رسانه های جمعی اسلامی در روسیه

جمعیت مسلمانان روسیه روز به روز رو به افزایش است و رصد تحولات مسلمانان در این کشور, یکی از مسائل مورد توجه ناظران بین المللی می باشد

جمعیت مسلمانان روسیه روز به روز رو به افزایش است و رصد تحولات مسلمانان در این کشور، یکی از مسائل مورد توجه ناظران بین‌المللی می‌باشد. مسلمانان روسیه تاکنون به دلیل اقلیت بودن و تجربه زیست طولانی در کنار پیروان سایر ادیان از اختلافات بنیان شکن به دور بوده‌اند و جز در برخی از مناطق، جریان‌های افراطی‌ مورد توجه قرار نگرفته است. امروزه مسلمانان با تاسیس دانشگاه‌های اسلامی در شهرهای مسکو، غازان و مناطق دیگر به دنبال تحکیم باورهای سنتی خویش هستند و در سال‌های اخیر فتح قله‌های رسانه‌ای از ویژگی‌های مسلمانان روسیه می‌باشد به گونه‌ای که اکنون بیش از دویست سایت پربیننده اسلامی در سراسر روسیه فعال بوده و از فضای به وجود آمده کنونی به نحو مطلوبی بهره می‌گیرند.

آغاز فعالیت رسانه‌های گروهی اسلامی روسیه به بیش از یکصد سال قبل بر می‌گردد. پس از انقلاب سال ۱۹۰۵ در روسیه، ده‌ها روزنامه و مجله اسلامی به زبانهای تاتاری، عربی، ازبکی و روسی منتشر ‌شد. در ادامه وضعیت رسانه‌های جمعی اسلامی در روسیه از ابتدا تاکنون مورد بررسی قرار گرفته و بخشی از مهم‌ترین رسانه‌های اسلامی این کشور آشنا خواهیم شد.

● گروه جدیدیون و قدیمیون

اولین روزنامه‌های اسلامی در مناطق تاتارنشین روسیه به برکت فعالیت گروه‌های مشهور به جدیدیون و به خصوص اسماعیل گاسپیرالی، رهبر شناخته شده آنها منتشر گشت. وی در سال ۱۸۸۳ انتشار روزنامه «ترجمان» را آغاز نمود که به ارگان اصلی مطبوعاتی این جنبش تبدل شد. در این میان روزنامه‌های جنبش تجدد‌گرایان (مصطلحاً جدیدیون) مانند «ترقی»، «تجار»، «الاصلاح» و «عدل»، بیشتر از همه شهرت یافته بودند. رضا‌الدین فخرالدین‌اف، مفتی ، شهر اورنبورگ مجله ترقی‌خواه «شورا» را تأسیس کرد. اوایل قرن ۲۰ در پاریس انتشار مجله «مسلمان» شروع شد که به زبان روسی زندگی امت اسلامی روسیه را منعکس می‌کرد.

قدیمیون، مخالفان عقیدتی «جدیدیون» به انتشار یک سری دیگر از مجلات مربوط به ترویج عقاید خود پرداختند. از اواخر سال ۱۹۰۶ مجلات «دنیا و معیشت» و «دین و معیشت» منتشر می‌شدند که در آن نقطه نظر جناح محافظه‌کار روحانیت مسلمانان ابراز می‌شد. مجمع روحانی اسلامی اورنبورگ روزنامه «معلومات محکمیه شرقیه ایرنبورگیه» را با شمارگان ۸۰۰ نسخه منتشر می‌کرد.

