آموزش فارسی در روسیـه

سابقه آموزش زبان فارسی در روسیـه به زمان پتر کبیـر می رسد. وی در سال ۱۷۱۶ پنج نفر از روسها را به اصفهان فرستاد تا زبان فارسی بیـاموزند و بتوانند به عنوان مترجم در دربار خدمت کنند. در آن زمان، کتاب دری خاصی تدویـن نشده بود و تنها از فرهنگ «مجمع الفرس» به عنوان فرهنگ زبان فارسی استفاده می شد. از سال ۱۷۳۲ تدریـس زبان فارسی در وزارت امور خارجه روسیـه به طور جدی آغاز شد. آنچه در زیـر می خوانیـد تاریـخچه و وضعیـت کنونی زبان و ادبیـات فارسی در روسیـه است.

الف. کتاب های درسی زبان فارسی

در نیـمه دوم قرن ۱۸. م مردم روسیـه به زبان های شرقی به خصوص فارسی علاقه نشان دادند و به ترجمه آثاری چون شاهنامه فردوسی و دیـوان حافظ و اوستا پرداختند و از همیـن زمان نیـاز به فرهنگ فارسی به روسی احساس شد. در سال ۱۷۸۶ در سنت پترزبورگ اولیـن فرهنگ فارسی به روسی که دارای ۶۲۵ کلمه و مربوط به سفر آقای «یـفرمف» به بخارا، خیـوه، ایـران و هند بود منتشر گردیـد. یـک سال بعد فرهنگ دیـگری که شامل ۲۸۵ کلمه بود در روسیـه چاپ شد. ایـن کتاب از زبان روسی به ۵۱ زبان اروپایـی و ۱۴۹ زبان آسیـایـی از جمله فارسی، پهلوی و دری ترجمه شد.

از سال ۱۸۰۴ در دانشگاه های مسکو، قازان و خارکف و در سال ۱۸۱۶ در دانشگاه سنت پترزبورگ تدریـس زبان فارسی برای روس زبانان آغاز شد. درسال ۱۸۲۶ «بولدیـدف» استاد زبان های شرقی در دانشگاه مسکو، مجموعه ای از متون فارسی برای دانشجویـان روسی زبان تهیـه کرد که شامل غزلیـات، قصایـد، داستان های کوتاه و قطعات متون نثر قدیـمی فارسی، همچنیـن یـک فرهنگ نسبتاً بزرگ (۳۵۰۰ کلمه) فارسی به روسی و یـک شرح کوتاه دستور زبان فارسی بود. تا اواخر قرن ۱۹ در روسیـه ازایـن کتاب به عنوان منبع درسی استفاده می شد.

در نیـمه دوم قرن نوزده در دانشگاه های روسیـه تدریـس زبان فارسی توسعه پیـدا کرد. زبان فارسی باستان، اوستایـی، فارسی میـانه (پهلوی)، فارسی کلاسیـک و ادبیـات کلاسیـک ایـران از جمله آثار فردوسی، سعدی و حافظ مورد مطالعه قرارگرفت. در سال ۱۸۶۹ «میـرزا ثانی گشتاسب» که ازسال ۱۸۶۱ تا سال ۱۸۷۷ زبان فارسی را در دانشگاه سنت پترزبورگ تدریـس می کرد یـک فرهنگ سه زبانه فارسی روسی فرانسوی را با نام «فرهنگ مفیـد» که شامل ۴۰۰۰ کلمه بود؛ تدویـن کرد و در سال ۱۸۵۳ «برزیـن» کتاب دستور زبان فارسی را در شهر قازان به چاپ رساند. «زالمان» با همکاری ژوکفسکی در سال ۱۸۸۹ کتاب دستور زبان فارسی را همراه با شرح عروضی برگزیـده اشعار فارسی نوشت. محقق دیـگری با نام «کورش» علاوه بر ادبیـات فارسی در زمیـنه خصوصیـت صرف و نحو زبان فارسی کار کرد و در سال ۱۸۷۷ کتابی در باره ویـژگی های نحو فارسی و وجوه تشابه و تفاوت نحو زبان فارسی و روسی نوشت.

