ماهیت حقوقی اجرای تعهد قراردادی

روشن نبودن ماهیت پاره ای از عناوین در علم حقوق ,می تواند در تعیین آثار و احكام آنها نقش داشته باشد لذا تعریف و تحلیل مفاهیم و تعیین ماهیت حقوقی این عناوین , بخش عمده ای از كار یك حقوقدان را تشكیل می دهد

ماهیت ((اجرای تعهد قرار دادی )) در قوانین و نظامهای حقوقی موجود جهان ، به خوبی تبیین نشده است . مثلا ، در قانون تجارت ایالات متحده امریكا ، قانون بیع كالای كشور انگلستان (مصوب ۱۹۷۹) ، قوانین مدنی كشورهای ایران ، آلمان ، سویس ، فرانسه ، مصر ، كویت ، عراق ، لیبی و لبنان ، در این زمینه مطلبی وجود ندارد .

فقهای معظم امامیه و اهل سنت و نیز حقوق دانان آلمانی ، فرانسوی ،سویسی ، انگلیسی ، امریكایی، به تحلیل ماهیت حقوقی قرار داد اشاره كرده اند ، لیكن نظرات آنها در این زمینه متفاوت است .

علت این تفاوت نظر را در پاسخ به سوالات ذیل باید جستجو نمود :

آیا ماهیت اجرای قرار داد در همه مصادیق آن واحد است یا متعدد؟

ماهیت اجرای قرارداد عمل حقوقی است یا واقعه حقوقی؟

فرضا،اگر ماهیت آن را عمل حقوقی بدانیم ، طبیعت اجرای قرارداد عقد است یا ایقاع؟

اگر ماهیت اجرای قرارداد عقد باشد، چه نوع عقدی است؟

پاره ای از حقوقدانان از تحلیل آثار، به تحلیل ماهیت اجرای تعهد رسیده اند و چون ، در آثار اجرای قرار داد ، در مصادیق مختلف آن تعدد دیده اند ، به تفصیل میان مصادیق اجرای قرار داد معتقد شده اند .

ما باید با تجزیه و تحلیل نظرات حقوقدانان ، به ماهیت اجرای قرار داد پی ببریم . زیرا آثار عملی واقعه حقوقی بودن طبیعت اجرای قرار داد با عمل حقوقی بودن آن متفاوت است . هرگاه اجرای قرار داد ماهیتا عقد معینی را تشكیل بدهد ، تعیین نوع و مصداق آن عقد معین نیز بر حسب مورد دارای آثار متفاوتی با عقد دارد نیز صادق است .

تقسیم مباحث

اینك پس از طرح مقدماتی بحث، گفتار خود را در این موضوع ضمن چند مبحث ارائه نموده و آن گاه به نتیجه گیری می پردازیم. اهم مباحث این مقاله به شرح زیر می باشد:

تعریف اجرای قرارداد؛

آیا اجرای قرارداد، عمل حقوقی است؟

آیا اجرای قراداد، واقعه حقوقی است؟

آیا اجرای قرارداد، طبیعت و ماهیت واحد دارد یا متعدد؟

ما چون ((ماهیت حقوقی اجرای تعهد قراردادی )) را یگانه می دانیم و اعتقاد بر (( واقعه حقوقی)) بودن آن داریم ، لذا پس از تعریف اجرای تعهد قراردادی در نخستین مبحث ، به عمل حقوقی نبودن ماهیت اجرای تعهد قراردادی ، اعم از قرارداد ، ایقاع ، ایجاب یك طرفه و عقد معین ( بیع ، معاوضه ، صلح و … ) در مبحث دوم اشاره نموده و در بحث بعد به نقل نظراتی كه ماهیت اجرای تعهد قراردادی را واقعه حقوقی می دانند، خواهیم پرداخت .

در پایان نیز، خواهیم گفت كه ماهیت بسیط اجرای تعهد قراردادی ، ((واقعه حقوقی )) است و عناصر ارادی از باب لوازم شی ء، گاه و جو دشان ضروری است ، و عنصر اراده نقش جانبی دارد و اثری در ذات و ماهیت اجرای تعهد قرار دادی ندارد .

مبحث اول

تعریف اجرای قراردادی

اجرای تعهد قراردادی با این تركیب اضافی در حقوق كشور ما تعریف نشده است . حقوقدانان پس از تعریف اجزای تشكیل دهنده این مفهوم ، خود را بی نیاز از تعریف مستقل آن دیده اند .

در حقوق كشورهای ایران ، فرانسه و فقه اسلامی ( امامیه و اهل سنت ) ، اجرای تعهد قراردادی تعریف نشده است . حقوقدانان و فقها ء به دلیل وضوح عرفی مفهوم اجرای تعهد قراردادی ، خود را بی نیاز از تعریف آن دیده اند .

اجرای تعهد قراردادی در حقوق كشورهای كامن لا ، تحت عنوان “Performance” مطرح شده و عبارت از انجام تعهد ناشی از وعده قرارداد یا سایر تعهدات ، توسط متعهدی است كه هر گاه از اجرای تعهد خودداری نماید ، آثار نقض قرارداد متوجه او خواهد بود . این تعریف كم و بیش در فرهنگ اختصاصی حقوق امریكا آورده شده است .

به هر حال ، در حقوق ایران باید اجرای تعهد قراردادی را چنین تبیین نمود : اجرای تعهد قراردادی ، انجام تعهدات ناشی از قرارداد است . و بدین ترتیب ((انجام )) نقطه مقابل نقض قرارداد ، عقیم شدن اجرای قرارداد از طریق عوامل غیر قابل پیش بینی و فسخ قرارداد است . و ((تعهد ناشی از قرارداد ))، نقطه مقابل تعهد ناشی از جرم و شبه جرم و مسؤلیت مدنی و تعهدات ناشی از قانون است .تعهد قراردادی ، شامل تعهد ناشی از ایقاع ، ایجاب یك طرفه و تعهدات غیر قابل اجرا نیست ؛ ولی اعم از تعهدات ناشی از عقود معین (لازم ، جایز ) و قرارداد می باشد و همچنین اعم از تعهدات مستقل و ضمن العقد ، ساده و تضمین دار ، تخییری و بدل دار است .

---