پارسه یا تخت جمشید

داریوش معماران و هنرمندان را از چهار گوشه شاهنشاهی پهناورش گرد آورد تا با مصالح و فنون خاص خود و طرح ریزی و اجرای ایرانی بناهایی بیافرینند كه تا آنزمان در جهان همتایی نداشتند

اصولی كه بر پایه آنها شاهنشاهی ایران ۲۵۶۳ سال پیش بدست كوروش كبیر بنیان نهاده شد ،دگر بار در سنگ نبشته ای از داریوش متجلی می شود:

"من،داریوش شاه، ناتوانان را پشتیبان هستم و اجازه نخواهم داد كه توانمندان به آنان بیداد روا دارند ... ای مردم به اراده اهورا مزدا من،داریوش،از شما می خواهم كه ناتوانان را پشتیبان باشید و در برابر توانمدان و توانگران بیدارگر بایستید."

روح اغماض ،تسامح،دادگری و انسان دوستی در دولتی كه به رسالت اخلاقی خود نیك آگاه بود و خود پرچمدار این آرمانها بود،میبایست در معماری و هنر آن نیز بازتاب میافت .مظهر اقتدار و عظمت شاهنشاهی ایران تخت جمشید بود وهنر آن اقوام و نژادهای گوناگون فاز لیبی و اتیوپی و مصر تا هندوستان،از رودخانه دانوب تا رود سند ،از كوهستانهای قفقاز تا دشتهای آسیای میانه و از دریاچه آرال تا خلیج فارس ،همه را اطمینان بخش این نكته بود كه صرفنظر از نژاد،مذهب،رنگ پوست وزبان ،اعضاءبرابر یك جامعه بزرگند.

داریوش معماران و هنرمندان را از چهار گوشه شاهنشاهی پهناورش گرد آورد تا با مصالح و فنون خاص خود و طرح ریزی و اجرای ایرانی بناهایی بیافرینند كه تا آنزمان در جهان همتایی نداشتند و از نظر مقیاس و شكوهمندی و نیز ابداع فنون معماری و ظرافت به كمال رسیده شان در زمره عجایب دوران باستان بشمار می روند.

● كاخ «ه»

پلكان نقش دار دو سویه ،ورودی كاخ «ه» است. امروز این پلكان تخریب شده است .نقش های پلكان شامل دو گروه ۱۶ نفره نیزه دار پارسی است كه در دو سوی كتیبه ای به زبان فارسی باستان ایستاده اند و پشت سر هر گروه ،همان كتیبه تكرار شده است

● كاخ هدیش

در مشرق كاخ «ه»، كاخ زیبایی وجود دارد كه كاخ اختصاصی خشایارشاه بود و بر اساس كتیبه آن توسط او ساخته شده و معروف به «هدیش» است. این كاخ در جنوب صفه تخت جمشید و در بلندترین قسمت آن بنا شده و اندازه آن ۵۵*۴۰ متر است. یك پلكان دو سویه در سمت غرب و دیگری در شمال شرقی آن به حیاط كاخ تچر و حیاط كاخ «د» می پیوندد و در سراسرجنوب كاخ، ایوانی با لبه كنگره دار وجود دارد.

قسمت اعظم این كاخ را تالاری به اندازه ۵/۳۶*۳۶ در بر می‌گیرد. این تالار دارای شش ردیف شش‌تایی ستون است. در شمال این تالار، ایوانی ۱۲ ستونی مشتمل بر دو ردیف شش‌تایی وجود داشت كه با دو درگاه بزرگ به تالار راه می‌یافت. در دو طرف شرقی و غربی تالار، دو ساختمان شامل اتاق‌های نگهبانان، اتاق چهارستونی، كفش كن و برج وجود داشت. در جبهه داخلی پنجره‌های این كاخ، نقوشی چون بزكوهی و حیوانات دیگر با افرادی كه ظرف‌هایی را می‌آورند، حجاری شده است. آثار آتش‌سوزی بر سنگ‌های متلاشی شده‌ی این كاخ كاملاً پیداست. بخشی از كوه، كف این كاخ را تشكیل می‌داد و راه آب‌هایی در آن تعبیه شده بود

● كاخ «ج»

در جنوب كاخ آپادانا و شرق كاخ داریوش و غرب كاخ سه دری یا تالار شورا، كاخی روی كوه ساخته شده بود كه امروزه آثار كمتری از آن مانده است.

● كاخ «د»

در شرق كاخ خشایارشاه، محوطه روبازی وجود دارد كه اندازه‌ی آن ۴۵*۴۰ متر و سطح آن ۵/۲ متر پایین‌تر از كاخ خشایارشاه است. در این محوطه، اتاق‌های باریكی وجود داشت. از این كاخ امروزه چیزی باقی نمانده است.

