قلب تان ضعیف است و باتری می خواهد

گفت وگو با آتوسا مصطفوی, متخصص قلب و عروق, فلوشیپ اکوکاردیوگرافی

به شوخی هم که شده تا به حال چند بار این عبارت را از اطرافیان‌مان شنیده‌ایم که: «قلبم ضعیفه، باتری داره!» اما واقعا این باتری قلب که می‌گویند چیست؟ باید بدانید که بیش از سه‌میلیون نفر در جهان از دستگاه ضربان‌ساز قلب یا همان پیس میکر استفاده می‌کنند. در گذشته پیس میکرها را فقط در موارد مرگبار و برای نجات جان بیمار تعبیه می‌کردند اما امروزه این دستگاه‌ها علاوه بر افزایش طول عمر، کیفیت زندگی بیماران را هم بهبود می‌بخشند. به کمک پیس میکر غالب بیماران می‌توانند به زندگی عادی خود بازگردند، کار خود را از سر بگیرند، از فرزندان و نوه‌های خود مراقبت کنند و حتی به تفریحات و ورزش خود ادامه دهند. اگر می‌خواهید راجع به انواع باتری‌های قلب، طریقه کاشت آنها در بدن، عملکرد، عوارض و محدودیت‌هایشان آشنا شوید صحبت‌های دکتر آتوسا مصطفوی را در این مورد از دست ندهید.

● ناجی قلب شما؟

دستگاه ضربان‌ساز قلب همان‌طور که از نامش مشخص است عمل ضربان‌سازی قلب را انجام می‌دهد. در حالت طبیعی یک گره سینوسی دهلیزی در قلب انسان وجود دارد که ضربان و امواج الکتریکی داخل قلب را تولید می‌کند. قلب در حالت طبیعی هر دقیقه حدود ۶۰ تا صد ضربان دارد. در مواردی این گره سینوسی اختلال پیدا می‌کند یا در مسیر امواج الکتریکی داخل قلب اختلال به وجود می‌آید. برای جبران این اختلالات می‌توان از دستگاه ضربان‌ساز (Pace Maker) استفاده کرد. این دستگاه به عنوان یک ناظر به قلب نگاه می‌کند و هر زمان که قلب دیگر ضربانی نداشته باشد یا دچار اختلال شود به جای قلب شروع به زدن می‌کند. برای استفاده از این دستگاه محدودیت سن و سال وجود ندارد. اما از آنجایی که مشکلات ● قلبی معمولا در بالغین روی می‌دهد دستگاه ضربان‌ساز بیشتر برای این افراد به کار می‌رود.

این دستگاه چگونه در بدن جاگذاری می‌شود؟

دستگاه ضربان‌ساز قلب حدودا در اندازه یک ساعت مچی مردانه است و پایین استخوان ترقوه زیر پوست کاشته می‌شود و لیدهایش از طریق وریدها وارد قلب می‌شوند. این دستگاه را می‌توان در دو مدل تک حفره‌ای و دو حفره‌ای به کار برد که انتخاب و برنامه‌ریزی آن با پزشک معالج است. کاشت آن زیر پوست با بی‌حسی موضعی انجام می‌شود و بعد از آن روی پوست بخیه زده می‌شود. برش آن تنها در حد چند سانتیمتر است و چون با بی‌حسی انجام می‌شود و بعد از کاشت مسکن تجویز می‌شود بیمار درد زیادی حس نخواهد کرد. لازم به ذکر است که دستگاه بعد از کاشت از زیر پوست به صورت یک برجستگی دیده می‌شود اما بیمار الکتریسیته و ضربان ایجاد شده توسط دستگاه را حس نخواهد کرد. البته اگر ناهماهنگی یا اختلالی در دستگاه وجود داشته باشد به خصوص در ضربان سازهای دو حفره‌ای ممکن است بیمار احساس ناراحتی کند. البته این مشکلات را می‌توان رفع و برنامه دستگاه را مجددا تنظیم کرد.

