روش شناسی مردمی با تاکید برنظریات آرون سیکورل

عزیز مصطفایی

تصویر: آرون سیکورل                        
مقدمه
نیمه دوم قرن بیستم شاهد از هم پاشیدن نظام سابق جهانی، فروپاشی نظام متحد سابق، سست شدن فشارهای اخلاقی به عنوان بنیان نظام اجتماعی و غلبه ایده های فرد گرایانه بود، پیدایش اتنومتدلوژی با آن عقاید خاص که در مورد نظم اجتماعی دارد در این دوره قابل پیشبینی می نمود، از نظر تاریخی اتنومتدولوژی را می توان

تصویر: آرون سیکورل                        
مقدمه
نیمه دوم قرن بیستم شاهد از هم پاشیدن نظام سابق جهانی، فروپاشی نظام متحد سابق، سست شدن فشارهای اخلاقی به عنوان بنیان نظام اجتماعی و غلبه ایده های فرد گرایانه بود، پیدایش اتنومتدلوژی با آن عقاید خاص که در مورد نظم اجتماعی دارد در این دوره قابل پیشبینی می نمود، از نظر تاریخی اتنومتدولوژی را می توانواکنشی دیگر در قبال کارکردگرایی جامعه شناسی دانست.
 Ethno methodology به معنای روش های  است که مردم هر روزه به کار می گیرند، روش شناسی مردم نگارانه اساسا بر آن استوار است’’ تا ثابت کند که جامعه چیزی نیست جز دستاورد عملی و پیوسته افراد‘‘وایگرت 1981

روش شناسی مردمی
شاخه عمده روش شناسی مردمنگارانه تحلیل گفتگو یا توصیف و توضیح قابلیت های است که گوینده عادی ضمن مشارکت در کنش متقابل معقولانه و اجتماعا سازمان نیافته به کار می برد و به آن اتکا می کند و به عبارتی رویه های است که گفتگو کنند-گان به و سیله آنها رفتار خودشان را تنظیم می کنند و رفتار دیگران را از همین طریق می فهمند و با آن بر خورد می کنند (هرتیج و انگینسون1984) پس تحلیل گران گفتگو به دنبال کشف نظم و قاعده ای اند که در نتیجه گفتگوی مردم به دست می آید و در همین گفتگو ها نیز پیدا می شوند.
تحلیل گران گفتگو از جهت روش شناختی بیشتر به بررسی گفتگو-های مردم در موقیت های طبیعی و در عین گفت و شنود آنها می-پردازد و غالبا از نوارهای ضبط صوت و ویدئوی استفاده می-کنند ،این روش اجازه می دهد که اطلاعات از دنیای واقعی سرچشمه بگیرد، نه این که محقق آن را بر این جهان تحمیل کند .
تحلیل گفتگو مبتنی بر این فرض است که گفتگو سنگ بنای صورت-های دیگر رفتار فیمابینی و رایج ترین صورت کنش متقابل است.
«مهان و وود» در سال 1975با تاکید بر اینکه کنش و کنش متقابل از فعالیت های ذهنی بر می خیزد خود را به کارهای گارفینکل نزدیک می کنند و معتقدند که روش شناسی مردمی واقعیت اجتماعی را بدین سان    می بیند:
«واقعیت وابسته است به کاربرد بازاندیشانه و بی وقفه مجموعه ای از دانش اجتماعی در جریان کنش متقابل از آنجا که این کار باز اندیشانه مبتنی بر کنش متقابل، اجزای واقعیت را روی هم سوار می کنند بدون آن واقعیت نمی تواند ادامه یابد بنابراین هر واقعیتی شکننده است و از آن جا که انسان ها ممکن است بیش از یک واقعیت را تجربه کنند باید گفت که واقعیتها پدیده های تحرک پذیرند »
1-واقعیت به عنوان یک فعالیت بازاندیشانه: به نظر روش-شناسان مردم نگار در جریان فعالیتها ی اجتماعی به دلیل پنهان کردن این فراگرد ها از خودمان به ندرت از وجود آنها آگاهی پیدا می کنیم به همین دلیل روش شناس مردمنگار دنبال آزمایش های نقض کننده می رود تا این فراگرد ها بر ما آشکار شود برای مثال: هنگامی که به یکی سلام می کنیم و او متقابلا به ما سلام می کند، هر دوی ما به این آگاهی نداریم که یک کار بازاندیشانه انجام می دهیم، اما زمانی که طرف مقابل رو ترش می کند و بی اعتنا از کنار ما رد می شود تازه آگاه می-شویم که داشتیم یک واقعیت اجتماعی را ایجاد می کردیم ولی در این کار موفق نشدیم و سعی به ترمیم آن می کنیم بدین گونه او حتما سلام مرا نشنیده است یا شاید حال خوشی نداشته است.
2-واقعیت به عنوان یک مجموعه دانش منسجم: روش شناسان مردمنگار به مطالعه استعدادهای باز اندیشی انسانها پایبندند، عموما با این مسئله آگاهی بیشتری دارند و سعی می کنند دامنه تعریف های ناشی از این مسئله را محدود سازند.
3-واقعیت به عنوان یک فعالیت مبتنی بر کنش متقابل: واقعیت اجتماعی به گونه حاضر و آماده وجود ندارد وجود واقعیت به کنش متقابل بی وقفه و ساخت اجتماعی واقعیت از سوی مشارکت کننده گان بستگی دارد.
4-شکنندگی واقعیت: واقعیت های اجتماعی پدیده های خلق شده ای هستند در نتیجه ساختارهای سختی نیستند و به گونه های مختلف می توان آنها را دچار اختلال کرد پس یک روش شناس مردمنگار چه زمانی تواند این کار را برای بررسی فراگرد های ساخت واقعیت به گونه آگاهانه انجام دهد؟
5-تحرک پذیری واقعیت: به این معنی است که انسان ها در عرصه-های زندگی می توانند از یک واقعیت به واقعیت دیگر حرکت کنند برای مثال کار های متفاوتی که در زندگی روزمره انجام می دهیم از مدرسه به زمین فوتبال و... می رویم، یکی از موارد شدید این قضیه زمانی اتفاق می افتد که آدمهای عادی به مواد مخدر اعتیاد پیدا می کنند و یا یک فرد خدا نشناس به بنیاد گرایی مذهبی روی می آورد.

