جمعه, ۲۹ تیر, ۱۴۰۳ / 19 July, 2024
خدمات مرجع دانشگاهی در هزاره جدید
ماشینی شدن برای كتابخانه‌های دانشگاهی مسئله جدیدی نیست. در پایان دهه ۱۹۸۰، در واقع تمام این كتابخانه‌ها برگه‌دان جستجوی پیوسته، پایگاه‌های سی‌دی‌رام، و جستجوی پیوسته منابع را دارا بودند. كتابخانه‌های دانشگاهی طرح‌های ماشینی شدن را به طور جدی از دهه ۱۹۷۰ پی‌گیری نمودند.اما فقط در یك دهه، از سال ۱۹۹۱ تاكنون، تمركز تغییرات در خدمات ارجاعی دانشگاهی قابل توجه و عمیق بوده است. بیشتر این تغییرات با پیشرفت سریع اینترنت ارتباط داشته است.
در سال ۱۹۹۱، شبكه‌ای وجود نداشت، مجلات الكترونیكی اندكی موجود بود، ارتباط بین سرویس‌های مختلف نیز كم بود و شبكه ارتباطات مجدودی وجود داشت. در هر حال، برای ما كه در كتابخانه‌های دانشگاهی سال ۱۹۹۱ كار كرده‌ایم و آنها كه آن زمان را مشاهده نموده‌اند نیاز به تغییرات كاملاً محسوس بود.احساس نمودن تغییرات بوجود آمده در فضای سال‌های آخر دههء منتهی به سال ۲۰۰۰ باعث شد تا بخش‌های مرجع كتابخانه دانشگاهی مورد بررسی قرار گیرد تا بتوانیم این تغییرات را محاسبه نماییم. از شروع سال ۱۹۹۱، ما كتابخانه‌ها را هر سه سال یك بار در دههء اخیر بررسی نمودیم و نتایج را با جستجوی پیوسته به چاپ رساندیم (در سال ۱۹۹۲ و ۱۹۹۵ و ۱۹۹۸)۱. و حالا كه در پایان سال ۲۰۰۰ و پایان دههء سال‌های ۱۹۹۰ و قرن بیستم فضای جدیدی شروع شده است، ما به زمان گذشته بازمی‌گریدیم و بخش‌های مرجع این كتابخانه‌های دانشگاهی را مرور می‌كنیم. به این ترتیب نتایج یك دهه تغییرات-از سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۰۱-در سرویس خدمت‌رسانی مرجع دانشگاه به دست می‌آید.
● زمینه تحقیق
كتابخانه‌های مورد تحقیق تماماً عضو انجمن كتابخانه‌های اختصاصی (ای.آر.ال)۲ هستند. این انجمن غیرانتفاعی و اعضای آن بیش از ۱۲۰ كتابخانه در ایالات متحده آمریكا و كانادا هستند، ۱۱۰ موءسسه از این تعداد از موءسسات دانشگاهی به شمار می‌روند. اینها بزرگترین دانشگاه‌های تحقیقاتی در آمریكای شمالی را تشكیل می‌دهند كه در سطح وسیعی مدارك مقاطع كارشناسی، كارشناسی ارشد و دكترا ارائه می‌دهند و همگی در صدر تحقیقات دانشگاهی قرار دارند.
كتابخانه‌های این موءسسه جهت هدایت این بخش از تكنولوژی قابل ملاحظه و از خدمات مهمی برخوردارند.۳پرسشنامه‌های ما در سال ۲۰۰۰-۲۰۰۱ به سرپرستان این كتابخانه كه اعضای این انجمن هستند با پست الكترونیكی ارسال شد (پرسشنامه‌های سه بررسی قبل از طریق پست معمولی ارسال شده بود). امسال تعداد ۷۰ كتابخانه پاسخنامه‌ها را ارسال داشته بودند كه ۶۴% از پاسخنامه‌ها را تشكیل می‌دهد. در بررسی اخیر، پرسشنامه هم برای سرپرست بخش خدمات مرجع فرستاده شدند (در مقایسه با میزان پاسخها كه ۸۱% در سال ۲/۹۱ و۸۵% در سال‌های ۵/۹۴ و ۶۲% در ۸/۹۷ بوده است. اینها دانشگاه‌های بزرگی هستند كه دهها هزار دانشجو را از طریق كتابخانه‌ای شعبه‌ای زیادی در محوطه دانشگاه سرویس می‌دهند. ۹۰% از پاسخنامه‌ها در حدود ۰۰۰/۱۰ یا بیشتر به دانشجویان تمام وقت (اف.تی.ای)۴ و ۳/۲۴% به ۰۰۰/۳۰ یا بیشتر از دانشجویان خدمات ارائه می‌دهند. از این دانشگاه‌ها بیش از ۲۰ كتابخانه در محوطه دانشگاه می‌باشند. تمامی این كتابخانه‌ها دسترسی از راه دور به بعضی از منابع الكترونیكی را دارا می‌باشند، و در سطح وسیعی (۸۶%) بیش از صد پایگاه اطلاعاتی برای مشتریان كتابخانه‌های خود را دارند.
