تصویرهایی که دوران کودکی را زنده می کند

روباه و کلاغ, حسنک کجایی, تصمیم کبری, بابا نان داد, چوپان دروغگو, ریزعلی دهقان فداکار, همه اینها و چندین عنوان دیگر, نام درس هایی است که با کودکی ما عجین شده اند, نام هرکدام از این درس ها که می آید, اولین چیز قبل از متن درس, تصویر زیبا و به یادماندنی آن درس هاست

روباه و کلاغ، حسنک کجایی، تصمیم کبری، بابا نان داد، چوپان دروغگو، ریزعلی دهقان فداکار،... همه اینها و چندین عنوان دیگر، نام درس‌هایی است که با کودکی ما عجین شده‌اند، نام هرکدام از این درس‌ها که می‌آید، اولین چیز قبل از متن درس، تصویر زیبا و به یادماندنی آن درس‌هاست. تصویرهایی که شاید آن زمان تنها برایمان نقاشی‌های ساده‌ای در ورق کتاب‌ها بودند و درس‌هایی که باید برای امتحان حاضر می‌کردی. حالا که سال‌ها می‌گذرد تمام آن نقاشی‌ها برایمان معنای دیگری گرفته‌اند معنای کودکی، معصومیت، لحظات شاد و بی‌خیالی از تمام مسائل بی‌ارزش اقتصادی و سیاسی این دنیا، بازی‌های کودکی و زندگی در دنیای خانواده آقای هاشمی و تجسم سفره مهر و پاکی کوکب خانم. همه تصویرهایی پرمعنا و دلپذیر می‌شوند که در ذهن مجسم می‌کنی و ناخودآگاه به خود می‌گویی که کاش تنها یک دقیقه یا حتی یک ثانیه به آن لحظه برمی‌گشتی توی همان کلاس، روی آن نیمکت و کنار دوست بچگی‌هایت، معلمی که روی میزش کنار تخته نشسته و شاگردی که کنار او باید از حفظ تکرار کند، زاغکی قالب پنیری داشت... یا صددانه یاقوت دسته به دسته- با نظم و ترتیب یکجا نشسته... و در کنار اینها تصویر زاغکی سیاه با قالب پنیری در دهان روی درخت در حالی که روباه نارنجی مکاری پایین درخت انتظار پنیر او را می‌کشد یا انارهای درشت با دانه‌های قرمز پررنگ در صفحه‌ای سفید برایت معنای دیگری دارد.

حال که این روزها برای زنده کردن خاطرات، چند تا از این تصویرها را با همسن و سالان خود قسمت می‌کنید، خوب است بدانید که این تصویر‌ها، توسط افرادی که در این زمینه تحصیل کرده‌اند و به کودکان و دنیای بچگی عشق می‌ورزند ترسیم شده است.

در واقع تصویرگری کتاب کودک، گرایشی مستقل در هنر است که جنبه‌ای کاملا هدفمند در امتداد ادبیات کودک و نوجوان را در بر می‌‌گیرد. تصویرگری از نظر هنری و در کنار طراحی گرافیک یکی از دو بخش هنرمندانه پیکره کتاب را تشکیل می‌دهد. بر همین اساس با گرافیک در هم تنیده و در عین حال از نظر ابزار روش‌ها و شکل، بخشی از هنر نقاشی به شمار می‌رود. تصویری که تصویرگر می‌سازد مبتنی بر روایت قصه است و درعین پیوستگی با متن کتاب به حیات هنری خود ادامه می‌دهد.

اولین کتاب مصور در ایران متون اوستا بوده است. تصویرگری در ایران پیوندی محکم با مذهب دارد به طوری که مانویان با گرایش‌ خاص به تصویرسازی متون مذهبی خود سنت نگارگری را در آسیای مرکزی و اطراف رونق بخشیدند. پیشینه عینی تصویر بر دیوارها، سنگ نگاره‌های هخامنشی، پارتی و ساسانی تاثیر زیادی بر پیدایش مکاتب سده‌های میانه از جمله مکتب بغداد و هرات و... گذاشت. در این دوران کتاب‌هایی غیر از کتاب‌های مذهبی مثل کتاب‌های ادبی، علمی و... نیز تصویر شد.

از جمله مشهورترین کتاب‌های مصور ایرانی، کتاب کلیله و دمنه(۳۳۰هجری قمری)، قابوس‌نامه (سال۴۸۳هجری‌قمری) و سمک عیار در سده هفت است. در سده‌های اخیر با رواج چاپ سنگی تصویر‌سازی کتاب و کتاب سازی وارد دوره جدیدی از حیات خود شد و در دوره مشروطه باگسترش و رواج مطبوعات حضور و کارکرد تصویر در اجتماع، رنگی جدی‌تر و همگانی‌تر به خود گرفت.

طبیعی است که با پیدایش و رونق‌آموزش و پرورش به سبک جدید و گسترش مدارس به سبک غربی، تصویر‌گری به ضرورتی برای کتاب‌های کودکان و نوجوانان تبدیل شد.

در سال‌های ۱۳۴۰ به بعد تصویر‌گری کتاب‌های کودکان به عنوان شاخه‌ای تعریف شده و دسته‌بندی شده در ایران مطرح شد. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از مراکز اصلی تمرکز بسیاری از هنرهای مربوط به کودکان و از جمله تصویر‌گری بود.اکنون تصویر‌گری ایران جایگاهی ویژه و متفاوت در سطح جهانی دارد و تعداد زیادی تصویر‌گر از نسل جدید این حرفه درکنار نسل‌های گذشته و با استفاده از تجربیات پیشین مشغول کار و فعالیت هستند. این گونه است که برای کودک شما هم مانند خودتان تصویرهایی از کتاب‌های درسی به یادشان خواهد ماند که آنها را هم به گذشته زیبا و کودکی معصومانه خواهد برد.

امید است تا قدر تصویر‌گران گذشته و حال به خوبی دانسته شود و از آنها به خوبی قدردانی به عمل آید. آنهایی که تصویر ذهنی دوره‌ای از بهترین دوران زندگی ما را شکل داده‌اند.

نویسنده : مهزاد سیدکریمی