در دوران شوروی، نشریات اسلامی تا سال ۱۹۲۸ به فعالیت خود ادامه دادند و سپس از انتشار آنها جلوگیری بعمل آمد. تنها بعد از احیای نظام ادارات روحانی مسلمانان که اواسط سالهای ۱۹۴۰ صورت گرفت، در این زمینه تحولات مثبتی پدید آمد. از سال ۱۹۴۷ به همت اداره روحانیت مسلمانان آسیای میانه و قزاقستان انتشار مجله «مسلمانان شرق شوروی» با تیراژ نه چندان زیاد شروع شد. البته، انتشار این مجله بعد از مدت کوتاهی قطع شد و تنها در سال ۱۹۶۸ از سر گرفته شد. در این مجله مسایل علوم دینی، فعالیت سازمان‌های اسلامی در زمینه عبادت و فعالیت بین‌المللی منعکس شده و نیز فتاوی، بخش‌هایی از خطبه‌ها و مطالب نشست‌ها و مجامع مختلف درج می‌شدند. تا سال ۱۹۸۹ مجله «مسلمانان شرق شوروی» تنها نشریه مسلمانان اتحاد شوروی بود. البته گاهی مقالات غیر انتقادی و دوستانه‌ای درباره اسلام در مجله «علم و دین» نیز درج می‌شدند.

در آستانه فروپاشی اتحاد شوروی اولین روزنامه‌های اسلامی به روی کاغذ ارزان به وسیله دستگاه‌های تکثیر منتشر ‌شدند. در این میان نشریات افراطی مانند روزنامه «توحید»، ارگان مطبوعاتی حزب تجدید حیات اسلام و «پیک مسلمان» وابسته به مسجد جامع شهر ساراتوف که از محتوای مشایهی برخوردار بودند، بخش قابل توجه مطبوعات اسلامی را تشکیل می‌دادند. در سال ۱۹۹۰ اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی و سیبری انتشار روزنامه خود را از سر گرفت که به نشانه تداوم کار مجمع روحانی اورنبورگ «معلومات» نامگذاری شد. انتشار این روزنامه به دلیل مشکلات مالی قطع شد و در سال ۱۹۹۷ با تلاش محمدعلی خوزین مفتی منطقه پرم از سر گرفته شد. در سال ۱۹۹۱ در قازان اولین بنگاه انتشارات ادبیات اسلامی در روسیه به نام «ایمان» افتتاح شده و به انتشار روزنامه‌ای به زبان تاتاری با همین نام مبادرت ورزید.

در سال ۱۹۹۳ در قازان انتشار مجله «نور اسلام» شروع شد و یک سال بعد روزنامه «ایمان» به زبان روسی و روزنامه «یقین» به زبان تاتاری به جرگه مطبوعات اسلامی پیوستند. پس از وقوع انشعاب در اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی و سیبری، نهادهای مفتی‌های جدا شده صاحب روزنامه‌های خود شدند. در پاییز سال ۱۹۹۲ اداره روحانیت مسلمانان باشقیرستان روزنامه روسی ‌زبان «اسلام و جامعه» را دایر کرد و اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه از تابستان سال ۱۹۹۴ مشغول انتشار ماهنامه «منبر اسلام» گردید. اوایل سالهای ۱۹۹۰ مسلمانان داغستان نیز صاحب نشریات خود شدند. تا پایان قرن بیستم اکثر سازمان‌های متمرکز اسلامی صاحب روزنامه‌ بودند. روزنامه «منبر اسلام» متعلق به اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه که ارگان رسمی شورای مفتی‌های روسیه نیز بود، منظم‌تر از همه منتشر می‌شد. سایر نشریات به صورت مرتب منتشر نمی‌شدند. این ماهنامه با تیراژ ۹۹۹ نسخه منشر می‌گردید. بعضی جمعیت‌های اسلامی نیز سعی می‌کردند روزنامه‌های خود را به چاپ برسانند ولی شور و شوق آنها فقط برای چند شماره اول کفایت می‌کرد.

در آستانه انتخابات پارلمانی سال ۱۹۹۹ تلاشی برای ایجاد روزنامه اسلامی سراسری به عمل آمد که احتیاج مبرم به این نشریه احساس می‌شد. با سفارش جنبش «رفاه»، ویاچسلاو پولوسین (کشیش حوزه کلیسایی کالوگا که در تابستان سال ۱۹۹۹ اسلام آورد)، به این کار پرداخت. نشریه‌ای که او ایجاد کرد، اسم بسیار ساده «روزنامه مسلمان» داشت و شمارگان آن ۵۰۰ هزار نسخه اعلام گردید. این روزنامه به صورت رایگان توزیع شده و در واقع نشریه تبلیغاتی جنبش «رفاه» بود. همین امر باعث شد که انتشار آن بزودی قطع شود. بعد از آنکه ۵ نماینده «رفاه» وارد دومای کشوری شدند، احتیاج به «روزنامه مسلمان» رفع شد و این روزنامه تعطیل گردید. اواخر سال ۲۰۰۱ پولوسین با کمک حامیان مالی اداره روحانیت مسلمانان داغستان انتشار روزنامه «همه چیز درباره اسلام» را به عمل رساند. این نشریه که طیف وسیع خوانندگان را مخاطب قرار می‌داد، بایستی کار «روزنامه مسلمان» را استمرار می‌بخشید.