برخی از مفاهیم بنیادی روش شناسی مردمی:

توضیح دادن:«فراگردی است که انسانها از طریق آن جهان را برای خود قابل درک  می سازند» (هندل1682)   
توضیح دادن همان شیو های است که انسان ها به وسیله آن ها موقعیت های خاص را مورد توصیف، تحلیل، نقادی و آرمان پردازی قرار می دهند، روش شناسان مردمی به این مورد توجه خاصی دارندو به رویه های عملی و چگونگی رد یا اثبات گفته ها می پردازند.
تعبیر پذیری: اصلاح تعبیر پذیری از زبان شناسی گرفته شده است که به این خاصیت جملات اشاره دارد که می توانند در محیط ها متفاوت معانی متفاوتی داشت؛ برای مثال جمله هوا بارانی شده در موقعیت های متفاوت معانی متفاوتی پیدا می کند، در روزی که می خواهیم به یک گردش دسته جمعی برویم، بعد از پایان یک دوره  خوشکسالی، زمانی که آب رود خانه بش از حد بالا بیاید، تعبیر پذیری بیانگر درون فهمی است به این معنی به کنش کنشگر توجه خاصی می شود تا تصورات محقق.
اصل وغیره: یعنی ما بر پایه یک اطلاع مبهم کنشمان را آغاز می کنیم بعد به دنبال اطلاعات دیگر در محیط عملی کنش می گردیم تا از این طریق آنچه که اتفاق افتاده است درک کنیم و از آن سر در بیاریم، غیر از این زندگی آدمها به ندرت تحقق پیدا می کرد.
روش سندی: هم آدم های معمولی و  هم جامعه شناسان از روش سندی استفاده می کنند این روش مستلزم کوششی است در جهت تشخیص«یک الگوی مسلط در ورای یک رشته نمود ها بدان سان که نمودی نشانگر، بیانگرو سندی دال بر وجود الگوی مسلط تاقی می شود»(تی.ویلسون1970)
زبان طبیعی :این نظام عملکرد به انسان ها اجازه می دهد تا در باره تولد عینی نمایش زندکی اجتماعی بگویند، بشنوند و شهادت بدهند، زبان طبیعی مانند مقولات زبان شناسی نیست این زبان با ساختار بنیادی کنش متقابل گفت و شنود سروکار دراد.«نمونه های این زبان شیوهای را در بر می گیرد که آدمها از طریق آن در گفتگو هایشان نوبت می-گیرند و یا در صورت قطع گفتگو در صدد رفع و رجوع این قضیه بر می آیند». (زیمرمن1987)
 
