جنگل های حرا شناسه استان هرمزگان

استان هرمزگان با ۶۸ هزار و ۸/۴۷۵ کیلومترمربع مساحت در جنوب ایران و حاشیه شمالی خلیج‌فارس و دریای عمان قرار دارد. این استان که ۱۴ جزیره، ۴۰ بندر کوچک و بزرگ، ۱۳ شهرستان و ۲۸ شهر، ۳۶ بخش و ۸۳ دهستان دارد از جایگاه ویژه طبیعی، استراتژیک و تاریخی برخوردار است.

خلیج‌فارس جزو کهن‌ترین دریاها است و ساکنان اطراف آن از جمله ساکنان استان هرمزگان نخستین انسان‌هایی بودند که با فن دریانوردی آشنا شدند و به کشتیرانی پرداختند.

در دوره ساسانیان، هرمزگان از مراکز مهم داد و ستد و پیوند بازرگانی به شمار می‌آمد که یافته‌های باستان‌شناسی موید این ادعا است.

● جنگل‌ حرا

از نادرترین پوشش‌های گیاهی منطقه و جهان، جنگل‌های حرا است، که با شرایط ویژه‌ای در آب دریا رشد می‌کند. حرا گیاهی از تیره شاهپسند و در اندازه‌های ۳ تا ۶ متر است که هنگام مد دریا تا گلوگاه در آب فرو می‌رود و به کمک خاصیت تصفیه‌ای پوسته‌اش، آب دریا را جذب و نمک آن را دفع می‌کند. برگ حرا علاوه بر خاصیت خوش‌خوراکی برای دام، ارزش غذایی معادل یونجه و جو دارد. درختچه حرا از ویژگی‌های اکوسیستم استان هرمزگان است که در نواحی پراکنده‌ای از تنگه هرمز به سوی خاور و اقیانوس هند، در سواحل‌ دریای عمان به چشم می‌خورد.

جنگل‌های حرای قشم توسط سازمان علمی ـ فرهنگی ملل متحد «یونسکو»، در فهرست ذخایر زیست‌جهانی به ثبت رسیده است. شرایط زیستی حاکم بر جنگل‌های حرا موجب شده است تا گونه‌های مختلف جانوران و گیاهان در آن ادامه حیات دهند و پرندگان بسیاری در زمستان به این منطقه مهاجرت کنند.

سالانه بیش از ۱۰۰ گونه پرنده آبزی و کنارآبزی در این منطقه دیده می‌شوند. انواع کاکایی‌ها، پرستوهای دریایی، فلامینگوهای سرخ‌پر، حواصیل‌های سفید و خاکستری از انواع پرندگان مهاجر هستند که به این مکان‌ها مهاجرت می‌کنند.

● مناطق حفاظت شده

در استان هرمزگان به‌ویژه در کرانه‌های ساحلی مناطق چهارگانه شامل پناهگاه حیات وحش، مناطق حفاظت شده به همراه تالاب بین‌المللی وجود دارد. مجموعاً نه تالاب که از این موارد چهار تالاب جزو کنوانسیون رامسر و تالاب بین‌المللی محسوب می‌شود. منطقه حفاظت شده جزیره فارو و سراج در شهرستان بندر لنگه به همراه تالاب‌های تحت مدیریت و نیز پارک ملی دریایی نایبند که قسمتی از آن در حوزه سیاسی استان هرمزگان قرار دارد، مجموعاً هشت منطقه حفاظت شده در کرانه ساحلی هرمزگان هستند که هرکدام دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود است برای نمونه:

منطقه حفاظت شده حرای خوران ۲۵۱۸ هکتار مساحت دارد و از نظر ویژگی‌های اکولوژیکی و زیستی جزو پیوسته اکوسیستم تالاب بین‌المللی حرای قشم است.

