فراق تو به باور نیاید

پیرامون وداع با ماه مبارک رمضان

وداع با ماه مبارک رمضان، ماهی که به فرموده رسول خدا (ص)، ماهِ «رحمت، برکت و مغفرت»؛ و به فرموده امام زین العابدین (ع)، «عید اولیاء و دوستان خاص خداوند» است، برای کسانی که عظمت این ماه را درک نموده و از خوان ضیافت الهی متنعم گشته‌اند، حقیقتاً دشوار و تلخ است. هر اندازه آگاهی و معرفت انسان به مقام ماه مبارک رمضان نزد خدا، بیشتر و بهره‌مندی وی از برکات بیشمار این ماهِ باعظمت، فزونتر باشد به همان نسبت مفارقت و وداع او نیز دشوارتر خواهد بود.

امام العارفین حضرت زین العابدین (ع) که از ماه رمضان با عنوان «بزرگترین ماه خدا؛ شهر الله الأکبر» و «گرامی‌ترین یار و همراه؛ أکرم مصحوب من الأوقات» یاد کرده و برتری این ماه بر سایر ایام را، با وصف «شهر لا تنافسه الأیام؛ ماهی که هیچ زمان دیگری با آن توان رقابت و منافسه ندارد»، بیان نموده ‌است، آنچنان از فراق و جدایی این میهمان گرانمایه اظهار ناراحتی و غم می‌کند که این فراقت را «فاجعه»: «السلام علیک من قرین جلّ قدره موجوداً و أفجع فراقه مفقوداً؛ سلام بر تو که همراهی و وجودت، گرانقدر و نبودن و جدائیت، فاجعه است»؛ و «مایه وحشت» می‌خواند: «و أوحشنا انصرافه عنّا؛ از اینکه (این ماه پر برکت) منصرف شد و از ما فاصله گرفت، ما را به وحشت انداخت»؛ و در فرازهای پایانی دعا، با «مصیبت» خواندن ترک این ماه، از خداوند تقاضای تدارک و جبران آن را می‌نماید: «اللهم صل علی محمد و آله و اجبر مصیبتنا بشهرنا و بارک لنا فی یوم عیدنا و فطرنا؛ خدایا، بر محمد و آل او درود فرست و مصیبتی را که با رفتن ماه رمضان بر ما وارد شده، جبران نما و روز عیدمان را بر ما خجسته گردان».

