شیوه ی محاسبه ی شاخصهای بهره وری

بااعمال مدیریت PM درمقایسه بامدیریت pM روشی که طی آن برافزایش عملکرد تاکید نمیشود بلکه فقط روی ابعاد نگهداری یاکسب رضایت زیردستان تاکید میشود , رضایت شغلی تا حدودی افزایش میابد و زیردستان منافع خود را با منافع سازمان همسوتر توصیف میکنند

یکی ازفرضیه های پژوهشی که درایران انجام شد،عبارت بود ازاینکه بین ادراک شیوه ی مدیریت پدرانه وPM ازیکسو، وشاخصهای بهره وری ( درسطح سازمان ) ازسوی دیگر، رابطه ی مثبت وجود دارد .

درکتاب شن وهمچنین درسری کتب بهره وری سازمان بهره وری ملی ایران ، بهره وری به معنی رابطه ی " ستانده " به " داده " تعریف میشود . درنگارشهای فوق ، نیروی کارمهمترین داده ( ورودی ) درتولید کالاها وخدمات محسوب میشود وبهره وری کارازتقسیم " ارزش افزوده " برمتوسط تعداد شاغلین یا نفرساعت کاریک کارگاه صنعتی درطول یکدوره ی مالی محاسبه میشود . این شاخص نشان میدهد که بطورمتوسط هرنفرنیروی انسانی شاغل چه میزان ارزش افزوده ایجاد کرده است .

به منظورنیل به یک تعریف مشترک برای مفهوم " ارزش افزوده " که لازم بود بوسیله ی بخشهای اداری-مالی هرسازمان محاسبه ودراختیارگروه تحقیق قرارداده شود ، تعریفی ازکتب بهره وری انتخاب ودراختیارسازمانهاقرارداده شد وتقاضا شد ، ارزش افزوده را برای سال ۱۳۷۶[۱] محاسبه کنند . این پیشنهاد مشکل کمتری ایجاد میکرد ، زیرا نیازی نبود که سازمانها اطلاعات جامع مالی را دردسترس گروه تحقیق ( که معمولا افراد غریبه محسوب میشوند ) قراردهند . دربرخی ازتحقیقات میزومی درسازمانهای ژاپنی ، برای تخمین میزان بهره وری ، از" میزان نسبی استعفا " و" میزان نسبی تصادفات " به عنوان ملاکهای عینی استفاده شده است . ملاکهای شناختی عبارت بودند از: میزان علاقه به کارزیردستان ، " رضایت ازحقوق ومزایا "،" احساس تعهد سازمانی " و"همبستگی با اصناف وتیمهای کاری"،" کیفیت نشستهای گروهی"،"مطلوب بودن ارتباطات "،" سلامت روانی" و"معیارعملکرد " .

درپژوهش روی نمونه های ایرانی نیزبرای تخمین میزان بهره وری ازملاکهای عینی وشناختی استفاده شد[۲]. روشهای نمونه برداری دومرحله ای بود . نمونه گیری ازواحدهای اولیه ، بصورت سیستماتیک کاملا تصادفی انجام شد . پس ازانتخاب واحدهای اولیه ، انتخاب طبقه بندی شده ازهرطبقه متناسب با حجم طبقه ی نمونه گیری تصادفی مرحله ی دوم انجام گردید .

● یافته ها

محاسبه ی ضرایب همبستگی شاخصهای "عملکرد "،" برنامه ریزی" و" فشار" و" نگهداری" باهمدیگراین بود که یافته های میزومی با داده های ژاپنی وداده های ایرانی کاملا همگون است وشاخص" برنامه ریزی" باشاخص" نگهداری" (r = ./۵۶) تقارن زیاد ومعنی داردارد ولی شاخص" فشار" ضریب همبستگی معنی داربا شاخص " نگهداری" ندارد .

▪ مقیاسهای رضایت شغلی مرتضوی ولینکلن باهمدیگردارای ضریب همبستگی بالا ومعنی داربودند . به بیان دیگراگربه طورمتقابل ملاک اعتبارهمدیگرقرارگیرند ، معلوم میشود هردومقیاس از" اعتبارملاکی" قابل توجهی برخوردارند .

▪ بطوری که درپژوهشهای متعدد دیگرمرتضوی ۱۳۷۶ نیزمشاهده شده است بین شیوه ی " مدیریت پدرانه "و" رضایت شغلی" ازیکسو، وبا شاخص " رضایت ازسرپرستی " ، رابطه ی مثبت قابل توجه مشاهده شد .