پوشش گیاهی آن گز، نی، لویی و جگن است و حیواناتی مانند گربه وحشی و گرگ، مرغابی‌ها، اگرتها، سلیم خرچنگ‌خور، پرستوی دریایی، حواصیل هندی، عقاب دم‌سفید و حواصیل بزرگ و لاک‌پشت سبز در این منطقه زیست می‌کنند.

● منطقه فارور

منطقه فارور با ۲۸۴۸ هکتار وسعت در ۴۵ کیلومتری بندر لنگه واقع است. حداکثر بلندی آن ۱۴۲ متر است. این منطقه دارای پستی و بلندی و تپه‌‌ماهورهای متعدد با ساختار نمکی و سواحل صخره‌ای همراه با پرتگاه‌های بلند است. پوشش گیاهی آن اکاسیا، کهور و کنار است. این جزیره غیرمسکونی و مملو از مرغان دریایی، دارای منابع آب بسیار محدود است به‌طوری‌که آب آشامیدنی پرندگان و وحوش موجود در آن با استفاده از سه حلقه چاه تأمین می‌شود. پرستوی دریایی و عقاب ماهیگیر از مهمترین پرندگان جزیره فارور به‌شمار می‌آیند. بلبل‌خرما، پری‌شاهرخ، دلیجه، سنگ‌چشم، زرده‌پر، سرزیتونی، چک‌چک و غراب‌گردن قهوه‌ای از دیگر پرندگان ساکن این جزیره هستند. جبیر(نوعی آهو) تنها جانور چهارپای این جزیره است که به دلیل حمایت‌هایی که از آن به عمل آمده است جمعیت قابل توجهی دارد.

● چشمه‌های آبگرم

مجتمع توریستی و آب‌درمانی گنو: این مجتمع در ۲۹ کیلومتری شمال غرب بندرعباس در زمینی به مساحت ۱۰ هزار مترمربع ساخته شده است، این مجتمع شامل استخرهای زنانه، مردانه، جکوزی، مجموعه اقامتی ۲۳ اتاقی، نمازخانه، محوطه‌سازی آلاچیق و رستوران سنتی و پارک شادی است. چشمه آبگرم سه‌خان، چشمه آبگرم آسک، چشمه آبگرم بادون و چشمه آبگرم چارک از چشمه‌های آبگرم هرمزگان هستند.

● صنایع‌دستی

صنایع‌دستی استان هرمزگان شامل قالیبافی، گلیم‌بافی، گبه‌بافی، سفالگری، حصیربافی، گلابتون دوزی، سوزن‌دوزی، خوس‌ دوزی، زری‌بافی، چادر شب‌بافی، جاجیم بافی، مبلمان‌سازی، خرسک‌بافی، سنگ‌تراشی، صنایع‌دستی دریایی و انواع بافته‌های کوچک مانند توبره، کشکدان، نمکدان و خورجین است. صنایع‌دستی موجود در استان هرمزگان عمدتاً فصلی بوده و ۹۰درصد تولیدکنندگان زن هستند.

● حصیربافی

از حصیربافی باید به عنوان رایج‌ترین صنعت دستی استان هرمزگان نام برد چرا که ماده اولیه مورد نیاز آن برگ درخت خرما است که به حد وفور در اختیار صنعتگران قرار دارد. تولید انواع فرآورده‌های حصیری که کاملاًَ جنبه مصرفی دارد در استان رایج است. روستاهای میناب، بشاگرد، بندر لنگه و اطراف آن از مناطق مهم بافت حصیر است.

● صنایع دریایی

هرسال به هنگام جزر و مد دریا، انواع صدف‌ها، حلزون‌ها و بقایای آبزیان خلیج‌فارس در سواحل جزایر می‌ریزد که توسط افراد باذوق از آنها تابلوها و اشیای گوناگونی تولید می‌شود.