● دایمی یا موقتی؟

دو نوع دستگاه ضربان‌ساز موقتی وجود دارد که ژنراتورشان در خارج از بدن قرار می‌گیرد. این نوع دستگاه‌ها معمولا داخل بیمارستان استفاده می‌شوند و مریض نمی‌تواند با آنها به خانه بازگردد. یک نوع از آنها شامل دو صفحه است که یکی در جلو و یکی در پشت بیمار گذاشته می‌شود و بعد به دستگاه شوک وصل می‌شود و ضربان قلب را تنظیم می‌کند. ضربان سازهای تک لیدی نوع دیگری از این دستگاه‌ها هستند که با استفاده از آنها می‌توان از طریق ورید والی یا وریدهای ساب کلاوین وارد قلب شد. این دستگاه‌ها را نمی‌توان برای استفاده طولانی مدت به کار برد و کاربرد آنها درحدی است که مریض بتواند برای ضربان‌ساز دایمی آماده شود یا اینکه دچار یک مشکل موقتی باشد. برای مثال اختلال گره سینوسی بطنی‌اش بر اثر مصرف یک دارو باشد و مجبور شود تا مدتی که اثر دارو از بدنش خارج شود از دستگاه ضربان‌ساز موقت استفاده کند.

● چند نوع باتری قلب داریم؟

باتری قلب انواع مختلفی دارد. یکی از آنها دستگاه ضربان‌ساز است که در صورت وجود بلوک قلبی و پایین بودن ضربان قلب در بدن بیمار کاشته می‌شود تا به محض اینکه تپش قلب متوقف شد شروع به ضربان کند. فرم دیگر باتری‌های قلبی ICD نام دارد. این دستگاه به عنوان یک ناظر برای آریتمی‌های خطرناک به کار می‌رود. برای مثال ضربان قلب برخی افراد به دلیل بیماری‌های خاصی ممکن است ناگهان بالا رود و احتمال ایست قلبی وجود داشته باشد. پزشک می‌تواند به آن برنامه دهد که برای مثال اگر ضربان قلب از این تعداد بالاتر رفت دستگاه به بیمار شوک دهد. بیمار این شوک را کاملا احساس می‌کند و باید به پزشک مراجعه کند تا دستگاه آنالیز شود و مشخص شود که آیا شوک به دلیل آریتمی خطرناک داده شده است یا اینکه اختلال دستگاه موجب این شوک شده است یا اصلا افزایش ضربان قلب به یک علت خوش‌خیم‌تری بوده است. شوک ایجاد شده توسط دستگاه ممکن است ضربان قلب را برگرداند و حتی طبیعی کند. پزشک با بررسی وضعیت بیمار می‌تواند با تجویز دارو آریتمی او را کنترل کند تا دیگر دستگاه به صورت مکرر به بیمار شوک ندهد و بیمار اذیت نشود. داخل دستگاه ICD یک ضربان‌ساز نیز وجود دارد یعنی اگر ضربان پایین هم بیاید آن را تنظیم می‌کند.

● وقتی باتری قلب تمام می‌شود؟

طول عمر باتری دستگاه‌های ضربان‌ساز با توجه به مدت زمان لازم برای درمان بیمار می‌تواند متفاوت باشد. برای مثال اختلال ضربان در برخی افراد دایمی نیست یعنی فقط بعضی مواقع این اختلال به وجود می‌آید. بنابراین در این فرد باتری دستگاه فقط در مواقع لازم کار شروع به کار می‌کند. برخی افراد نیز دچار اختلال دایمی ضربان قلب هستند و باتری دستگاه مرتب ضربان ایجاد می‌کند. به همین دلیل عمر باتری در افراد مختلف، متفاوت است و ممکن است برای یک نفر پنج سال و برای دیگری ۱۰سال کار کند. زمانی که باتری تمام می‌شود پزشک ژنراتور دستگاه را تعویض می‌کند. درواقع بیمار باید در فواصل مشخصی مراجعه پزشکی داشته باشد تا دستگاه آنالیز شود. بنابراین زمانی که پزشک متوجه شود باتری رو به اتمام است ژنراتورش را عوض می‌کند. تعویض ژنراتور نسبت به کاشت اولیه دستگاه بسیار راحت‌تر است زیرا دیگر نیازی به کارگذاری مجدد لید و سیم وجود ندارد و فقط باتری عوض می‌شود.

● بعد از کاشت دستگاه مرتب سکسکه می‌کنید؟!

