عقیده روشن ترین دلیل مبنی بر «یکی» بودن آبشخور اصلی شاخه های متنوع این زبان است البته چنین ادعائی تنها منحصر به زبان کردی نیست و در مورد زبانهای دیگر چون فارسی ، عربی ، انگلیسی ، روسی ، چینی ، اسپانیولی و ......... نیز درست است .



•    شاخه های زبان کردی امروز و حوزه جغرافیایی هر کدام:
الف) کرمانجی شمالی : این شاخه دارای گونه های زیر است : جزیره ای ، هکاری ، بایزیدی ، بوتانی ، شمیدینانی ، بادینانی
•    حوزه جغرافیایی:
1- در ترکیه : مناطق کرد نشین جزیره ، دیاربکر ، ارزروم ، بایزید ، هکاری ، ماردین ، بتلیس ، حران ، اگری ، شمدینان
2- در عراق : عقده ، دهوک ، زاخو ، عمادیه ، سنجار و .....
3- در ایران : ارومیه ، سلماس ، ماکو ، نقده ، برادوست ، ترگور ، مرگور ، و کردهای خراسان
4- در سوریه : تمام مناطق کرد نشین از جمله : قامیشلی ، حسکه
5- کردهای ساکن : ارمنستان ، آذربایجان ، گرجستان ، ترکمنستان  و ......
ب) کرمانجی جنوبی (سورانی) : این شاخه دارای گونه های زیر است : مکریانی ، سورانی (به طور اخص) ، اردلانی ، جافی
•    حوزه جغرافیایی:
1- مکریانی در ایران : مهاباد ، بوکان ، سردشت ، پیرانشهر ، نقده ، اشنویه
2-  سورانی (به طور اخص)
2-1 در عراق : سلیمانیه ، کرکوک ، اربیل ، موصل ، روانداز ، چم چمال ، شقلاوه ، کویه ، قلعه دیزه
2-2 در ایران : سقز ، بانه ، مریوان ، تکاب
3 – اردلانی در ایران : سنندج ، دیواندره ، کامیاران ، لیلاخ ،قروه
4- جافی
4-1 در عراق : شهر زور ، کرکوک ،حلبجه، کلار ، کفری و .....
4-2 در ایران : جوانرود ، روانسر ، سرپل ذهاب ، ثلاث باباجانی،باینگان،قسمت هایی ازشهرستان پاوه

ج) کلهری ،کرمانشاهی – لری
این شاخه دارای گونه های زیر است : کرمانشاهی ، لری ، فیلی ، لکی ، بختیاری

•    حوزه جغرافیایی:
1- کرمانشانی
1-1 در ایران : کرمانشاه ، دالاهو صحنه ، کنگاور ، قصر شیرین ، هرسین ، سنقر کلیایی ، اسلام آباد ، قروه ، بیجار ، ایلام ، ایوان ، آبدانان ، مهران ، دهلران
2-1 در عراق : خانقین ، مندلی ، نواحی بدره و ....
2- لری ، لکی ، فیلی ، بختیاری
در ایران : لرستان ، پشتکوه ، بخشی از ایلام و .....

د) گورانی (هورامی) – زازایی
این شاخه دارای گونه های زیر است : گورانی (اورامی) ، زازایی
•    حوزه جغرافیایی:
1-    گورانی (اورامی)
2-1 در ایران : اورامان تخت شامل جنوب مریوان ، ژاو رود ، اورامان لهون شامل پاوه ، نوسود ، نودشه
1-2 در عراق : بیاره ، تویله ،مناطقی از حلبجه، منطقه زنگنه و کاله یی در کرکوک
2- زازایی
در ترکیه : بخشهائی از مناطق : بین گول ، دیرسیم ، خارپوت ، معدن ، ارزنجان ، دیاربکر، اورفا ، بتلیس
شایسته بحث است که در مناطقی که برای هر کدام از شاخه هایی زبان کردی به طور اختصاصی ذکر شده است گویش داران سایر شاخه نیز کم و بیش وجود دارند و آنچه بیان شده است صرفاً براساس اکثریت گویش داران هر شاخه در هر منطقه است .

