ائتلاف های مقطعی و رقابت های زودگذر

اگر کسی قصد داشته باشد آرایش سیاسی مجلس هفتم را از بالا بررسی کند در یک نگاه کلی می تواند توجهش را معطوف به سه فراکسیونی کند که اصلی ترین تقسیم بندی های سیاسی مجلس را تشکیل می دهند

● نگاهی به عملکرد فراکسیون ها در مجلس هفتم

اگر کسی قصد داشته باشد آرایش سیاسی مجلس هفتم را از بالا بررسی کند در یک نگاه کلی می تواند توجهش را معطوف به سه فراکسیونی کند که اصلی ترین تقسیم بندی های سیاسی مجلس را تشکیل می دهند. سه فراکسیون شاخص مجلس، نام های آشنایی دارند. فراکسیون اصولگرایان، فراکسیون اصلاح طلبان و فراکسیون وفاق و کارآمدی.

مجلس هفتم البته از فراکسیون های بسیاری تشکیل شده و هرچندوقت یک بار فراکسیون های جدیدی هم در آن اعلام موجودیت می کنند اما نکته این جا است که فراکسیون های فرعی در تحولات سیاسی و اجتماعی چندان اثرگذار عمل نکرده و حضورشان در مجلس هفتم بیشتر در روی کاغذ دیده می شود. برای مثال می توان از فراکسیون های زنان، ایثارگران، قرآن و عترت، ورزش، تولیدگرایان، همبستگی و تعاون در مجلس نام برد که هرچندوقت یکبار تشکیل جلسه می دهند اما عملا در مناسبات حاکم تاثیری بر جای نمی گذارند.

ضمن این که اعضای این فراکسیون ها اکثرا در سه فراکسیون اصلی مجلس عضویت داشته و دیگر فراکسیون ها عملا نقش فرعی به خود می گیرند. به این ترتیب ناظران امور مجلس برای تحلیل مناسبات حاکم بر مجلس شورای اسلامی فقط کافی است فراکسیون های اصولگرا، اصلاح طلب و وفاق و کارآمدی را مدنظر داشته باشند.

● کم توجهی به فراکسیون ها

گرچه هر فراکسیون از افراد همفکری تشکیل شده و فلسفه وجودی اش این است که در بزنگاه های خاص درمورد قضیه ای به تصمیم رسیده و اعلام نظر کند اما در مجلس هفتم شاهد این هستیم که بسیاری از مواقع، نمایندگان فراکسیون ها را دور زده و در رای گیری های مجلس به صورت غیرفراکسیونی اعلام نظر می کنند. البته این نکته بیشتر برای فراکسیون اکثریت (اصولگرا) ایجاد مشکل می کند که به تناسب نیروهایش، معمولا در خصوص طرح ها و لوایح برنامه ریزی کرده و این برنامه ریزی ها گاه به سبب نافرمانی نمایندگان عضو این فراکسیون با مشکل مواجه می شود.

این در حالی است که فراکسیون اقلیت(اصلاح طلب) با دارا بودن حدود ۴۰ نماینده چندان به مشکل نخورده و البته به اذعان بسیاری از اصولگرایان در مجلس بسیار منسجم تر از اصولگرایان هم عمل کرده است.

با این وجود نکته حائز اهمیت در هر سه فراکسیون این است که تصمیمات خارج از چارچوب هم توسط اعضای آن اتخاذ می شود. مثلا در روزی که فراکسیون اکثریت اعلام کرد مخالف استیضاح وزیر جهاد کشاورزی است و از اعضا خود هم خواست تا به این استیضاح رای منفی دهند، اصولگرایان نه تنها به این درخواست توجهی نکردند بلکه تعدادی از اصولگرایان در مقام موافقت با استیضاح پشت تریبون رفته و خواستار برکناری محمدرضا اسکندری از سمت وزارت شدند. چنین است که در سال پایانی فعالیت مجلس هفتم، دیگر حتی بزرگان هر سه فراکسیون هم انتظار ندارند آن چه در جلسات داخلی مقرر می شود در صحن علنی هم به اجرا در آید.