روش شناسی مردمی و بررسی مطالعه زبان از دیدگاه آرون سیکورل:
تکیه بر بررسی زبان در برنامه متخصصین روش شناسی مردمی جای خاصی را به خود اختصاص داده است، برخی از آنان از جمله گارفینکل بررسی های خود را روی مطالعه وسیع زبان و پیشینه فلسفی آن که منبعث از کارهای  پدیدار شناسان مخصوصا نظریات الفرد شوتس متمرکز نموده اند، دیگر محققان به نحوه ترتیب و چگونگی فراگیری زبان در زمینه آموزشی و علمی تاکید کرده اند، در این رابطه می توان کار سیکورل را مطرح کرد.
زبان ارتباط بسیار نزدیک و آشکاری با همه روشهای تحقیق در زمینه روش شناسی مردمی دارد، زیرا از طریق قالب ها و اشکال مختلف زبان است که پیام ها منتقل می-شوند و درک متقابل ایجاد می شود .
سیکورل معتقد بود که در خود زبان بایستی عنصری وجود داشته باشد که به سبب آن وجود سازمان اجتماعی امکان پذیر گردد ،علاوه بر آنچه که مردم به یکدیگر اظهار می کنند و بدان وسیله تداوم فعالیت های مختلف را امکان پذیر می سازد ،شاید چیزی در باره روش های که مردم با یکدیگر ارتباط برقرار می نمایند و بدان وسیله حصول منظم فعالیت ها را تامین می کنند باید وجود داشته باشد این نظریه با مطالعه و بررسی زبان های معمول و متداول تایید شده است از جمله طریق مفهوم شدن آنچه مسائل عام یا فعالیت های عادی نامیده می شود، سیکورل در بررسی زبانی که پلیس و افسران کار آموز در انجام امور مربوط به خود به کار می برند می پرسد: چگونه فعالیت های افسران مرتبط با مسئله امنیت و تسهیلات باز داشتگاهی منجر به تهیه و کسب اطلاعاتی می شود که خود بخشی از پرونده رسمی جوانان بزهکار را تشکیل می دهد. چنین زبان بدون مراجعه به قواعد و نظریه های ساخته پرداخته معمول و پذیرفته شده مورد عمل مامورین قابل فهم نیست ،به هر حال قواعد و نظریه ها در احساس مشترک و عقل سلیم یا طبقه بندی عامیانه ریشه دارد که به شناخت وآگاهی مامورین قدرت قانونی می بخشد.
سیکورل می گوید که خصوصیات هر رویداد یا واقعه به نحوی با آگاهی عام و عقل سلیم مردم عجین شده و معرف تجارب معمولی است که بدان وسیله مردم، جهان پیرامون خود را باز می یابند و درک می کنند.
مطالعات سیکورل وی را به تدریج به سوی این حقیقت که چگونه زبان اساسا به کارگرفته می شود تا نیاز های روزمره را بر طرف کند پیش می رود. قصد او از بررسی تحقیقات پلیس نشان دادن این امر بود که چگونه مقولات نظری، قانونی و رسمی بر اساس پدیده مواجه شدن ها شکل می گیرد ،و چگونه گزارش های رسمی می توانند متضمن مذاکرات و گفتگو های دقیق وپیچیده، گفتار ظریف و یا خشن باشد که نهایت منجر به قضاوت و صدور حکم صریح قانونی در مورد شخص معینی می شود.
بنابراین زبان در برنامه های روش شناسی مردمی جا خود را باز می کند ،زیرا زبان وسیله ای است که از طریق؛ آن مواجه و مذاکرات صورت می پذیرد ،و همچنین وسیله ای است که از طریق آن مردم اعمال خود را اصلاح، توجیه و بیان می نمایند زبان رسمی که در گزارشات پلیس به کار گرفته می شود در واقع ترجمه ای از مکالمات و صحبت های واقعی و معمولی است که تقسیم بندی و مقوله بندی شده و به صورت سوال و جواب در آمده است.
مطالعات سیکورل در رابطه زبان با معنی در پی جواب دادن به چندین سوال مهم است: چگونه کلمات با هم جمع می شوند و مفهوم پیدا می کنند ؟چگونه مجموعه از لغات و دستور زبان  جملاتی را با امکانات نامحدود برای مکالمه و محاوره می سازد؟ چگونه افراد عادی که بسیاری از آنها نسبت به قواعد دستور زبان و نیز نسبت به بسیاری از واژه ها و مکالمات زبان مادری بیگانه هستند ولی می توانند به طریق شایسته منظور خود را به دیگران بفهمانند.
این سوالات مدت ها دانش زبان شناسی نظری را به خود مشغول کرده بود و شعبه ای از این دانش که در روش-شناسی مردمی اهمیت پیدا کرد «زبان شناسی پویا» یا زایشی نام دارد که متشکل از چندین نظریه است که بر پایه اجزای تشکیل دهنده یک جمله و ترتیب قرار گرفتن این اجزا در کلامی معنادار استوار است.
نحو در زبان از چگونگی قرار گرفتن کلمات در کلام، عبارات و جملات بحث می کند، واضح است که یک کلمه به صورت تصادفی نمی تواند با کلمات دیگر ترکیب شود و در عین حال به یک جمله مفهوم بخشد، کلمات ، جملات و عبارات به شیوه های معینی و بر اساس قواعد خاص شکل می گیرند، نکته اینجا است که درست همان طور که قواعدی بر چگونگی نحو کلمات حاکم است مجموعه از قواعد بر چگونگی ترکیب جملات نیز حاکم است.
*علم بیان: عبارت است از مطالعه و بررسی چگونگی ارتباط معانی با کلمات در قالب جملات به عبارتی هر کلمه می تواند معانی متفاوتی داشته باشد که در جملات مختلف درک شود یعنی معانی در ساختار جملات فهمیده می-شوند.
موضوعی که در اینجا در مورد تجزیه و تحلیل زبان قابل ذکر است این است که سخن گفتن معمولی به این دلیل امکان پذیر است که هر فرد معمولی از عهده انجام عمل پیچیده ،تجربه و شناخت معانی کلام بر می آید و همچنین همه کسانی که به زبان مادری صحبت می کنند از قواعد تغییر شکل لغات و تصریف قواعد و دستور زبان و قواعد نحو آگاهی دارد هر چند قادر به بیان آگاهی خود در این زمینه نباشد.
علم نحو می گوید یک کلام معنی دار با یک جمله کامل همراه است و صرف نظر از زمینه ای که در آن ساخته شده است باید موضوع قابل توجیهی را بیان کند، مانند جملاتی که در مطبوعات به چشم می خورد یا توسط سخنرانان بیان می شود اما متخصصین روش شناسی مردمی به ویژه سیکورل به جملاتی علاقه هستند که به طور عادی در محاورات روزمره به کار می رود و معتقدند که این سخنان از قبل آماده نشده اند،یعنی مشخصه اصلی سخنان روزمره دقیقا مقابل دیدگاه نحویون است.
سیکورل شناحت خصوصیات زندگی روزمره را با نظریه دستور زبان پویا در می آمیزد و نتجه این ترکیب را «علم نحو پویا» نام می گذارد، نظریه علم نحو پویا بر این نکته تاکید می کند که هر چند ادای کلام قابل فهم، مستلزم حفظ ساختار های زبان شناسی غیر قابل تغییر است، ولی هنوز بسیاری از گفتار هاو سخنان از نظر ساختاری کاملا سازمان نیافته اند، لذا در جهت تامین ساختار های مادی و لازم کلام عامل جدیدی دخالت دارد که همان مسائل اجتماعی است.
ملاحضه می شود که سیکورل زمینه اصلی روش شناسی خود را بر نحوه بیان ادای مطالب و گفتارهای ظاهری قرار داده، و سعی کرده روابط اجتماعی را از این طریق تعریف و روشن سازد ولی هنوز یک نتیجه نظام یافته علمی از آن  حاصل  نشده است.