•    دستور زبان :
اکنون زبان کردی با وجود دو نوع حروف عربی و لاتین نوشته می شود . در کشورهای ایران – عراق و سوریه نوشتن کردی با حروف عربی و در ترکیه و شوروی با حروف لاتین نوشته می شود . الفبای کردی مرکب از 28 حرف بترتیب زیر است .
ا – ء – ب – پ – ت – ج – چ – ح – خ – د – ر – ز – ژ – س – ش – ع – ف- ق – ڤ (میان واو و فا) تلفظ می شود . ک – گ – ل – م – ن – و – (واو کوتاه) و (وا بلند) ه – ی – چنانچه می بینید حروف ط–  ظ – ص – ض-  ذ – ث – در کردی وجود ندارد و به جای (ط) حرف (ت) به جای ظ – ذ – ض – حرف ز و بجای ص – ث حرف( س) نوشته و تلفظ می شود و در عوض حرفی بنام (ڤ) مخصوص بخود دارد که صدائی ما بین (و) و ف دارد مانند    تا ڤگه = آبشار . حرف ل نیز در کردی دو نوع تلفظ می شود ل بزرگ که تلفظی همچون ض در عربی دارد و اغلب برای مبتدیان حتی کرد زبانان با حرف ض عربی اشتباه می شود مانند کال = نرسیده و دیگری ل کوچک که تلفظی مانند ل فارسی دارد مانند لیوار = لبه برای تشخیص ل بزرگ از کوچک بر روی آن علامت (^) می گذارند مانند خال = نشانه حرف ل بزرگ در فارسی وجود ندارد ولی در زبان انگلیسی فراوان تلفظ می شود و هر جا حرف ماقبل l حرف A باشد صدای لام کردی می دهد و فارسی زبانان که با زبان انگلیسی آشنایی دارند می توانند صدا و طرز تلفظ بزرگ را از روی این کلمات انگلیسی بفهمند . SHALL – SPICUAL   همچنین در زبان کردی دو نوع (ر) موجود است . یکی (ر) بزرگ که بالا یا پایین آن (^) می گذارند (اکنون بیشتر علامت (^)در پایین ر می گذارند ) مانند روژ= روز و این نوع تلفظ ر در فارسی نیز وجود دارد مانند روز – راه – راست ولی در فارسی علامتی بر روی آن نمی گذارند و تلفظ آن سماعی و از راه تمرین و ممارست است . نکته قابل ذکر در مورد حرف (ر) در کردی این است که تمام (ر) های که در اول کلمات می آیند (ر) بزرگند و اگر علامت (^) نیز در زیر یا روی آن نوشته نشود مانعی ندارد . البته (ر) بزرگ در وسط و آخر کلمات نیز می یابد ولی (ر) کوچک همیچوقت در اول کلمات نمی آید . حروف صدا دار (مصوتها ) در کُردی بدینقرارند : ا – ه – و – وو – ی – ی ی . در زبان کردی (و) بر دو قسم است یکی واو طولانی که بصورت (وو) نوشته می شود و کشیده می شود مانند :کورد – گول – بولبول و همچنین یک نوع (و) به نام (و) کراوه و ه بمعنی (باز) داریم که بر روی آن علامت (^) می گذارند مانند گول – چول و همچنین یکنوع (ی) به نام (ی) کراوه وه یا باز داریم مانند دی و سی و کی که همان کسره عربی محسوب می شود و بر روی آن علامت (^) می گذارند . همزه اول کلمه پیوسته بصورت کرسی نوشته می شود مانند : ئه ندازه – ئازاد – ئاشه وان – ئیران و در وسط و آخر کلمه همزه اگر ساکن باشد به صورت اصلی خود (ء) نوشته می شود و چنانچه همزه ی وسط و آخر کلمه متحرک باشد مثل همزه اول کلمه باز به صورت کرسی نوشته می شود مانند سوئال – هه رئیستا . در زبان کردی تشدید وجود ندارد و به جای آن  حرفی را که مشدد می گیرد دو بار تکرار می کنند ؛ مانند : زللـه در کردی هر جا بعد از همزه الف باشد (مد) به همزه وصل می گردد مانند ئاسن که با رسم الخط فارسی آسن نوشته می شود و یا بالعکس اگر بخواهیم کلمه آرد فارسی را با رسم الخط کردی بنویسیم اینطور می نویسیم (ئارد) .