ماهیت وداع، همراه با غم و اندوه است و تنها کسانی از مفارقت و جدایی میهمان و قرین خود غمگین می‌شوند که نسبت به او مشتاق و علاقمند باشند؛ همچنانکه امام سجاد (ع) از آمدن این ماه، اظهار شادمانی و از فراقش، اظهار وحشت و اندوه می‌نماید: «السلام علیک من ألیف آنس مقبلاً و أوحش منقضیاً قد مضّ؛ سلام بر تو ای دوست با الفت که وقتی آمدی ما را مسرور و شاد گردانیدی و هنگام رفتنت، ما را به وحشت انداخته، غمگین نمودی»، و از این روست که امام سجاد (ع) هنگام وداع با ماه مبارک رمضان، خطاب به این ماه می‌فرماید: وداع ما، نه به خاطر دلتنگی و خستگیِ با تو بودن است: «السلام علیک غیر مودع برماً و لا متروک صیامه سأماً؛ درود بر تو که وداع با تو از روی دلتنگی، و ترک روزه تو به خاطر خستگی و ملال نباشد»؛ بلکه بدین علت است که این ضیافت الهی، وقتش به پایان آمده و مدتش تمام گشته: «و قد أقام فینا هذا الشهر مقام حمد و صحبنا صحبه مبرور... ثم قد فارقنا عند تمام وقته و انقطاع مدته و وفاء عدده فنحن مودّعوه؛ این ماه در میان ما بگونه‌ای شایسته زیست، و همچون یاری نیکو همدم ما بود... آنگاه که وقتش به پایان آمد و مدتش به سر آمد و روزهایش کامل شد، از ما جدا گشت، پس اینک ما آن را وداع می‌کنیم». این تعابیر و امثال آن، بیانگر شدت قرابت و مؤانست امام سجاد (ع) با ماه رمضان، و نشأت گرفته از معرفت و بینش عمیق آن حضرت به برکات و فوائد بی‌مثال این ماه است. هنگامی که سید الساجدین (ع)، ماه مبارک رمضان را، محو کننده گناهان و پوشاننده عیوب: «السلام علیک ما کان أمحاک للذنوب و استرک لأنواع العیوب؛ سلام بر تو، چه بسیار گناهانی را که محو ساختی، و چه انواع عیبها که پوشاندی»؛ و یاور انسان در غلبه و تسلط بر شیطان، می‌داند: «السلام علیک من ناصر أعان علی الشیطان و صاحب سهل سبل الإحسان؛ سلام بر تو ای یاوری که ما را علیه شیطان یاری نمودی، و ای همراهی که راه‌های نیکی و احسان را هموار ساختی»؛ هنگامی که حضرت در توصیف این ماه، آن را «مایه شرافت» خود دانسته: «اللهم إنا أهل هذا الشهر الذی شرفتنا به و وفقتنا بمنک له حین جهل الأشقیاء وقته و حرموا لشقائهم فضله؛ خداوندا، ما اهل این ماه هستیم که ما را به آن شرافت بخشیدی، و به احسانت به ما توفیق ادراک آن را عطا فرمودی آن گاه که نگون‌بختان وقت آن را نشناختند و به خاطر شقاوتشان از فضیلت آن بی‌بهره ماندند»؛ و از آن به عنوان «دور کننده بلا‌ها و بدیها» یاد کرده است: «کم من سوء صرف بک عنّا؛ به برکت تو چه بسیار بدیها از ما دور شد»؛ وقتی که زین العابدین (ع) این ماه را موجب نزول برکات و نیکی‌ها و مایه تطهیر و تغسیل انسان از خطا‌ها و زشتی‌ها، می‌خواند: «السلام علیک کما وفدت علینا بالبرکات و غسلت عنّا دنس الخطیئات؛ سلام بر تو که با برکات به سوی ما آمدی و زنگار خطاها را از جان ما شستی»؛ و اشتیاق وافر خود را در قالب عباراتی چون: «السلام علیک من مطلوب قبل وقته و محزون علیه قبل فوته؛ درود بر تو، که قبل از آمدنت، انتظارت را داشتیم و پیش از رفتنت بر آن اندوهناکیم»، بیان می‌دارد؛ جای تعجب ندارد که با این پشتوانه معرفتی عمیق، اینگونه از جدایی و فراق این ماه، احساس غربت و وحشت نماید. بدیهی است کسانی که حسن مجاورت این ماه را درک ننموده و با نارضایتی و زحمت روزه و عبادتهای آن را انجام داده و این ماه را به سر برده باشند، طبیعتاً نباید چندان از فراقت آن احساس غربت و ناراحتی نمایند.

در فرازهای پایانی دعا، امام سجاد (ع) با پوزش از کوتاهی در ادای حق الهی، از خداوند می‌خواهد که عمرش را تا ماه رمضان آینده، استمرار بخشد و توفیق اطاعت و عبادت در آن را، آنگونه که شایسته این ماه است، عنایت فرماید: «و أوجب لنا عذرک علی ما قصّرنا فیه من حقک و ابلغ بأعمارنا ما بین أیدینا من شهر رمضان المقبل فإذا بلغتناه فأعنا علی تناول ما أنت أهله من العباده و أدّنا إلی القیام بما یستحقه من الطاعه؛ عذر ما را از آنچه در ادای حق تو کوتاهی کرده‌ایم، پذیرا باش و زندگی ما را به ماه رمضان آینده برسان، و چون ما را به آن رساندی به عبادت و بندگی‌ای که شایسته توست یاری ده، و به طاعتی که در خور آن ماه باشد، موفق بدار». همچنین از خداوند مسئلت می‌دارد: «اللهم اسلخنا بانسلاخ هذا الشهر من خطایانا و أخرجنا بخروجه من سیئاتنا و اجعلنا من أسعد أهله به و أجزلهم قسماً فیه و أوفرهم حظاً منه؛ خدایا، با گذشتن این ماه از گناهان ما درگذر و با خارج شدن آن، ما را از بدیها‌یمان بیرون آور، و ما را از نیک‌بخت‌ترین اهل این ماه، و بهره‌مند‌ترین آنان در آن، و برخوردارترین ایشان از خودت قرار ده».

علی مهدوی