این نشریه با تیراژ ۳۵ هزار نسخه منتشر گردید و در سال ۲۰۰۳ تعطیل شد که تاکنون هیچ نشریه دیگری نتوانسته جای خالی روزنامه سراسری اسلامی را بگیرد. البته پیش از اینکه مشکلات مالی مانع از انجام این کار شود، فقدان مرکز واحد اطلاع‌رسانی در جامعه اسلامی روسیه و تفاوت‌های جدی بین فرقه‌های اسلامی از موانع مهم ایجاد چنین نشریه ای به شمار می‌آید. در واقع نمی‌توان در یک روزنامه مطالبی را جمع کرد که به اندازه یکسان برای مسلمانان داغستان و سن پترزبورگ، کالینینگراد و منطقه ساخالین جالب و قابل قبول باشد.

در ژانویه سال ۲۰۰۲ روسیه شاهد اولین تجربه موفق انتشار مجله سراسری اسلامی شد. اداره روحانیت مسلمانان داغستان به انتشار ماهنامه «اسلام» پرداخت که تا کنون به خوبی منتشر می‌شود. در سه‌ماهه اول سال ۲۰۰۴ به ابتکار اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه، اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و اداره روحانیت نیژنی نوگورود، فصل‌نامه «منار» به عنوان «مجله روسی مکتب اسلام» تأسیس شد. این مجله بر خلاف مجله «اسلام» که اقشار هر چه وسیع‌تری را مخاطب قرار می‌دهد، بر مسایل علوم الهی تأکید می‌کند. اواخر سال‌های۱۹۹۰ پخش اولین برنامه‌های رادیویی درباره اسلام شروع شد. از جمله می‌توان به پروژه «صوت الاسلام – صدای اسلام» در «رادیو روسیه» با اجرای سرگئی – جنت مارکوس (آندری حسنوف) اشاره کرد.

سپس چنین برنامه‌هایی در بعضی رادیوهای منطقه‌ای پخش شدند که فقط این برنامه‌ها تا کنون دوام آورده‌اند. ولی برنامه‌های مخصوص مسلمانان در شبکه‌های فدرال تلویزیون که اواسط سالهای ۱۹۹۰ به وجود آمده بودند، به دلیل کمبود بودجه یا بر اساس ملاحظات ایدئولوژیکی تعطیل شدند. از این پروژه‌های ناکام می‌توان از بخش اسلامی برنامه مذهبی «امروز» در شبکه اول، برنامه «همه سوره‌های قرآن» در شبکه «فرهنگ» و «هزار و یک روز» در شبکه «روسیه» نام برد.

۲۵ اوت سال ۱۹۹۵ مفتی راویل عین‌الدین طی نامه‌ای خطاب به منتمیر شایمیف، رئیس جمهور تاتارستان از تبعیض مسلمانان در تلویزیون شکایت کرده و اشاره نمود که برنامه ۳۰ دقیقه‌ای «منار» تنها برای ساکنان مسکو و حومه پایتخت پخش می‌شود. این پیام بی‌اثر ماند. تنها ۱۵ فوریه سال ۲۰۰۲ اولین برنامه ۱۵ دقیقه‌ای «مسلمانان» توسط شبکه دولتی آر‌تی‌آر پخش شد که بزودی علاقه مسلمانان روسیه را به خود جلب کرد. این برنامه همانند برنامه‌های تلویزیونی قبلی، به شورای مفتی‌های روسیه گرایش دارد که این نتیجه فعالیت گسترده این سازمان در فضای اطلاع‌رسانی بود. اوایل سال ۲۰۰۵ برنامه «مسلمانان» به عنوان یک پروژه موفق تلویزیونی پخش شد و قصد نداشت فعالیت خود را متوقف کند.

