افطاری؛ جلوه‌ای از احسان

یکی از جلوه های زیبای احسان، اطعام و یکی از اقسام اطعام، افطاری دادن است که بهترین راه برای تحصیل فضیلت، سخاوت و احسان برای آدمی است. پیامبر اعظم(ص) در همان خطبه‌ای که قبل از ورود …

یکی از جلوه های زیبای احسان، اطعام و یکی از اقسام اطعام، افطاری دادن است که بهترین راه برای تحصیل فضیلت، سخاوت و احسان برای آدمی است. پیامبر اعظم(ص) در همان خطبه‌ای که قبل از ورود به ماه مبارک رمضان خواندند، به فضیلت افطاری اشاره کردند که«أَیُّهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَهٍٔ وَ مَغْفِرَهٌٔ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ، فَقِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لَیْسَ کُلُّنَا یَقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ، فَقَالَ(ص): اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَهٍٔ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَهٍٔ مِنْ مَاء» [۱]

یعنی ای مردم! هر کدام از شما روزه‌دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، در نزد خدا ثوابی معادل آزاد کردن یک بنده و همچنین آمرزش گناهان گذشته را دارد. بعضی از اصحاب گفتند: یا رسول الله! همهٔ ما قدرت بر آن نداریم، حضرت فرمود: بپرهیزید از آتش جهنم به افطار دادن روزه‌داران، اگر چه نصف دانهٔ خرما و یا یک شربت آبی باشد.

همواره اطعام و پذیرایی از میهمان در اسلام و به خصوص در این ماه مبارک مورد توجه و سفارش به مسلمانان قرار گرفته است و این نوید داده شده که سود دوچندانی که از این اطعام به دست می‌آید از آن صاحب کرم است.

پیامبر رحمت(ص) فرمودند:«الضَّیْفُ یَنْزِلُ بِرِزْقِهِ وَ یَرْتَحِلُ بِذُنُوبِ أَهْلِ الْبَیْت»‏[۲] یعنی میهمان رزق و روزی خویش را به همراه می‌آورد و گناهان صاحب خانه را با خود می‌برد. کنایه از این که هنگامی که میهمان می‌رود گناهان صاحب خانه نیز محو شده است، گویا با رفتن میهمان گناهان صاحب سفره نیز رخت برمی‌بندند. شاید ساده‌ترین نتیجه‌ای که از جمع این سخنان می‌توان گرفت این است که اطعام بیشتر و پیشتر از آن که سودی را نصیب میهمان کند، برای میزبان سودآور است.

خود احسان به دیگران و انفاق به هم‌نوعان، فاصله‌های اجتماعی را که به واسطهٔ نیازمندی بین طبقات مردم به وجود می‌آید، کم رنگ کرده و حتی از بین می‌برد. این دستور الهی رابطه‌ای دقیق با تربیت انسان دارد. دستور به احسان و نیکوکاری یک راه و روش برای انسان سازی است. خداوند متعال احسان را سبب پاکیزگی و تزکیه انسان معرفی کرده و خطاب به پیامبرش می‌فرماید:«خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَهًٔ تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَکِّیهِم»‏ [۳]یعنی(ای رسول)، از مؤمنان صدقات را دریافت کن تا به وسیلهٔ آن صدقات نفس‌های شان را مطهر و پاکیزه سازی.

اولیای خدا و پیشوایان دینی ما الگوی کامل برای مهمان نوازی و اکرام و اطعام بوده‌اند و درس های بزرگی را به ما آموخته‌اند. ماه رمضان نیز بهترین فرصت برای تمرین دادن نفس برای کسب این فضیلت است. ماهی که خداوند نیز مشغول میهمانی دادن است و تمام بندگان مؤمن، میهمان خداوند هستند؛ اراین روی این ماه که ماه میهمانی محبوب لقب گرفته است، بهترین فرصت برای جلب رضایت او است و همان گونه که همهٔ فضیلت‌ها و کمال‌های روحی در این ماه ظهور و بروز بیشتری دارند، احسان و سخاوت نیز همین گونه است. در دعای پانزدهم ماه مبارک رمضان می‌خوانیم:«اللهم حبّب إلَیَّ فیه الإحسانَ»[۴] یعنی خدایا! احسان و نیکویی را محبوب من و مرا دوست‌دار آن مقرر فرما.

شیخ ابوالحسن خرقانی می‌گوید: دوستی خداوند در دل آن کس نباشد که بر خلقش شفقت نباشد.

۱ـ أمالی صدوق، ص ۹۴.

۲ـ بحارالانوار، ج ۷۲، ص ۴۶۱.

۳ـ سوره توبه : ۱۰۳.

۴ـ اقبال الاعمال، ص ۱۴۰.

هادی الیاسی