● حرمسرا یا اندرونی

این بنا كه توسط پرفسور «هرتسفلد» و بر اساس طرح اصلی، تجدید ساختمان شد، در جنوب كاخ خشایارشاه واقع شده و در اصل به فرمان او ساخته شده بود. در این كاخ امروزه موزه تخت جمشید راه‌اندازی شده است. این كاخ شامل یك تالار اصلی و تعداد زیادی اتاق و راهرو است. چهاردرگاه تالار اصلی با نقش خشایارشاه كه در حال حمله به شیر است و خدمه‌اش، تزیین شده و سقف آن بر ۱۲ ستون چوبی استوار است. كف تالار با ساروج (مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است درمی‌آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می‌كنند) قرمز مفروش شده است.

در گوشه جنوب غربی قسمت شرقی حرمسرا، كتیبه‌ای به خط و زبان فارسی باستان و اكدی از خشایارشاه وجود دارد.

● كاخ سه دروازه یا تالار شورا

در مركز تخت جمشید، كاخ كوچكی قرار دارد كه با سه درگاه و تعدادی راهرو به كاخ‌های دیگر ارتباط می‌یابد. به همین دلیل آن را كاخ مركزی می‌نامند این كاخ را «دروازه شاهان» نیز می‌نامیدند.

كاخ دارای یك تالار مركزی به ابعاد ۵/۱۵*۵/۱۵ متر با چهار ستون سنگی است. درشمال كاخ پلكانی با نقش بزرگان ایرانی، به ایوان شمالی ختم می‌شود و آن را به حیاط شرقی كاخ آپادانا متصل می‌كند. این ایوان دارای نقوش چندی است. چند اتاق نیز در اطراف كاخ وجود دارد. دو طرف درگاه شرقی تالار مركزی با نقش ۲۸ نماینده كه اورنگ (تخت) شاهی را حمل می‌كنند، تزیین شده است. كاخ سه دروازه تنها كاخی است كه سرستون‌های آن به شكل سر انسان با بدن حیوان ساخته شده است و برخی احتمال می‌دهند كه این كاخ یك نقطه مركزی و محوری در نجوم و تنظیم تقویم ایران باستان بوده است.

● خزانه

در شرق قسمت اصلی حرمسرا و جنوب كاخ صد ستون، بقایای ساختمان بزرگی وجود دارد كه خزانه تخت جمشید را تشكیل می‌داد. این مجموعه مشتمل بر یك سالن ۹۹ ستونی، یك تالار صدستونی، چندین سالن، اتاق و دو حیاط خلوت است. ساختمان‌های خزانه توسط حصار و خیابانی عریض از سایر قسمت‌ها جدا می‌شد.

خزانه به فرمان داریوش اول ساخته شد و خشایارشاه اصلاحاتی در آن به عمل آورد. بیشتر ظروف، مجسمه‌ها و به ویژه هشت لوح سنگی معروف خشایارشاه از این محل به دست آمده است. بر اساس روایات مورخین یونان باستان، پس از سقوط تخت جمشید، اسكندر طلا، نقره و اشیای قیمتی خزانه را به سه هزار تشر و بسیاری اسب و قاطر به محل دیگری انتقال داد.

● کاخ صد ستون (تالار تخت)

تالار مرکزی این کاخ از صد ستون سنگی در ۱۰ ردیف تشکیل شده و همین امر موجب شد که آن را کاخ صد ستون بنامند. ارتفاع این ستون ها ۱۴متر بود. کاخ صد ستون از نظر وسعت دومین کاخ تخت جمشید است ولی تالار مرکزی آن حتی از آپادانا بزرگتر است. اندازه این تالار ۵/۶۸ ۵/۶۸ متر و حدود ۴۶۰۰ متر مربع وسعت دارد. سقف این تالار بر ۱۰ ردیف تالار دارای هشت درگاه است که به راهروها و صندوقچه ها باز می شود.

ساخت این تالار توسط خشایارشاه آغاز و توسط اردشیر اول به پایان رسید. این موضوع در کتیبه ای که در سنگ پی بنا پیدا شده، نشان داده شده است. از همه ستون های این تالار، فقط دو سر ستون زیبا به بلندی ۱۴ متر باقی ماند که در دهه ۱۳۱۰ شمسی به شیکاگو منتقل شد.

موضوع نقوش تالار صد ستون، یکی صحنه بار عام و دیگری نقش حمل کنندگان اورنگ پادشاهی توسط نمایندگان ملل است. در شمال تالار، ایوانی با حیاط وسیع و در شرق آن، یک ساختمان شامل تالارها، انبار و راهرو قرار دارد. در شمال کاخ ایوانی با ۱۶ ستون وجود داشت که دو مجسمه ی عظیم گاو نگهبان آن بود.

---