در ماه می سال ۲۰۰۷ شورای مفتی‌های روسیه با شبکه «روسیه الیوم» که در همان ماه پخش برنامه‌های خود برای کشورهای خاورمیانه را شروع کرده بود، توافق کرد و همراه با شبکه تلویزیونی «جهان اسلام» سایت «تلویزیون اسلامی» www.islamtv.ru را تأسیس نمود. گزارش‌های ضبط شده از مراسم شورای مفتی‌ها را می‌توان در این سایت مشاهده نمود.در ماه ژوئیه همان سال مقامات عربستان سعودی با کسب حمایت اولیه راویل عین‌الدین راه‌اندازی ویرایش روسی شبکه تلویزیونی «مکه» را اعلام کردند و هدف آن تنویر افکار بینندگان، آگاه کردن مردم به اهداف معنوی، اخلاقی و انسانی اسلام، برطرف کردن ادعاهای نادرست تصنعی پیرامون دین اسلام، تغییر برداشت از اسلام، جدا کردن مفاهیم تروریسم و افراط از دین اعلام شد. همچنین گفته شد که این شبکه به پخش برنامه‌های روشن‌گرانه برای مسلمانان مناطق مختلف کشور درباره دین خواهد پرداخت تا مسلمانان را از نفوذ افراطیونی که از آنها استفاده سیاسی می‌کنند، مصون دارد. بنابراین، مسلمانان روسیه در آینده نزدیک از امکان آشنایی بیشتر درباره وهابیت و ایدئولوژی رسمی عربستان سعودی برخوردار خواهند شد.

از سال ۱۹۹۸ قسمت دیگر رسانه‌های اسلامی یعنی منابع اینترنتی به تدریج فعال شد و ویرایش الکترونیکی شماره‌های روزنامه «منبر اسلام» به عنوان اولین سایت اسلامی صورت گرفت. بعد از مدت کوتاهی سایت مسجد یادبود مسکو به وجود آمد که به مرور زمان به سایت رسمی اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه و شورای مفتی‌ها تبدیل شد (آدرس این سایت www.muslim.ruمی‌باشد). در سال ۱۹۹۹ اولین سایت رسمی زیرمجموعه‌های اداره مرکزی روحانیت مسلمانان روسیه کار خود را شروع کرد. پایگاه اطلاع‌رسانی اداره روحانیت مسلمانان منطقه پرم توسط مفتی محمدعلی خوزین، رئیس این اداره طراحی شد (www.moslem.ru). در همان سال جهانیان از سایت گروه تندرو چچن «قفقاز – سنتر» که تاکنون مهمترین بلندگوی این گروه می‌باشد، راه‌اندازی شد. در سال ۲۰۰۱ به ابتکار اداره روحانیت مسلمانان داغستان و تعدادی از بنیادها، پایگاه اطلاع‌رسانی «اسلام رو» راه‌اندازی شد که هدف آن، دفاع از منافع مسلمانان سنت‌گرا و نیز انتشار آثار علمای داغستانی و آشنایی با ارزش‌های طریقت‌های محلی اعلام شده بود. در همان سایت اولین بخش خبری روزمره به وجود آمد. مدتی بعد سایت‌هایی از این قبیل به وجود آمدند ولی کمتر سایتی تا سال ۲۰۰۷ باقی ماند.

● وضعیت کنونی رسانه‌های گروهی در روسیه

در حال حاضر حوزه رسانه‌های گروهی اسلامی در فدراسیون روسیه بسیار ضعیف و توسعه نیافته است. این امر در مقایسه با رسانه‌های دیگر مذاهب از جمله مسیحیان ارتدوکس، یهودیان و پروتستانها بطور ملموس قابل تشخیص می‌باشد. در شرایط کنونی و علی‌رغم پیگیری جامعه اسلامی روسیه و دیدگاه مثبت مقامات ارشد این کشور برای ارائه دیدگاه‌های اصیل اسلامی، مسلمانان روسیه فاقد روزنامه یا مجله واحد سراسری و نیز برنامه رادیو تلویزیونی در سطح فدرال می‌باشند.