منابع:
1-  رخزادی ، علی، آواشناسی و دستور زبان کردی ، 1379                   انتشارات الوند
2-  ایلخانی زاده ، مصطفی، خوداموز کامل کردی                         انتشارات محمدی سقز
3- امینی ، امیر، تحقیقی پیرامون زبان کردی  1377                     انتشارات هدف ، تهران

1)احمد،محمود،خود آموز کردی،سنندج، انتشارات مسعود،1375،ص64
2)احمد،محمود،فرهنگ اسامی فارسی –کردی-عربی،سنندج،م انتشارات سعود،1381،ص150
3)احمد،مارف،کتاب احمدی،سنندج،انتشارات کردستان،1379،ص51
4)اقراوی،آموزش زبان کردی با خط ورسم لاتین،مهاباد،انتشارات سیدان،1385،ص64
5)امینی،امیر،فرهنگ آسو کردی-فاسی-انگلیسی، قایم شهر،1381،ص516
6) امینی،امیر،فرهنگ آرام کردی-فاسی-انگلیسی، قایم شهر،انتشارات آرام گستر1382،ص377
7) امینی،امیر،فرهنگ گیا کردی-فاسی-انگلیسی، کرمانشاه،انتشارات طاق بوستان،1378،ص282
8)امینی،امیر،تحقیقی در زبان کردی،قایم شهر،1377،ص152
9)اورنگ مراد،فرهنگ کردی،تهران،1347
10)ایوبی،اسماعیل،فرهنگ اسامی،تهران،انتشارات تابش،1381،ص211
11)ایویوبیان مرکزی،محمد صالح،فرهنگ فارسی به فارسی و کردی،ارومیه،2جلد1381
12)ابراهیم پور تقی،واژنامه فارسی-کردی،تهران،انتشارات ققنوس،1373،ص429
13)ابراهیم پور،تقی،دستور زبان کردی،تهران،انتشارات ایران جام،1378،ص159
14) ابراهیم پور تقی،واژنامه کردی-انگلیسی،تهران،انتشارات ققنوس،1371،2جلد
15)ابراهیمی محمد،محمدصالح،تغییرات فرهنگی زبان کردی،تهران،انتشارات جواهری،1360،ص112
16)ایلخانی زاده،مصطفا،خود آموز کردی به فارسی،تبریز،انتشارات یاران،1369،ص60
17) ایلخانی زاده،مصطفا،خود آموز زبان کردی،تبریز،انتشارات یاران،1374،ص60
18)بالدار،امین،خواندن نو،مهاباد،انتشاراب سیدان،1375،ص78
19)برفی،عطا،دستور زبان کردی،تهران،نشر احسان،1377،ص97
20)بلخانلو،علی،یعقوب،دادافکن،فرهنگ کردی،تبریز،انتشارات سالار،1381،ص299
21)حاجی زاده،محمد،فرهنگ اسامی ایرانی،تهران،انتشارات دریچه،1380،ص448
22)حسن زاده،شهرام،مکالمات روزمره کردی،تبریز،انتشارلت یاران،1378،ص151
23)جاف،احسان علی،فرهنگ جیبی انگلیسی کردی،تهران ،نشر احسان،1381،ص598
24)جهانی،پرویز،آموزش زبان کردی به دو شیوه،ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1370،ص51
25)خانی،احمد،فرهنگ نو بهار،پرویز جهانی،ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1367،ص62
26)خاکی،خالد،اسم نامه کردی،سقز،انتشارات محمدی،،1381،ص110
27)خال،محمد،فرهنگ خال،سقز،انتشارات محمدی،1366،3جلد
28)خزری،شهاب،فرهنگ گیاهان درمانی،سنندج،1381،331
29)خرم دل،مصطفا،خود آموز کردی،سنندج،انتشارات کردستان،1381،ص173
30)درویشیان،علی اشرف،فرهنگ کردی کرمانشاهی،تهران،انتشارات سهند،1375،ص434
31)رخزادی،علی،آوا شناسی ودستور زبان کردی،تهران،انتشارات ترفند،1379،ص320
32)زبیحی،عبد الرحمان،قاموس زبان کردی،ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1376،ص480
33)صادق،طاهر،دستور زبان کردی،مهاباد،1375،ص125