مواد اولیه مصرفی شامل پوسته حلزون‌ها، صدف‌ها، استخوان‌ ماهی، گوش‌‌ماهی و مرجان است و برای اتصال قطعات انتخاب شده از چسب بی‌رنگ استفاده می‌شود. اشیای ساخته شده از صدف و سایر بقایای آبزیان در گونه‌های مختلف شامل دستبند، گردنبند، انگشتر، گوشواره، آویزهای مختلف، پرده، تابلو، جعبه‌ جواهر و جای دستمال‌کاغذی در بازار عرضه می‌شود.

● آثار تاریخی

▪ حمام گله‌داری: این حمام در محله اوزی‌ها قرار دارد. قدمت این حمام به دوره قاجاریه می‌رسد و در سال ۱۳۳۰ هجری به همت حاج احمد گله‌داری مرمت شده است. در این بنا بیشتر از سنگ‌های دریایی، اسفنجی، ساروج و گچ دستکوب استفاده شده است. حمام شامل بینه، سربینه، گرمخانه و خزینه است و پنج گنبد کوچک و بزرگ دارد. سیستم گرمادهی حمام شامل انبار سوخت، آتشدان، دیگ، دودکش‌ها و گودال‌ جمع‌آوری خاکستر است. آب مصرفی حمام از چاهی به عمق ۱۰ متر تأمین می‌شده است. این اثر در سال ۱۳۷۷ به ثبت ملی رسید.

▪ معبد هندوها: معبد هندوها یا بت‌گوری، سال ۱۳۱۰ هجری قمری از محل جمع‌آوری هدایای هندوها توسط تجار هندی ساخته شده است. گنبد زیبای معبد که بر روی تالار اصلی قرار گرفته و مقرنس‌های پیرامونی آن به همراه ۷۲ برجک به اضافه نقوش گل نیلوفر نه‌تنها در سواحل جنوبی بلکه در تمامی ایران نمونه منحصربه‌فرد سبک معماری هندی است. این معبد در سال ۱۳۷۷ به ثبت ملی رسید.

مسجد گله‌داری، امامزاده سید فطفه(ع)، امامزاده شاه محمدتقی(ع)، امامزاده سیدکامل(ع)، زیارتگاه خواجه‌ خضر، مسجد جامع اهل سنت، حمام پگ، مجموعه برکه‌های باران، گنبد سرخ، موزه مردم‌شناسی خلیج‌فارس، آسیاب مارم و قلعه فین از دیگر آثار تاریخی این منطقه است.

▪ آثار تاریخی بندر لنگه: شهر لنگه، مرکز شهرستان بندر لنگه، با پهنه‌ای حدود ۲۰ کیلومترمربع در جنوب غرب هرمزگان، قرار دارد.

▪ خانه فکری: بنای خانه فکری توسط یکی از تجار معروف بندر لنگه به نام مرحوم حاج عبدالواحد فکری ساخته شده است. این بنا با بادگیرهای بلند و زیبای خود یکی از الگوهای اصلی معماری جنوب به شمار می‌آید. این اثر سال ۱۳۷۵ به ثبت ملی رسید.

▪ مسجد افغان: این مسجد در محله افغان بندرلنگه قرار دارد و دارای یک شبستان زمستانی و یک شبستان تابستانی است که ستون‌های آن گچبری قالبی زیبا و برجسته شده است. تاریخ ساخت این بنا سال ۱۲۷۰ هجری قمری است. این اثر سال ۱۳۵۴ به ثبت ملی رسید.

مسجد ملک بن عباس، مسجد خداداد، قلعه لشتان، قلعه مغویه، خانه گلبتان، بنگله، خانه فاروق و ساحل مهتابی از دیگر آثار دیدنی شهرستان لنگه است.

● آثار تاریخی بستک

▪ موزه جناح: ساختمان این موزه با سنگ و ساروچ با زیربنایی به مساحت ۳۰۰ مترمربع سال ۱۳۵۳ هـ .ق به فرمان حاج محمدخان بندرعباسی در روستای جناح شهرستان بستک برای پسرش شیخ محمد نورخان ساخته شد.