برنامه تلویزیونی «مسلمانان» که روز جمعه پخش می‌شود، بیشتر حالت قوم‌شناسی دارد و نه از اسلام بلکه از آداب و رسوم اقوام مسلمان تعریف می‌کند. برنامه‌هایی چون «سخن پدر روحانی» ارتدوکس که بهترین نوع برنامه برای محافل وسیع مردم شناخته شده است، تنها در تاتارستان پخش می‌گردد. برنامه «خطبه شب» با اجرای خطیب جمیل یوسکایف، رئیس اداره بین‌المللی اداره روحانیت مسلمانان تاتارستان پخش می‌شود.

● مطبوعات و رسانه‌های الکترونیکی

تقریباً هر یک از ۵۷ اداره روحانیت مسلمانان روسیه روزنامه خود را داشته، دارد یا در آینده نزدیک مایلند که چنین فضایی داشته باشند. قاعدتاً این نشریات حداکثر ماهی یک بار منتشر می‌شوند، تیراژ محدودی دارند و بیشتر به تجدید چاپ خبرها از اینترنت و روزنامه‌های غیر مذهبی می‌پردازند. حدود ۴۰% روزنامه‌های ادارات روحانیت به زبان‌های قومی و قبل از همه به زبان تاتاری منتشر می‌شوند. اداره‌های بزرگ روحانیت (اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه، جمهوری تاتارستان، داغستان، چچن، اداره مرکزی روحانیت مسلمانان روسیه، نیژنی نووگوراد و منطقه پرم) چند نشریه دارند. به علاوه، بعضی جمعیت‌های محلی مسلمانان و نهادهای امام محتسب نیز نشریات خود را ایجاد کرده‌اند.

در میان روزنامه‌هایی که توسط ادارات روحانیت مسلمانان تأسیس شدند، روزنامه «السلام» اداره روحانیت مسلمانان داغستان از بیشترین تیراژ با ۴۷ هزار نسخه برخوردار است و سایت آن به نشانی www.assalam.ruقابل مشاهده می‌باشد. غیر مسلمانان بیشتر با روزنامه «منبر اسلام» آشنا هستند که اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه با تیراژ ۱۰ هزار نسخه منتشر می‌کند. این روزنامه همچنین ارگان رسمی شورای مفتی‌های روسیه محسوب می‌شود. اداره مرکزی روحانیت مسلمانان روسیه از سال ۱۹۹۰ با وقفه‌ روزنامه «معلومات» را منتشر می کند که به صورت غیر منظم با تیراژ ۹۹۹ نسخه چاپ می‌شود. نشریه «ایمان» به زبان‌های روسی و تاتاری، سابقه‌دارترین نشریه مسلمانان تاتارستان محسوب می‌گردد. در مجموع، اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و نهادهای نزدیک به آن بیش از ۲۰ عنوان روزنامه و مجله منتشر می‌کنند. روزنامه‌هایی نیز توسط دانشجویان دانشگاه اسلامی روسیه («فروروم») و کالج اسلامی قازان («المرجان») منتشر می‌شوند.

از روزنامه‌های ادارات روحانیت منطقه‌ای می‌توان به نشریه «آواز خلق» اداره روحانیت مسلمانان منطقه پرم اشاره کرد که بسیاری از مطالب آن در سایت www.moslem.ruمنتشر می‌شوند. روزنامه «مدینه الاسلام» متعلق به اداره روحانیت نیژنی نووگوراد به صورت الکترونیکی تماماً در سایتwww.islamnn.ru در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گیرد. در این منطقه همچنین سالنامه علوم الهی «مولید النبی» و سالنامه علمی «اسلام در منطقه نیژنی» انتشار می‌یابند. از روزنامه‌های غیر وابسته اسلامی باید به نشریه «نور الاسلام» (ماخاچ‌قلعه) نزدیک به اداره روحانیت مسلمانان داغستان (از سال ۱۹۹۷ با تیراژ حدود ۶ هزار نسخه منتشر می‌شود)، روزنامه «اندیشه» (نشریه کنگره اسلامی «اندیشه آزاد») که در سایت www.islamnews.ruمنتشر می‌گردد و نیز به «پیک اسلامی» (ماخاچ‌قلعه) که بخشی از مطالب آن در سایتwww.islam.dgu.ru یافت می‌شود، اشاره کرد. مجلات «اسلام» و «منار» اشاره کرد که به ترتیب توسط اداره روحانیت مسلمانان داغستان و شورای مفتی‌های روسیه منتشر می شوند، بخشی از آنها می‌باشد.