● مثبت یا منفی؟

اینکه نمایندگان مجلس در تصمیم گیری های خود کم توجه به نظر فراکسیون ها عمل می کنند مثبت است یا منفی؟ در این خصوص دو دیدگاه وجود دارد. برخی صاحب نظران این وضعیت را نشانه استقلال نمایندگان دانسته و رای شخصی نمایندگان به طرح ها و لوایح را نشانه غیر حزبی عمل کردن آنها تلقی می کنند.در مقابل دیدگاه دیگری وجود دارد که معتقد است اگر قرارباشد هر نماینده ای بی توجه به اصول فراکسیون عمل کند دیگر چه نیازی به تشکیل آن است.

نکته دیگراین که پرسیده می شود وقتی نماینده ناشناسی به صرف حضور در لیست یک جناح، در انتخابات موفق می شود آیا پس از ورود به مجلس حق دارد شعار مستقل بودن سر داده و از تبعیت کردن تصمیمات حزبی سر باز زند؟ بدیهی است هر کاندیدایی حق دارد به صورت مستقل در انتخابات شرکت کند اما نمی شود از مزایای حضور در لیست انتخاباتی احزاب استفاده کرد و پس از راهیابی به مجلس راهی جداگانه بپیماید.به این ترتیب طبیعی است که بزرگان جناح اصولگرا و اصلاح طلب از زدن ساز ناکوک برخی اعضا گله داشته باشند.

● کدام توصیه؟ کدام تصمیم؟

تصمیم گیری های صحن علنی مجلس را در بسیاری از موارد نمی توان به صورت دوگانه اصلاح طلب-اصوگرا تحت بررسی قرار داد. از قضا در بسیاری از موارد فراکسیون ها به یک تماشاگر تبدیل شده و نمایندگان با توجه به تقسیم بندی های استانی یا قومیتی به اتخاذ تصمیم می پردازند. در این مواقع، دیگر توصیه های شورای مرکزی فراکسیون به اعضا برای رای مثبت یا منفی به یک طرح یا لایحه اثرگذار نبوده و نمایندگان ملاک های دیگری را مورد نظر قرار می دهند.

همچنین لابی های خارج از فراکسیون ومسائل مختلفی که از گوشه و کنار نمایندگان را تحت تاثیر قرار می دهد گاه موثر واقع شده و انسجام فراکسیونی را از بین می برد. با وجود همه این شرایط نباید شک کرد که اکثر نمایندگان مجلس از عملکرد فراکسیون متبوع خود حمایت کرده و حتی آن را قابل قبول می دانند.

به عنوان مثال در زمانی که بیشترین فشارها از جانب اصلاح طلبان به فراکسیون اقلیت مجلس وارد می شد که عملکرد رضایت بخشی نداشته، رئیس این فراکسیون به دفاع از عملکرد آن برخاست و فعالیت های آن را قابل قبول عنوان کرد. در فراکسیون اصولگرایان نیز با وجود همه انتقادات جسته گریخته ای که این روزها شنیده می شود، رویکرد کلی بسیار حمایت آمیز بوده و کمتر کسی به خود اجازه می دهد عملکرد فراکسیون اکثریت را زیر سوال ببرد.

معدود انتقاداتی هم که در هفته های گذشته از جانب عماد افروغ و سعید ابوطالب مطرح شد بلافاصله فروکش کرد و پس از چند نطق گلایه آمیز، ناگاه موجی از ابراز حمایت و همراهی با این فراکسیون به راه افتاد و اعضا به منظور حفظ انسجام فراکسیونی، به حمایت از بزرگان این فراکسیون برخاستند.

● برخورد انضباطی

از میان سه فراکسیون اصلی مجلس بیشترین مشکل و اختلاف نظر را می شود در فراکسیون اصولگرایان مشاهده کرد که این به خاطر گستردگی کار فراکسیون و تعداد زیاد اعضایش چیز عجیبی نیست. وضعیت در این فراکسیون به حدی هست که دو تن از بزرگان آن به صراحت عملکرد بعضی اعضا را زیر سوال ببرند. به عنوان نمونه احمد توکلی چنان از نافرمانی برخی اصولگرایان ناراحت است که عدم برخورد انضباطی با اصولگرایان متخلف را جزو نقاط ضعف هیات رئیسه مجلس می داند.