نتیجه گیری
روش شناسان مردم نگار نوعا مدعی نیستند که زندگی اجتماعی فاقد نظم است، برخلاف آنچه که ممکن است به نظر آید، آنان از کنش متقابل تاثیر پذیرفته اند که مسیر ظاهرا منظم و قابل پیش بینی دارند، اما روش-شناسان مردمنگار در چنین چنین تعاملی چالش متفاوتی را می بینند، در واقع آنها منکر نوعی نظام محدود کنند ناشی از فرهنگ همچون چشم اندازهای ارزشی مشترک یا کنش های ثابت متنی(زمینه ای)هستند.
منابع
1.    استونر،رابرت،متفکرین بزرگ جامعه شناسی،ترجمه مهرداد میردامادی،نشر مرکزی،تهران1379
2.    اسکید مور،ویلیام،نظریه های جامعه شناسی،نقد نظری در جامعه شناسی،ترجمه گروهی از مترجمان،انتشارات تابان.  
3.    توسلی،غلام عباس،نظریه های جامعه شناسی،انتشارات سمت،چاپ اول1369
4.    ریتزر ،جورج،نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر،ترجمه محسن ثلاثی
5.    یان کرایب،نظریه های مدرن جامعه شناسی از پارسنز تا هابرماس ،ترجمه  عباس مخبر،نشر آگه

[e-mail]