در اکثر مناطق روسیه با میزان بالای جمعیت مسلمان، در شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی محلی برنامه‌هایی درباره اسلام پخش می‌شود. این همکاری به صورت موفق در چچن، داغستان، تاتارستان، قره‌چای – چرکس، اینگوش و منطقه اورنبورگ جریان دارد. عموم روزنامه‌های اسلامی به علت تیراژ پایین و ثانوی بودن مطالب خود در اذهان مسلمانان نفوذ چندانی ندارند. همین امر در مورد مجلات نیز صحت دارد که به خاطر قیمت بالا و شبکه ضعیف توزیع، در دسترس کمتر کسی قرار دارند. در این شرایط رسانه‌های اینترنتی به منابع کلیدی برای کسب برتری در میدان اطلاع‌رسانی تبدیل شده‌اند. وهابیون نیز از مطبوعات خود برخوردارند. روزنامه‌های «القاف» و «پرچم اسلام» (داغستان)، «حکمت» (باشقیرستان) از معروف‌ترین آنها هستند.

● رسانه‌ها در شبکه اینترنت

طبق آمار سیستم جستجوگر «رامبلر» فقط سایت «اسلام رو» در میان ده سایت مذهبی پرطرفدار قسمت روسی اینترنت قرار دارد. هر روز ۳۵۰۰ نفر وارد این سایت می‌شوند که این رقم نسبتاً بالایی است. آنچه که باعث محبوبیت بیشتر این سایت شده است، وجود اولین سرویس دوست‌یابی برای مسلمانان و مغازه اینترنتی است. مقام دوم درمیان پایگاه‌های اطلاع‌رسانی اسلامی به سایت www.islamnews.ruتعلق دارد که قریب به ۳۰۰۰ نفر در روز از آن بازدید می‌کنند. علاوه بر آن، پایگاه‌های«مسلم پرس» www.muslim-press.ru، «اسلام در فدراسیون روسیه» www.islamrf.ru ، «اسلام آنلاین» www.islamonline.ruدر انتشار اخبار تخصص دارند ولی میزان بازدید از آنها کمتر است. بعضی سایت‌های غیراسلامی هم اخبار اسلامی را منتشر می‌کنند. مقام اول در این بخش به پایگاه «اینترفاکس- دین» تعلق دارد که قسمت خاص اسلامی http://www.interfax-religion.ru/islam دارد. این تنها منبع خبری درباره اسلام در روسیه است که ویرایش کامل انگلیسی دارد. تعداد بازدید کنندگان سایت «اینترفاکس» به ۲۰ هزار نفر در روز می‌رسد.

سایت انستیتوی دین و سیاست www.i-r-p.ru که آلکساندر ایگناتنکو، اسلام‌شناس معروف فعالیت آن را هدایت می‌کند، فقط اخباری درباره مسایل اسلام درج می‌نماید ولی این اخبار عمدتاً منعکس کننده حوادث خارجی است. هر روز تا ۵۰۰ نفر وارد این سایت می‌شوند. در تابستان سال ۲۰۰۷ نماینده تام الاختیار رئیس جمهور فدراسیون روسیه در حوزه فدرال ولگا سایت «مسلمانان منطقه ولگا» www.muslims-volga.ru را راه‌اندازی نمود. این سایت می‌تواند به یکی از مهمترین سایت‌های روسی در زمینه مسایل اسلام تبدیل شود. کمتر از یک سوم از ۵۷ اداره روحانیت مسلمانان مناطق روسیه، صاحب سایت‌های رسمی هستند و یا زمانی صاحب چنین سایت‌هایی بودند. بهترین سایت‌ها به اداره روحانیت مسلمانان جمهوری تاتارستان و نهاد مفتی قازان www.e-islam.ruو www.e-riu.ru، اداره روحانیت مسلمانان منطقه پرم www.moslem.ru ، اداره روحانیت مسلمانان داغستان www. islamdag.ruو www.mufti.ru و اداره روحانیت مسلمانان نیژنی نووگورادwww.islamnn.ru تعلق دارند. سایت اداره روحانیت مسلمانان بخش اروپایی روسیه و شورای مفتی‌های روسیه www.muslim.ruنسبتاً پر طرفدار است.

