رهنمودهای امیرمومنان ع درباره انواع احادیث رواج یافته و اقسام راویان حدیث

شخصی از امیرمومنان حضرت علی ع از احادیث بدعت آور و گوناگونی که در میان مردم رواج داشت پرسش نمود امام ع رهنمودهایی ارائه دادند که در آن هم انواع احادیث رواج یافته و هم اقسام راویان حدیث را مشخص فرموده اند

شخصی از امیرمومنان حضرت علی (ع ) از احادیث بدعت آور و گوناگونی که در میان مردم رواج داشت پرسش نمود. امام (ع ) رهنمودهایی ارائه دادند که در آن هم انواع احادیث رواج یافته و هم اقسام راویان حدیث را مشخص فرموده اند.

● انواع اقسام احادیث رواج یافته

احادیثی که در دسترس مردم قرار دارد هم حق است هم باطل هم راست هم دروغ هم ناسخ هم منسوخ (۱ ) هم عام هم خاص (۲ ) هم محکم هم متشابه (۳ ) هم احادیثی که بدرستی ضبط گردیده و هم احادیثی که با ظن و گمان روایت شده .

در روزگار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آنقدر دروغ به آن حضرت نسبت داده شد که ایستاد و خطابه ایراد کرد و فرمود :

« هر کس از روی عمد به من دروغ نسبت دهد جایگاه او پر از آتش است »

● اقسام راویان حدیث

افرادی که حدیث نقل می کنند چهار دسته اند که پنجمی ندارد.

۱) منافقان نفوذی

نخست منافقی که تظاهر به ایمان می کند و نقاب اسلام بر چهره دارد نه از گناه می ترسد و نه از آن دوری می جوید و از روی عمد دروغ به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم نسبت می دهد.

اگر مردم می دانستند که او منافق دروغگو است از او نمی پذیرفتند و گفتار دروغین او را تصدیق نمی کردند اما با ناآگاهی می گویند او از اصحاب پیامبر است رسول خدا را دیده و از او حدیث شنیده و از او گرفته است پس حدیث دروغین او را قبول می کنند.

در صورتی که خدا تو را از منافقین آنگونه که لازم بود آگاهاند و وصف آنان را برای تو بیان داشت .

آنان پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم باقی ماندند و به پیشوایان گمراهی و دعوت کنندگان به آتش با دروغ و تهمت نزدیک شده پس به آنان ولایت و حکومت بخشیدند و بر گردن مردم سوار گردیدند و به وسیله آنان به دنیا رسیدند همانا مردم هم با سلاطین و دنیا هستند مگر آن کس که خدا او را حفظ کند این یکی از آن چهار گروه است .

۲) اشتباه کار

دوم کسی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چیزی را به اشتباه شنیده اما سخن آن حضرت را درست حفظ نکرده است و با توهم چیزی را گرفته اما از روی عمد دروغ نمی گوید آنچه در اختیار دارد روایت کرده و به آن عمل می کند و می گوید من از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن را شنیده ام .

اگر مسلمانان بدانند که او اشتباه کرده و غیرواقعی پنداشته از او نمی پذیرفتند خودش هم اگر آگاهی می یافت که اشتباه کرده آن را رها می کرد.

۳) ناآگاهانی که حدیث شناس نیستند

و سومی شخصی که شنیده پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به چیزی امر فرمود. (اما) سپس از آن نهی کرد و او نمی داند یا شنید که چیزی را نهی کرد سپس به آن امر فرمود و او آگاهی ندارد پس نسخ شده را حفظ کرد ولی ناسخ را نمی داند. اگر بداند که حدیث او منسوخ است ترکش می کند و اگر مسلمانان نیز می دانستند روایت او نسخ شده آن را ترک می کردند.

۴) حافظان راست گفتار

دسته چهارم آن که نه به خدا دروغ می بندد و نه به پیامبرش دروغ نسبت می دهد. دروغ را از ترس خدا و حرمت نگهداشتن از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دشمن دارد. در آنچه از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم شنیده اشتباه نکرده بلکه آن را با تمام جوانبش حفظ کرده است و آن چنان که شنیده بدون کم و کاست نقل می کند.

پس او ناسخ را دانسته و به آن عمل کرده و منسوخ را فهمیده و از آن دوری جسته خاص و عام محکم و متشابه را شناخته هر کدام را در جای خویش قرار داده است .

گاهی سخنی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم دارای دو معنا بود سخنی عام و سخنی خاص کسی آن را می شنید که مقصود خدا و پیامبرش را از آن کلام نمی فهمید پس به معنای دلخواه خود تفسیر می کرد و بدون آن که معنای واقعی آن را بداند که برای چه هدفی صادر شد و چرا چنین گفته شد حفظ و نقل می کرد.

همه یاران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم چنان نبودند که از او چیزی بپرسند و معنای واقعی آن را درخواست کنند تا آنجا که عده ای دوست داشتند عربی بیابانی یا سوال کننده ای از آن حضرت چیزی بپرسد و آنها پاسخ آن را بشنوند اما من هر چه از خاطرم می گذشت می پرسیدم و حفظ می کردم پس این است علل اختلاف روایاتی که در میان مردم وجود دارد و علل اختلاف روایات در نقل حدیث . (نهج البلاغه خطبه ۲۱۰ )

پاورقی :

۱ ـ ناسخ آیه ای است که حکم آیه دیگر را باطل کرده و آن را منسوخ (باطل شده ) نامند

۲ ـ عام لفظ فراگیر و خاص لفظی که شامل چیز خاص یا فرد خاصی می شود .

۳ ـ محکم آیه ای را گویند که حکم آن استوار و بر همه روشن است اما متشابه آیه ای است که ممکن است چند معنا داشته باشد و معنای واقعی آن روشن نیست .

در میان راویان دسته ای وجود دارد که نه به خدا دروغ می بندد و نه به پیامبرش دروغ نسبت می دهد. دروغ را از ترس خدا و حرمت نگهداشتن از رسول خدا(ص ) دشمن دارد. در آنچه از پیامبر(ص ) شنیده اشتباه نکرده بلکه آن را با تمام جوانبش حفظ کرده است و آن چنان که شنیده بدون کم و کاست نقل می کند. پس او ناسخ را دانسته و به آن عمل کرده و منسوخ را فهمیده و از آن دوری جسته خاص و عام محکم و متشابه را شناخته هر کدام را در جای خویش قرار داده است .