● سطوح انتخاب‌های الكترونیكی
كتابخانه‌های تحقیقاتی دانشگاهی فرمت‌های الكترونیكی و انتخاب‌های دیگری را كه در طی دهه اخیر بوجود آمدند به سرویس خدمت‌رسانی اضافه نمودند. سی‌دی‌رام، تحویل پایگاه‌های اطلاعاتی به كامپیوترهای محلی، جستجوی پیوسته با واسطه، جستجوی پیوسته مراجعه كننده نهائی، و شبكه جهانی، به ترتیب مورد توجه قرار گرفتند. در طی یك دهه، همانطور كه انتخاب‌های جدید اضافه می‌شدند و گسترش پیدا می‌كردند، انتخاب‌های قدیمی، در بیشتر قسمت‌ها، هنوز پا بر جا بودند. تمامی و یا بیشتر انتخاب‌های الكترونیكی همزمان در حال حاضر ارائه می‌گردند، و محیطی پیچیده در كتابخانه‌های امروزی پدید آورده‌اند.با وجود این كه بیشتر كتابخانه‌ها در تمامی شكل‌ها منابع را ارائه می‌دهند، تأكید صریح تحولات به تولیدات متكی بر شبكه (وب) مشاهده می‌گردد.
ارجاع به منابع الكترونیكی برای پرسنل و مراجعه كننده ساده‌تر شده است. از زمانی كه شبكه (وب) به عنوان یك جریان اصلی انتخاب گردیده است. كتابداری اظهار داشته: "ما حالا از سی‌دی‌رام‌های كمتری باید استفاده نمائیم و همین طور از پایگاه‌های محلی كمتری نیز بهره بگیریم."هم اكنون "سی‌دی‌رام"ها جایگاه خود را در كتابخانه‌های دانشگاهی از دست داده‌اند و به عنوان یك محصول قدیمی محسوب می‌گردند. در حالی كه كتابداری اظهار می‌دارد: "تغییر اساسی برای ما تغییر دادن پایگاه سی‌دی‌رام به پایگاه وب است." به غیر از خریداری چند پایگاه سی‌دی‌رام، تأكید بر مشترك شدن در وب است. عناوین باقیمانده روی سی‌دی‌رام‌ها منابعی بسیار ویژه هستند كه در فرمت‌های دیگر قابل دسترس نمی‌باشند و معمولاً به زبان انگلیسی نیستند. عده‌ای هم اكنون سی‌دی‌رام را از طریق سیستم امانت دولتی دریافت می‌دارند و كمتر دست به خرید آن می‌زنند. در واقع نسل آنها رو به انقراض است.
● عدم تأكید بر خدمات با واسطه
خدمات جستجوی پیوسته با واسطه (كه كتابدار جستجوی مطلب را در ازای دریافت حق‌الزحمه برای كتابخانه انجام دهد) دیگر پایان یافته است-هم در تعدادی از كتابخانه‌های دانشگاه و هم در تعدادی از جستجوهایی كه هر ساله در دانشگاه‌ها صورت می‌گرفته است، ۵۵ مورد از ۷۰ مورد پاسخ (۷۹%) هوز جستجوی با واسطه را كه بیشتر از طریق دیالوگ (۹۵%) و (اس.تی.ان) (۴۴%) بوده است ارائه می‌نماید.اما ضرورتاً داشتن سرویس دیالوگ بیانگر استفاده از آن نیست. كاهش جستجوی با واسطه در بیشتر این كتابخانه‌ها اتفاق افتاده است، و مركز توجه به دسترسی بیشتر به منابع الكترونیكی برای دهها هزار مراجعه‌كننده نهایی مطلوبتر به نظر می‌رسد. برای بیشتر بخش‌های مرجع كتابخانه‌های دانشگاهی، امروزه سرویس جستجوی پیوسته با واسطه مانند Dialog از اهمیت چندانی برخوردار نیست. حتی یك یا دو نفر از پرسنل بخش‌های مرجع بزرگ ممكن است كاری برای جستجوی با واسطه داشته باشند- - در حقیقت یكی از پاسخ‌دهندگان مطمئن نبود كه معنی سرویس نامبرده چیست.