علاوه بر ادارات مذکور، سایت‌های ادارات روحانیت مسلمانان جمهوری ماری ال، چواش، منطقه سامارا، منطقه خودمختار خانتی-مانسی (وابسته به اداره مرکزی روحانیت مسلمانان روسیه)، اداره روحانیت مرکزی جمهوری چواشیا، اداره روحانیت جمهوری موردویا و جمهوری کارلیا فعالیت می‌کنند. جالب است که نهادهای مفتی منطقه ساراتوف (منطقه ولگا) و اداره روحانیت مسلمانان بخش آسیایی روسیه که در امور اجتماعی بسیار فعال هستند، سایت رسمی خود را ندارند. از سازمانهای سیاسی و اجتماعی مسلمانان تنها سازمان «میراث اسلامی روسیه» سایت خود را www.islamnasledie.ruحفظ کرده است ولی در گذشته سازمان‌های «رفاه» و «مجلس» نیز سایت داشتند. در بخش روسی اینترنت همچنین سایت‌های متعدد بنگاه‌های انتشارات اسلامی، فروشگاه‌های اینترنتی، سرویس‌های آشنایی و نکاح، پایگاه‌های برای مسلمانان مبتدی و منابع جریان‌های غیرسنتی اسلامی وجود دارند.

نویسنده: رومان - سیلانتیو

منبع: سایت - ایراس - تاریخ شمسی نشر ۱۲/۷/۱۳۸۹

منابع:

۱) اسلام در اورآسیا: نظریات معاصر اخلاقی و زیبا‌شناسی اسلام سنی. مسکو، ۲۰۰۱.

۲) ر. گ. لاندا. اسلام در تاریخ روسیه، مسکو سال ۱۹۹۵.

۳) مطبوعات اسلامی. باشقیرستان. دائره المعارف مختصر، شهر اوفا، سال ۱۹۹۶.

۴) همانجا.

۵) مطالب سایت رسمی اداره روحانیت ازبکستان http://muslim.uz/eski/rus/

۶) مسلمانان شرق شوروی. دائره المعارف بی‌دینی. مسکو، سال ۱۹۸۶.

۷) مالاشنکو. اصولگرایی فروتن. نشریه «نزاویسیمایا گازتا- ادیان»، ۲۶ ژوئن سال ۲۰۰۳.

۸) ر. محمدشین. نهادهای رسمی مسلمانان و سازمانها و جنبش‌های اجتماعی و سیاسی تاتارستان در سال‌های ۱۹۹۰.پانوراما – فروم، شماره ۱۲، سال ۱۹۹۷.

۹) شماره‌های اول «روزنامه مسلمان».

۱۰) برنامه‌های اسلامی تلویزیون تعطیل می‌شوند. روزنامه روسیه، ۴ فوریه ۲۰۰۰.

۱۱) نام راویل عین الدین برای منتمیر شایمیف رئیس جمهوری تاتارستان مورخ ۲۵ اوت سال ۱۹۹۵.

۱۲) مطالب سایت شبکه تلویزیونی RTR - www.rutv.ru.

۱۳) مطالب سایت www.muslim.ru

۱۴) مطالب خبرگزاری «اینترفاکس – دین»، مورخ ۲۲ می ۲۰۰۷.

۱۵) مطالب خبرگزاری «اینترفاکس – دین»، مورخ ۲۰ ژوئیه ۲۰۰۷.

۱۶) د. رحیموا. در جستجوی چهره خود. «مدینه الاسلام»، ماه ژوئن سال ۲۰۰۷.