از طرف دیگر تلاش برای استیضاح محمود فرشیدی وزیر آموزش و پرورش دولت احمدی نژاد چندی پیش کار را به جایی رساند که محمد رضا باهنر رئیس فراکسیون اصولگرایان ناچار شد اصولگرایان هوادار استیضاح را به اخراج از فراکسیون تهدید کند؛ تهدیدی که هیچگاه رنگ واقعیت به خود نگرفت.

در فراکسیون اصلاح طلبان نیز می توان برخی ناهماهنگی ها را دید. این ناهماهنگی ها در نحوه مواجهه با دولت احمدی نژاد نمود بیشتری دارد، چنانکه گاه برخی اعضا از اقدامات نظارتی و انتقادی دیگر اعضا حمایت نکرده یا در آخرین لحظات از پشتیبانی خودداری می کنند. نکته حائز اهمیت در فراکسیون اقلیت این است که بار اصلی فعالیت بر دوش یک عده انگشت شمار بوده وباقی اعضا نقش پر رنگی در تحولات ایفا نمی کنند.

● ظرفیت های مغفول

تقریبا تمام نمایندگان مجلس اعم از اصلاح طلب واصولگرا بر روی این موضوع اتفاق نظر دارند که فراکسیون های مجلس در عمر سه ساله خود نتوانسته اند از تمام ظرفیت هایشان استفاده کنند. این موضوع را برخی به سوء مدیریت روسای فراکسیون ها نسبت می دهند و برخی هم روحیه غیر حزبی اعضا را در آن دخیل می دانند. به اعتقاد برخی صاحب نظران در مجلسی که هنوز برخی اعضا بر اساس مطالبات قومی و طایفه ای رای می دهند نمی توان انتظار داشت فراکسیون ها عملکرد شاخصی از خود برجای گذارند.

اما چه شده که فراکسیون های اصلی مجلس نتوانسته اند از تمام ظرفیت های خود به خوبی استفاده کنند. در این زمینه سخنگوی فراکسیون وفاق و کارآمدی معتقد است؛ برخی پدرخوانده ها و بزرگ خوانده ها با رابطه بازی های خاص مجلس و استفاده از رانتهای خارج از مجلس، موجب کاهش اعتماد امید به ارتقاء کارآمدی مجلس و مانع کارآمدی فراکسیون های مجلس شده است.

وی البته این موضوع را چندان باز نمی کند اما در توضیح بیشتر می گوید؛ به علت رفتارهای اعتماد سوز و برخی انحصار طلبی های خاص، زمینه اثربخشی هر یک از فراکسیون های مجلس تاکنون فراهم نشده است.

نایب رئیس فراکسیون اصولگرایان دیگر نماینده ای است که اذعان می کند تا به حال از تمام ظرفیت های فراکسیون ها در مجلس استفاده نشده است؛ «درست است که فراکسیون اکثریت نقش ویژه ای در مجموعه تصمیم گیری های مجلس داشته،اما به طور کامل از این ظرفیت ها استفاده نشده است و فراکسیون اصولگرایان باید پاسخگوی برخی از انتقادها و ایرادهایی که برخی همکاران اصولگرای مجلس دارند باشد.»

علاءالدین بروجردی که ریاست کمیسیون سیاست خارجی مجلس را هم برعهده دارد با بیان اینکه اصل وجود فراکسیون در مجلس یک ضرورت جدی است، اظهار می دارد؛ اگر در مجلس زمینه های لازم برای فعالیت های فراکسیون های مختلف فراهم شود این مسئله به نفع مجلس است. وی با تاکید بر اینکه فراکسیون ها موتور متحرک مجلس هستند، می گوید؛ وجود فراکسیون ها در مجلس موجب افزایش رقابت و فعالیت های مختلف مجلس می شود و می توان از ظرفیت های فکری این فراکسیون ها در مجموعه تصمیم گیری های مجلس استفاده کرد.

---