در بیمارانی که وابسته به دستگاه ضربان‌ساز هستند خراب شدن دستگاه می‌تواند بسیار خطرناک باشد و حتی می‌تواند همان لحظه باعث ایست قلبی شود. اما برخی افراد وابسته به ضربان‌ساز نیستند یعنی بیشتر مواقع قلب خودشان طبیعی می‌زند و تنها گاهی اختلال پیدا می‌کند. درمورد این افراد خرابی دستگاه مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند و زمان کافی برای مراجعه به پزشک را دارند. در مورد دستگاه ICD نیز اگر بیمار آریتمی‌های خطرناک داشته باشد و ICD شوک ندهد، می‌تواند جان او را به خطر بیندازد. همچنین اگر فردی که از دستگاه ضربان‌ساز استفاده می‌کند احساس کند ضربان قلبش خیلی بالا رفته یا خیلی پایین آمده است، سرگیجه دارد، چشمانش سیاهی می‌رود، تنگی نفس دارد یا مرتب سکسکه می‌کند یا ● اگر محل کاشت دستگاه عفونت کرده و قرمزی و تورم دارد حتما باید به پزشک مراجعه کند.

سیستم‌های امنیتی فرودگاه‌ها و موبایل و مایکروویو تاثیری روی باتری قلب دارند؟

امروزه بیشتر وسایل الکتریکی جدید طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که روی ضربان‌سازها تاثیر زیادی نگذارند. برای مثال تجهیزات دندانپزشکی روی دستگاه ضربان‌ساز قلب تاثیر منفی نمی‌گذارند. اما با این حال هر زمان که بیمار به دستگاهی نزدیک شد و احساس ناخوشایندی به او دست داد و حالت سبکی سر پیدا کرد توصیه می‌شود از آن فاصله بگیرد. قرار گرفتن در دستگاه ام‌آرآی نیز به هیچ‌وجه برای این افراد توصیه نمی‌شود اما سی. تی. اسکن و رادیوگرافی مشکلی ایجاد نخواهد کرد. عبور از سیستم‌های امنیتی فرودگاه‌ها و فروشگاه‌ها نیز برای این افراد توصیه نمی‌شود. به این بیماران معمولا کارت شناسایی دستگاه ضربان‌ساز قلب داده می‌شود که با نشان دادن آن در فرودگاه به جای عبور از سیستم امنیتی، بازرسی بدنی می‌شوند. با این حال اگر مجبور باشند از این مکان‌ها عبور کنند توصیه می‌شود خیلی سریع این کار را انجام دهند تا عملکرد ضربان‌ساز دچار اختلال نشود. مایکرویو، کنترل تلویزیون و وسایل برقی خانه نیز اثر خیلی شناخته شده‌ای روی پیس میکر ندارند. اما با وجود این باز هم توصیه می‌شود اگر فرد دچار احساس ناخوشایندی شد از آنها دوری کند. برخی افراد معتقدند استفاده از مترو نیز ممکن است در ضربان‌ساز اختلال ایجاد کند اما اثر آن خیلی شناخته شده نیست و نمی‌توان به این بیماران توصیه کرد که از مترو استفاده نکنند. همچنین این بیماران می‌توانند از موبایل نیز استفاده کنند اما توصیه می‌شود موبایل را در جیبی قرار دهند و با دستی بگیرند که در طرف مقابل دستگاه ضربان‌ساز قرار دارد. برای مثال اگر ضربان‌ساز در سمت چپ بدن‌شان کاشته شده است با دست راست و گوش راست شان از موبایل استفاده کنند و آن را در جیب چپ‌شان نگذارند.

● ورزش کنید اما نه هر ورزشی!

ورزش‌های خیلی سنگین برای مثال کشتی و مانند آنها برای این افراد توصیه نمی‌شود زیرا ممکن است باعث شکستن لید ضربان‌ساز شود. اما ورزش‌های هوازی مانند دوچرخه سواری، پیاده‌روی و... مشکلی ایجاد نمی‌کنند. در کل اگر ورزش روی دست فشار نیاورد و خیلی سنگین نباشد مشکلی نخواهد داشت. لازم به ذکر است که بالارفتن ضربان قلب هنگام ورزش برای این افراد مشکلی ایجاد نخواهد کرد و جای نگرانی وجود ندارد. این افراد همچنین در حمام رفتن محدودیتی نخواهند داشت. درواقع بیشتر مسایل برای آنها مانند افراد عادی است.

ستاره محمد