▪ کاروانسرای بستک: این کاروانسرا در ابتدای جاده بستک به لارستان واقع است. زمان ساخت آن به اوایل دوره قاجاریه برمی‌گردد. ساختمان آن مربع شکل است و تمامی حجره‌های آن گرداگرد حیاط اندرونی قرار دارند. از این محل در گذشته برای استراحت و اتراق کاروانیان استفاده می‌شده است.

مسجد جامع قدیم بستک، حمام خان، قنات‌های دهنگ، آرامگاه شیخ احمد شیخ راشد مدنی، آرامگاه سید مظفر کوخرد، مدرسه مصطفویه مجموعه بازار بستک، خانه کاظم، مقبره سید تاج‌الدین منصور، مقبره شیخ عبدالقادر مدنی، قلعه ایلود و آرامگاه زاهد محمد نیز از دیگر آثار تاریخی شهرستان بستک هستند.

● آثار تاریخی قشم

▪ غارهای خربس: این غارها در فاصله ۱۱ کیلومتری شهر قشم بر سینه کوهی مشرف به دریا واقع است، این غارها که براثر عوامل طبیعی و امواج دریا بوجود آمده‌اند، بعدها در سده‌های اولیه و میانی اسلام توسط ساکنان محلی گسترش یافته و برای سکونتگاه‌های موقت عموماً در فصل‌های گرم سال مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

▪ زیارتگاه شهید: در مجاورت‌ غارهای خربس و در بالای صخره‌ای در لبه پرتگاه، زیارتگاهی معروف به شهید وجود دارد.

دیگر آثار تاریخی و دیدنی شهرستان قشم عبارتند از: مسجد و مقبره برخ، مسجد جامع قشم، برکه بی‌بی، چهارطاقی مکتب‌خانه، قلعه پرتغالی‌های هرمز، قلعه پرتغالی‌های قشم، قلعه لارک، قلعه لافت، چاه‌های تلالافت، تکیه با سعیدو، گورستان انگلیسی‌های باسعیدو، درخت زیبای نور، محل تخمگذاری لاک‌پشت‌ها، شهر باد گیرها و جزایر ناز.

● آثار تاریخی سیریک

▪ معبد عشاق: روستای گروگ از توابع شهرستان سیریک است. بنای معبد عشاق در وسط قبرستان قدیم این روستا قرار دارد. این بنا آرامگاه دو عاشق دلداده، به نام‌های سعد پسر تاج‌الدین و سعیده دختر فتح‌الله رودباری است.

دیگر آثار تاریخی هرمزگان

شهرستان میناب: آرامگاه سیدعلی حسن، قلعه هزاره میناب، پنجشنبه‌بازار میناب و سد استقلال میناب.

شهرستان جاسک: برج سیاه و سفید، امامزاده امیر دیوان(ع)، اتاق‌های ساسانی و غار سادرمن.

شهرستان رودان: زیارتگاه امامزاده سلطان محمد(ع)، امامزاده شاه قطب‌الدین حیدر(ع) و کاخ نازدشت.

شهرستان حاجی‌آباد: قلعه حاجی‌آباد، بافت تاریخی گیس، آستانه امامزاده امیرنظام‌الدین(ع)، آستانه امامزاده سیدمحمد(ع)، آبشار تزرج، کوه فارغان و آرامگاه سید حمدی.

شهرستان ابوموسی: بانک ملی قدیم ابوموسی.

شهرستان بشاگرد: مجموعه تاریخی گوهران و رشته‌کوه‌های بشاگرد.

شهرستان پارسیان: کلات سرخ، مقبره پرگو ده و پیر زیارت.

شهرستان بندر خمیر: پل لاتیدان، برج قلعه خمیر، دیوار سدار، کوه گوری، کاروانسرا و تکیه خانی.

گزارش: سارا چشم‌براه