▪ عامل " نگهداری" نظریه ی میزومی ، ضریب همبستگی معنی دارباعامل " عملکرد " وی نداشت ولی با رضایت شغلی ( مقیاس مرتضوی ) و رضایت از" روش سرپرستی "،" مدیریت پدرانه " و نیز" مشارکت " و"همسویی منافع " ضرایب همبستگی زیاد مشاهده شد .

▪ بیشترین ضریب همبستگی ادراک همسویی منافع با مشارکت ودردرجه ی دوم با مقیاس رضایت شغلی مرتضوی بود .

▪ شاخص اعمال " فشار" برای افزایش"عملکرد " میزومی باهیچکدام ازمقیاسهای رضایت شغلی و" مدیریت پدرانه " ضریب همبستگی نداشت .

الف) روش تفکیک شیوه های مدیریت PM,Pm,pm,Pm باتوجه به میانگینها

به منظوربررسی فرضیه ی میزومی یعنی PM>pM>Pm>pm نخست همانگونه که میزومی توصیه میکند ، میانگین پاسخها به دوشاخص اعمال فشاربرای افزایش " عملکرد " ونیزعامل " نگهداری " محاسبه شد . سپس افرادیکه پاسخهایشان درشاخص "عملکرد " مساوی یا بیشترازمیانگین بود با حرف P بزرگ وآنهائیکه میانگین پاسخهایشان ازمیانگین کمتربود با حرف p کوچک مشخص شدند . همین عمل درباره ی متغیر" نگهداری " انجام شد وافراد واقع درنمونه به گروههای Mوm تفکیک شدند . با تلفیق اعضای گروههای چهارگانه ، چهارگروه بامشخصات pm,Pm,pM,PM ازهمدیگرقابل تفکیک شدند .

۱) PM: به گروهی اطلاق میگردد که اظهارمیدارند ، سرپرستان آنان هم آنان را درجهت افزایش "عملکرد" ( بیش ازمیانگین پاسخها ) سوق میدهند وهم اززیردستان خود درحد بالا ( بالای میانگین ) " نگهداری" میکنند .

۲) pM: افرادی هستند که روی افزایش " عملکرد " آنان تاکید بسیاری نمیشود ولی عقیده دارند که " نگهداری" سرپرستان ازآنان درحد بالا ( بالای میانگین ) است .

۳) Pm: به گروهی گفته میشود که احساس میکنند ، برای افزایش "عملکرد " تاکید زیاد میشود ولی مدیران وسرپرستان برای " نگهداری" ازآنان اقدام زیادی نمیکنند ( کمترازمیانگین ) .

۴) Pm: به افرادی اطلاق میشود که نه احساس تاکید برای افزایش"عملکرد " میکنند ونه مدیران وسرپرستان آنان روی شاخص" نگهداری" تاکید میورزند .

ب) مقایسه ی شیوه های مدیریت چهارگانه ازنظرشاخصهای روانشناختی

برای مقایسه ی روشهای سرپرستی چهارگانه ازنظرتک تک شاخصهای روانشناختی ( دوبه دو) آزمون"t" مستقل وسپس برای مقایسه ی همزمان هرچهارشیوه ی سرپرستی ازتحلیل واریانسها استفاده شد . این شیوه ی محاسبه به روش هایاشی تکرارشد ونتایج کاملا مشابه بدست آمد[۳].

▪ این بخش ازبررسی نشان داد ، کسانیکه شیوه ی مدیریت یاسرپرستی را PM توصیف میکنند ، نسبت به آنانیکه سرپرستی را pm ادراک وتوصیف میکنند ، رضایت شغلی بیشتری نشان داده ،همزمان با اظهاررضایت بیشترازمدیریت ، آنرا پدرانه توصیف کرده ، اظهارمیدارند که انگیزه ی بیشتری برای مشارکت دارند ومنافع آنان با منافع سازمان همسوتراست .

این داده ها بخش اول نظریه ی میزومی را تایید نموده ونشان میدهد که وقتی مدیران هم برای بهبود "عملکردها " (P) فشارمیاورند وهم ازنظرشاخص " نگهداری" (M) کوشش میکنند ( مدیریت PM ) درمقایسه با مدیرانیکه نه به " عملکردها " توجه میکنند ، ونه روی ابعاد شاخص " نگهداری" ( pm ) تاکید میورزند ، نتایج بهتری بدست میاورند .