● خدمات جستجوی پیوسته برای مراجعه‌كننده نهایی
تأكید دانشگاه‌ها مطمئناً بر فراهم آوردن هر چه بیشتر اشتراك جستجوی پیوسته (ترجیحاً شبكه وب) و پایگاه‌های داده‌ها برای دانشجویان و اعضای دانشكده‌ها میباشد. فقط در دههء گذشته، كمتر از نیمی از این كتابخانه‌ها (۴۵%) از سرویس مراجعه كننده نهایی برخوردار بودند، و حالا تقریباً تمامی آنها (۹۰%) از این نوع خدمات بهره می‌برند و خدمات گوناگونی به مراجعین ارائه می‌نمایند. خدمات ارائه اطلاعات كتابشناسی منابع و ارائه متن كامل مجلات بسیار فراگیر بوده است از جمله استفاده از لكسیس-نكسیس، پر كوست، اُ.سی.ال.سی و سیلورپلاتر.
جستجوی پیوسته كتابشناسی منابع، متن كامل و پایگاه‌های راهنمایی چنان در صحنه مرجع كتابخانه‌های دانشگاهی وارد شده است كه به سختی می‌توانیم به یاد بیاوریم چنین خدماتی قبلاً ارائه نمی‌شدند. و به گفته یكی از كتابداران دانشگاهی مهمترین تغییر در خدمات مرجع در چند سال اخیر وسعت استفاده از "وب" و تأثیرگذاری آن در عدم استفاده از منابع چاپی بوده است. امروزه كتابخانه‌های دانشگاهی بر استفاده از سرویس‌رسانی مستقیم جستجوی پیوسته جهت پاسخگویی به سئوالات مرجع تأكید دارند تا استفاده از سایر منابع و رسانه‌ها بخصوص منابع چاپی (با وجود این كه بسیاری هم هنوز استفاده از منابع چاپی را در كمك‌رسانی به مراجعه كننده در نظر می‌گیرند و زمانی كه منبع چاپی انتخاب ارجح باشد از آن استفاده می‌نمایند). از آنجا كه خدمات جستجوی پیوسته فراوانی در این كتابخانه‌ها وجود دارند و در فرمت‌های گوناگونی ارائه می‌شوند كمك به مراجعین از طریق مختلف صورت می‌پذیرد: مثلاً، مراجعه كننده ابتدا از پایگاه اطلاعاتی استفاده می‌كند سپس مجله را در بروشورها می‌یابد و سپس یك پایگاه اطلاعاتی دیگر و آنگاه استفاده از سایت مجله الكترونیكی جهت یافتن متن كامل را دنبال می‌نماید.
● وب مجانی یا وب با پرداخت حق‌الزحمه
تشخیص اهمیت منابع وب با پرداخت حق‌الزحمه، منابع وب مجانی و یا منابع كتابخانه مشكلاتی بوجود آورده است. تا حدی علت را می‌توانیم پذیرفتن آگاهانه كتابخانه‌ها از وب بصورت یك طرح استاندارد بدانیم.
طرح وب را مراجعین درك نموده‌اند. به گفته كتابدار یك كتابخانه: "تبدیل پایگاه‌های اطلاعاتی به پایگاه‌های شبكه‌ای همه چیز را تغییر داده است. دانشجویان طرز استفاده از وب را می‌دانند، پس نیاز كمتری به آموزش استفاده از پایگاه داده‌ها خواهند داشت. هنوز در انتخاب یك پایگاه داده‌ها نیاز به همراهی دارند و اطلاعاتی از چگونگی ظهور و پدید آمدن این پایگاه‌ها بدست نیاورده‌اند تا استفادهء صحیح و كاربردی منابع آن را بدانند."آموزش استفاده از اینترنت و وب با پرداخت حق‌الزحمه و وب مجانی هم در بخش خدمات مرجع بسیار مهم است. این كتابخانه‌ها انواع آموزش‌ها را دارا هستند و روش‌های گوناگون آموزشی ارائه می‌نمایند از جمله برنامه گروهی، آموزش موضوعی خاص به شكل گروهی، آموزش یاری رساندن برای استفاده از كامپیوتر (سی.ای.آی)۵، راهنمای چاپ شده و آموزش انفرادی.چون یكی از امتیازات پایگاه‌های وب آن است كه جستجوی آنها بدون آمدن به كتابخانه‌ها امكان‌پذیر است، آموزش از راه دور بسیار مهم تلقی می‌شود. (۴۴ واحد از ۷۰ واحد) این كتابخانه‌ها هم اكنون آموزش‌هایی از راه دور ارائه می‌دهند كه از طریق ابزارهای آموزشی مختلفی صورت می‌گیرد.