34)سبحانی،حسین،اسم نامه کودکان،سنندج،انتشارات گوران،1381،ص127
35)سلطانی،رحیمی،دستور زبان کردی،مهاباد،1380،ص61
36)صفی زاده،صدیق،فرهنگ بورکه ی کردی-فارسی،تهران ،انتشارات پلیکان،1379،2جلد
37) صفی زاده،صدیق،فرهنگ ماد کردی-فارسی،تهران ،انتشارات عطایی،1379،2جلد
38) صفی زاده،صدیق،فرهنگ اسامی زنان،تهران،انتشارات پلیکان،1378،ص32
39)صفی زاده،نامق،آموزش زبان کردی،تهران،انتشارات پژوهنده،1377،ص82
40)صمدی ،عبدلله،آموزش خواندن و نوشتن زبان کردی،کردستان،انتشارات ارویج،1381،ص110
42)شرفکندی،عبدالرحمان،هنبانه بورینه،تهران،انتشارات سروش،1376،ص135
43)عزیزابراهیم،ابراهیم،ضمیردر زبان کردی،ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1367،144
44)علی ،احسان،فرهنگ کردی جاف،تهران،نشر احسان،1382،ص499
45)علی،احسان،فرهنگ کردی –ترکی جاف،تهران،نشر احسان،1382،ص664
46)فریورکردستانی،بهمن،کردی یاد بگیرید،بانه،انتشارات ناجی،1372،ص44
47)فضل اللهی،سیامک،الفبای زبان کردی،سنندج،انتاشارات تافگه،1381،ص25
48)فلاح پور،حسین،فرهنگ کردی،ارومیه ،انتشارات مانا تایب،1381،ص394
49)فیض زاده ،طه،فرهنگ  کلمات مرکب،ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1367،ص233
50)فیض زاده،طه،نو بر،تهران ،انتشارات سروش،1364،ص55
51)قاضی،احمد،دستور زبان کردی،ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1367،ص125
52)قاسمی،اسماعیل،یادگیری الفبای کردی، ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1381،ص32
53)کرمی،فریبا،گلچین فرهنگ اسامی،تهران،انتشارات ناژین،1378،ص264
54)کریم پور،کریم،شرق فرهنگ گویش کلهری کرمانشاه،کرمانشاه،انتشارات صبح روشن،1380،ص30
55)کریم پور،کریم،دستور زبان کردی کرمانشاهی،کرمانشاه،انتشارات وزیری،1373،ص54
56)کریمی دوستان،غلام حسین،کردی ایلامی،سنندج،انتشارات دانشگاه کردستان،1380،ص292
57)کلباسی،ایران،کویش کردی مهاباد،تهران،موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،1362،ص251
58)مصری،محمد امین،یادگیری سه زبان در سه هفته،مهاباد،انتشاات فجر،1368،ص93
59)مدرس،عبدلکریم،شرح تصریف زنجانی،سنندج،انتشارات کردستان،1378
60)مرادی،بدیع،فرهنگ اسامیکردی –فارسی-عربی،تهران،انتشارات نویسنده،1381،ص96
61)موکری،محمد،فرهنگ اسامی پرنده گان ،تهران،انتشارات امیرکبیر،1361،ص178
62)مجیدی،محمد سعید،فرهنگ اسامی کردی،سنندج،انتشارات گوران،1366،ص63
63)مردوخ،محمد،فرهنگ مردوخ،سنندج،انتشارات غریقی،1360
64)نانوا زاده،علی،فرهنگ زبان پهلوی،تهران،انتشارات توکلی،1380،ص336
65)موسسه صلاح الدین،خواندن کردی، ارومیه،انتشارات صلاح الدین ایوبی،1367،ص91
66)نبرز جمال،زبان متحد کردی،مهاباد،انتشارات سیدان،1357،ص128
67)وقایع نگارکردستانی،علی اکبر،فرهنگ کردی-فارسی ،تهران ،انتشارات توکلی،1369،ص223
68)وهبی،توفیق،منشاء زبان کردی ریشه زبان کردی،ترجمه طه فیضی زاده،مهاباد،انتشارات سیدان،1361،ص60
69)هاشم نیا،محمود،ملوک محمدی،فرهنگ کردی بیجار،تهران

پایان بخش اول – ادامه دارد