▪ بااعمال مدیریت PM درمقایسه بامدیریت pM (روشی که طی آن برافزایش عملکرد تاکید نمیشود بلکه فقط روی ابعاد " نگهداری" یاکسب رضایت زیردستان تاکید میشود) ، رضایت شغلی تا حدودی افزایش میابد و زیردستان منافع خود را با منافع سازمان همسوتر توصیف میکنند .

▪ مدیریت PM درمقایسه با pm ( مدیریتی که درآن فقط روی بهبود عملکردها تاکید میشود) موجب میشود ، رضایت شغلی ( بامقیاس مرتضوی ) افزایش یابد ، " مدیریت پدرانه تر" ادراک شود و زیردستان انگیزه ی " مشارکت " بیشتری گزارش کرده ، منافع خود را " با منافع سازمان همسوتر" توصیف کنند .

▪ شیوه ی مدیریت pM که فقط بر" نگهداری" تاکید دارد ، نسبت به شیوه ی pm ( شیوه ای که نه برنگهداری ونه برافزایش عملکرد تاکید نمیورزد) ، ازنظرشاخصهای " مدیریت پدرانه " ، " رضایت ازسرپرست " ، انگیزه ی" مشارکت " و"همسویی منافع " ( با احتمال خطای فقط کمترازپنج درصد) کمی بهترارزیابی میشود .

▪ بین دوشیوه ی مدیریت pm وPm درهیچیک ازشاخصها، تفاوت معنی داری مشاهده نمیشود .

▪ بین شیوه های مدیریت pM و Pm که یکی برافزایش " عملکرد " ودیگری بر" نگهداری" تاکید دارد ، درهیچکدام ازشاخصها تفاوت معنی دارمشاهده نمیشود . به بیان دیگراین تصورکه با ارائه ی خدمات خشنود کننده به زیردستان بدون تاکید برسازندگی فعال ، میتوان خشنودی بیشتری درآنان ایجاد کرد ، ظاهرا صحیح به نظرنمیرسد .

▪ تحلیل واریانسهای بین پاسخهای گروههای چهارگانه ومقایسه ی آنها با آزمون F بیانگرتفاوتی معنی داراست ونشان میدهد ادراک مدیریت PM درمقایسه با pmوPm با رضایت شغلی بیشتری همراه است .

▪ کسانیکه شیوه ی مدیریت را PM ادراک میکنند ، نسبت به آنهائیکه مدیریت را pm یا Pm ادراک و توصیف میکنند ، نوع مدیریت را " پدرانه تر" ارزیابی میکنند . بین گروههای pM و pm نیزتفاوت مشابه میشود .

▪ تکنسین هائیکه شیوه ی مدیریت را PM توصیف میکنند درمقایسه با گروه pm بطورمعنی داری اظهار رضایت بیشتری ازشیوه ی سرپرستی مینمایند .

▪ تکنسین هائیکه شیوه ی سرپرستی یا مدیریت PM توصیف میکنند درمقایسه با pm و Pm مشارکت را سودمندترارزیابی میکنند ( به محتوای شاخص مشارکت که بوسیله ی میزومی تهیه شده است توجه شود ) .

با توجه به اینکه همین یافته ها به روش "هایاشی" نیزتایید میشود ، میتوان نتیجه گرفت که درنمونه ی ایرانی نیزروش مدیریتی PM درمقایسه با سه روش دیگر، به بهترین نتایج میانجامد . پیشنهاد میشود ، اعتباراین شیوه ی مدیریت درمراکزصنعتی وغیرصنعتی بیشتری مورد بررسی قرارگیرد .

[۱] راهنمای اندازه گیری بهره وری درواحدهای صنعتی- سازمان بهره وری ایران .

[۲] شاخصهای بهره وری بوسیله ی آقای مهندس نادری ، مشاوربهره وری طرح محاسبه شد .

[۳] محاسبه ها به روش " هایاشی " به راهنمایی آقای دکترنوربلوچی انجام گردید .

[۴] با استفاده ازچهارگویه ی این مقیاس شاخصی تحت عنوان ارزیابی سرپرست محاسبه شد که ضریب ثبات درونی آن قابل توجه بود ( آلفاکرونباخ = ۹۶/. ) .

[۵] ضریب همبستگی شاخص " ارزیابی سرپرست " با " رضایت ازسرپرست " قابل توجه است(p < ./.۱ و r = ./۶۳).

[۶] فرم بهره وری بوسیله ی آقای مهندس نادری ، مشاوربهره وری طرح تنظیم ورتبه بندیها نیزبوسیله ی ایشان انجام شد.

[۷] نگارنده همکارتحقیقاتی این طرح و"مدیریت رویدادها"بوده است.

---