پی‌نوشت‌ها:
Tenopir & Neu fang, ۱۹۹۲ and ۱۹۹۵; Tenopir & Ennis, ۱۹۹۸.
The Association of Research Libraries (ARL)
http://www.arI.org
full time equivalent (FTE)
Computer-assisted instruction (CAI)
منبع:
Tenopir, Carol and Lisa A. Ennis. “The Digital Reference World of Academic Librarians”. ONLINE. ۱۹ (July/August ۱۹۹۸): pp. ۲۲-۲۸.
Tenopir, Carol and Lisa A. Ennis. “How Digital Reference Is Impacting Librarians and Library Users”. ONLINE. ۱۹ (November/December ۱۹۹۸): pp.۸۲-۸۸.
Tenopir, Carol and Ralf Neufang. “Electronic Reference Options: Tracking the Changes”. ONLINE. ۱۹ (July/August ۱۹۹۵): pp. ۶۷-۷۳.
Tenopir, Carol and Ralf Neufang. “Electronic Reference Options: How They Stack Up in Research Libraries”. ONLINE. ۱۶ (March ۱۹۹۲): pp. ۲۲-۲۸.
Tenopir, Carol and Ralf Neufang. “The Impact of Electronic Reference on Reference Librarians”. ONLINE. ۱۶ (May ۱۹۹۲): pp. ۵۴-۶۰.
Carol Tenopir is professor, School of Information Sciences, University of Tennessee, Knoxville; Lisa A. Ennis (liennis@mail.gcsu.edu ) is reference/instruction librarian at Georgia College & State University, Milledgeville.
Tenopir, C. (۲۰۰۱) Reference Services the new millennium. From http://www.findarticles.com/cf.html/
نویسنده: كارول تنوپیر
ترجمه: شهناز خدیوی
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان
تعمیرکار درب برقی وجک پارکینگ
دوره‌های مدیریتی دانشگاه تهران
فروش انواع ژنراتور دیزلی با ضمانت نامه معتبر
مسعود پزشکیان ایران دولت چهاردهم محمدجواد ظریف دولت انتخابات ریاست جمهوری پزشکیان ظریف رئیس جمهور علی باقری انتخابات ترور ترامپ
هواشناسی تهران زلزله فرودگاه هواپیما وزارت بهداشت پلیس سازمان هواشناسی اربعین قتل شهرداری تهران حوادث
مایکروسافت واردات خودرو خودرو قیمت خودرو دولت سیزدهم حقوق بازنشستگان قیمت طلا بازار خودرو قیمت دلار بازنشستگان مالیات سازمان تامین اجتماعی
کربلا عزاداری اوشین فضای مجازی تلویزیون سینما امام حسین (ع) امام حسین ژاپن سینمای ایران بازیگر فرهاد مشیری
اینترنت دانشگاه تهران پرنده
یمن رژیم صهیونیستی تل آویو اسرائیل دونالد ترامپ آمریکا غزه فلسطین جو بایدن ترامپ روسیه جنگ غزه
پرسپولیس فوتبال استقلال علی علیپور لیگ برتر نقل و انتقالات لیگ برتر لیگ برتر ایران باشگاه پرسپولیس نقل و انتقالات تراکتور علیرضا بیرانوند سپاهان
ویندوز سامسونگ ناسا خودروهای وارداتی بیماری مغز عیسی زارع پور اینستاگرام سرعت اینترنت موبایل فناوری گوشی
رژیم غذایی چاقی گرمازدگی طب سنتی کاهش وزن بارداری سکته قلبی گیاهان دارویی افسردگی صبحانه