وقتی هورمون مردانه کم می‌شود...

نشانه‌های کمبود هورمون را با علایم سالمندی اشتباه نگیرید.

کمبود هورمون مردانه سالانه حدود ۵-۴ میلیون مرد را در آمریکا مبتلا می‌کند. در بزرگسالان یکی از شایع‌‌ترین علل تشخیص‌ندادن به‌موقع کمبود هورمون مردانه، اشتباه‌گرفتن علایم آن با «علایم پیری» یا «افزایش سن» است. خیلی‌ها در ۵۰ سالگی بروز علایمی مانند ناتوانی، احساس خواب‌آلودگی، کاهش میل جنسی و... را مربوط به افزایش سنشان می‌دانند در حالی که به کمبود هورمون مردانه دچار شده‌اند. به‌طور متوسط بعد از ۳۰ سالگی، هر سال یکی، ۲ درصد از میزان هورمون‌ها کم می‌شود و بالاخره در سنین بالاتر به کمبود محسوس با علایم کامل می‌رسد. از این‌رو، اگر مدتی است که احساس می‌کنید انرژی بدنی‌تان کم شده یا دچار کاهش میل جنسی شده‌اید، احساس افسردگی و غمگینی می‌کنید و از مواهب زندگی لذت نمی‌برید و در انجام وظایف کاری روزانه خود دچار اشتباه مکرر می‌شوید و بعد از شام فورا احساس خواب‌آلودگی می‌کنید، بهتر است این مطلب را بخوانید ممکن است دچار کمبود هورمون مردانه شده باشید که از آن غافل هستید.

آندروژن‌ها یا هورمون‌های مردانه در بسیاری از فرایندهای فیزیولوژیک مردان نقش مهمی برعهده دارند که مهم‌ترین آنها هورمون تستوسترون است. معمولا با افزایش سن به‌تدریج از میزان هورمون مردانه در خون کم و در نتیجه آن فرایندهای فیزیولوژیک مردانه وابسته به این هورمون‌ها، دچار اختلال می‌شوند. اگر با افزایش سن، میزان کاهش هورمون تستوسترون از میزان به‌خصوصی فراتر برود، فرد دچار «کم‌کاری غدد جنسی» یا «یائسگی مردانه» شده است. بهتر است بدانید تعداد قابل‌توجهی از مردان نیز مثل زنان دچار یائسگی می‌شوند.

نقش آندروژن‌ها در زنان مسن

هورمون‌های مردانه فقط مختص مردان نیستند بلکه زنان نیز دارای انواع مختلف هورمون‌های مردانه‌اند. در زنان منشاء این هورمون‌ها، تخمدان‌ها، بافت چربی و غدد فوق‌کلیوی هستند. معمولا با شروع یائسگی، بیشتر زنان از علایمی مانند کاهش انرژی و میل جنسی گله‌مندند. گاهی پزشک برای بهبود این علایم با توجه به شرایط و وضعیت بیمار، تجویز هورمون زنانه مانند استروژن را پیشنهاد می‌کند اما گاهی اوقات باوجود این درمان‌ها، هنوز احساس کاهش انرژی و میل جنسی در زنان برطرف نمی‌شود. در این شرایط علت بروز این حالت، کمبود هورمون‌های مردانه است. «آندروستندیون» و «تستوسترون»، دو هورمون مردانه اصلی موجود در گردش خون زنان هستند که ۵۰ درصد هورمون آندروستندیون به‌وسیله تخمدان‌ها و ۵۰ درصد دیگر توسط غدد فوق‌کلیه ترشح می‌شود. جالب است بدانید میزان هورمون آندروستندیون موجود در گردش خون زنانی که هنوز یائسه نشده‌اند به میزان هورمون‌های مردان و میزان هورمون تستوسترون یک‌دهم مردان است. وقتی زنان وارد فاز یائسگی می‌شوند، تولید آندروستندیون به‌وسیله تخمدان‌ها ۵۰ درصد و میزان هورمون تستوسترون فقط مختصری کاهش می‌یابد. معمولا پس از سن ۳۰ سالگی در زنان، میزان هورمون تستوسترون به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند.

کمبود هورمون در مردان مسن

خستگی، ضعف عضلانی، کاهش میل جنسی، ناتوانی جنسی، پوکی استخوان، اختلال‌های خواب، اختلال در حافظه نزدیک و جمع شدن چربی در شکم از مهم‌ترین علایم بالینی کم‌کاری غدد جنسی در مردان مسن است. البته علایم فوق، غیراختصاصی هستند و ممکن است سایر بیماری‌ها نیز آنها را ایجاد کنند بنابراین باید به‌وسیله اقدام‌های پاراکلینیک، وجود کم‌کاری غدد جنسی ثابت شود. برای تشخیص اینکه آیا دچار کمبود هستید و چه عواملی باعث آن شده است، لازم است به پزشک متخصص مراجعه کنید زیرا تشخیص این مساله تا حدودی مشکل است و به دانش کافی نیاز دارد.

آثار سوء کمبود هورمون مردانه

کمبود این هورمون، آثار بسیار سوئی بر سلامت استخوان، ‌ترکیب بدن و قدرت عضلانی، سلامت قلب و عروق و عملکرد جنسی مردان دارد که در زیر به هر کدام از این موارد اشاره می‌شود:

۱. تأثیر بر سلامت استخوان: پوکی استخوان، عارضه‌ای است که با افزایش سن در مردان و زنان مسن ایجاد می‌شود اما بهتر است همه علایم را مربوط به افزایش سن ندانید زیرا کم‌کاری غدد جنسی نیز می‌تواند در مردان مسن باعث پوکی استخوان شود. بهتر است بدانید حتی اگر مرد جوانی بنا به دلایلی دچار کم‌کاری غدد جنسی شود، بروز این عارضه باعث ایجاد پوکی استخوان شدید در وی خواهد شد. اگر در این شرایط به‌درستی هورمون تجویز شود، به‌تدریج تراکم استخوان طبیعی خواهد شد.

۲. تأثیر بر ترکیب بدن و قدرت عضلانی: کاهش میزان هورمون تستوسترون با کاهش توده عضلانی و قدرت عضلانی همراه است. معمولا با افزایش سن در مردان مسنی که دچار کم‌کاری غدد جنسی هستند، کمبود هورمون تستوسترون علاوه بر اینکه باعث بروز پوکی استخوان می‌شود، قدرت عضلانی را نیز کاهش می‌دهد. با کاهش قدرت عضلات ران، اگر فرد سالمند در معرض افتادن یا حتی هل دادن جزئی باشد، نمی‌تواند تعادل خود را حفظ کند و به زمین می‌خورد و همین عدم تعادل و زمین خوردن، باعث شکستگی سر استخوان رانش می‌شود. احتمال شکستگی در این افراد، حتی اگر روی فرش زمین بخورند نیز وجود دارد.

۳. تأثیر بر سلامت قلب و عروق: عروقی که باعث خونرسانی به قلب می‌شوند، عروق کرونر نام دارند. هرگاه این عروق مسدود یا دچار تنگی شوند، خونرسانی به عضله قلب مختل می‌شود و بیمار دچار آنژین قفسه صدری یا سکته قلبی خواهد شد. یکی از اثرات هورمون تستوسترون، اتساع عروق کرونر قلبی است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان سکته قلبی در مردان مسن مبتلا به کم‌کاری غدد جنسی، بیش از مردان سالم است. علاوه بر این، از آنجا که هورمون تستوسترون باعث افزایش میزان چربی مفید خون می‌شود با کمبود این هورمون در مردان میزان چربی مفید خون کم می‌شود. اگر مردانی که دچار کمبود هورمون تستوسترون هستند، درمان شوند میزان کلسترول خونشان کاهش پیدا می‌کند.

۴. تأثیر بر عملکرد جنسی: شایع‌ترین شکایت در مردان مبتلا به کم‌کاری غدد جنسی کاهش میل جنسی و ناتوانی جنسی است. بروز ناتوانی جنسی در مردان می‌تواند به ۴ دلیل مهم باشد؛ علل عروقی، عصبی، هورمونی و آناتومیک. برای تشخیص کمبود هورمون تستوسترون، لازم است آزمایش‌های خاصی انجام شود. تشخیص صحیح کمبود هورمون تستوسترون در مردان اهمیت بسیاری دارد زیرا درمان مناسب، باعث بهبود کیفیت زندگی آنها و درمان نابجا با هورمون تستوسترون، باعث عوارض زیادی می‌شود.

۵. تأثیر بر رویش موی بدن: به‌تدریج از تعداد موهای بدن مردان مبتلا به کم‌کاری غدد جنسی کاسته می‌شود. کم شدن و ریزش مو از ساق پاها شروع می‌شود و سپس سایر نقاط بدن را فرا می‌گیرد. به‌طور کلی مردان مبتلا، دچار ریزش موی تنه و اندام‌ها خواهند شد.

درمان کمبود هورمون مردانه، باعث برگشت هورمون به سطح طبیعی و برطرف کردن بیشتر علایم می‌شود. در مردان مسن، درمان با افزایش تحکیم استخوان، کاهش کلسترول بد و افزایش کسترول خوب و بهتر شدن قدرت جنسی همراه است. مطالعه‌های طولانی و دقیق در دانشگاه‌های معتبر ثابت کرده درمان کمبود هورمون مردانه در افرادی که به این بیماری مبتلا شده‌اند، باعث بهترشدن خلق‌وخو، رضایت بهتر از توانایی جنسی، افزایش رضایت و شادمانی از زندگی روزانه و افزایش نیرو و قدرت بدنی، افزایش حافظه و دقت در کارهای روزانه می‌شود. از سوی دیگر نتایج برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد، تجویز هورمون استروژن همراه با هورمون تستوسترون در زنان یائسه، باعث بهبود تراکم استخوانی می‌شود. تجویز هورمون تستوسترون در زنان یائسه دارای اثرهای مثبت در میل جنسی و عملکرد جنسی است. برای تجویز این هورمون به زنان، ابتدا باید ثابت شود بروز علایمی مانند کاهش انرژی و میل جنسی، به دلیل کمبود این هورمون است یا نه. هرچند تجویز هورمون تستوسترون در زنان یائسه نیز باعث بهبود کیفیت زندگی نیز می‌شود اما تجویز نابجا و نامناسب می‌تواند عوارض زیادی را به دنبال داشته باشد. روی این اصل اگر بعد از سن ۴۰ سالگی هر کدام از علایم ذکر شده در ابتدای متن را تجربه کرده‌اید، در این زمینه با پزشک متخصص گفت‌وگو کنید و با مصرف داروهای جدید طبیعی و با تغییر در نحوه زندگی و روش فکری خود از پیری زودرس جلوگیری کنید.

دکتر محمدرضا صفری‌نژاد، جراح بیماری‌های کلیه و مجاری ادراری، استاد دانشگاه علوم پزشکی ارتش