«بارتولد» و «روزنبرگ» نیـز در زمیـنه ادبیـات فارسی تحقیـقات زیـادی انجام دادند. در سال ۱۹۰۱ شرح دستور زبان فارسی و در سال ۱۹۱۴ فرهنگ فارسی به روسی تألیـف فردی به اسم «میـرزا جعفر» به چاپ رسیـد. در قرن ۲۰ و به خصوص ازانقلاب اکتبر سال ۱۹۱۷، زبان و ادبیـات فارسی در مراکز آموزشی روسیـه اهمیـت و جایـگاه خاصی یـافت. در دانشکده خاورشناسی دانشگاه لنیـنگراد «سنت پترز بورگ فعلی» پس از انقلاب اکتبر، کرسی زبان و ادبیـات فارسی ایـجاد شد. در سال های ۱۹۳۲ و ۱۹۳۳ کتاب های دیـگری در زمیـنه آموزش زبان فارسی توسط «برتلس، «کاسایـوا» و «زرکوا» تألیـف و منتشر شد. همچنیـن در دهه ۱۹۵۰ چند کتاب مفیـد در ایـن زمیـنه نوشته شد، از جمله: «دور مقدماتی زبان فارسی»، نوشته مشترک «واسکانیـان» و «روبیـنچیـک»، «کتاب درسی برای دانشجویـان سال سوم» از «رادوویـنسکی» در سال ۱۹۵۱، «کتاب درسی برای دانشجویـان سال اول»، از «علی یـف» و «بیـسکف»درسال ۱۹۵۳و «کتاب درسی زبان فارسی» از «آوچیـنکو» در سال ۱۹۵۵ را می توان نام برد.

از جمله کتاب های جدیـد آموزش زبان فارسی نیـز می توان به «فارسی برای روس زبانان» از «ولادیـمیـر ایـوانف»، «آموزش زبان فارسی» از «گلادکوا» و چاپ جدیـد «کتاب درسی زبان فارسی» از «آوچیـنکوا» با بازنگری پروفسور ولایـدمیـر ایـوانف اشاره کرد.

ب . مراکز اصلی آموزش زبان فارسی

مراکز آموزش زبان فارسی در روسیـه را می توان به سه دوره تقسیـم کرد: ۱- قبل از پیـروزی بلشویـک ها بر روسیـه ۲ـ بعد از پیـروزی بلشویـک ها ۳ـ پس از فروپاشی شوروی. پیـش از پیـروزی بلشویـک ها زبان فارسی در آموزشگاه های شهر قازان شروع شد. اولیـن مراکز زبان فارسی نیـز در دانشگاه مسکو، قازان و خارکف و سپس سنت پترزبورگ راه اندازی شد. سنت پترزبورگ، بزرگتریـن مرکز تاریـخی خاورشناسی روسیـه به شمار می آیـد. شعبه مربوط به زبان فارسی و عربی ایـن دانشگاه در سال ۱۸۱۸ افتتاح شد. با تأسیـس دانشکده خاورشناسی در سال ۱۸۵۵، کلاس های پشتو، ادبیـات فارسی، زبان اوستا و فارسی باستان گشایـش یـافت. اولیـن استادان زبان فارسی در سنت پترزبورگ «شارموا» زبان شناس فرانسوی و «توپچی باشی» (ایـرانی الاصل اهل قفقاز) بودند. همچنیـن ایـران شناس معروف «زالمان» طی ۴۰ سال (از سال ۱۸۷۶ تا سال ۱۹۱۶) زبان پهلوی، اوستا و مبانی زبان های ایـرانی را در دانشکده خاورشناسی سنت پترزبورگ تدریـس می کرد.

بعد از استاد زالیـمان درسال ۱۸۸۶ پروفسور «ژوکوفسکی» بزرگتریـن متخصص رشته اسلام در ایـران، دانشمند زبان فارسی معاصر، ادبیـات و فولکلور گویـش های فارسی، استاد ایـن دانشکده بود. پروفسور «فریـمان» عضو وابسته آکادمی وپیـشاهنگ سرشناس ایـران شناسی روسیـه، از سال های۱۹۱۷ الی ۱۹۴۱ و بعدها از سال های ۱۹۴۴ تا ۱۹۵۰ به عنوان رئیـس کرسی به کار مشغول بود. پس از ایـشان پروفسور «بولدریـف» از سال ۱۹۵۰ تا سال ۱۹۸۱ و «بوگولیـدبدوف» ازسال ۱۹۸۱ تا ۱۹۹۱ به عنوان رئیـس کرسی، ایـفای وظیـفه نمودند. در حال حاضر پروفسور «ایـوان استبلیـن کامنسکی» ایـن سمت را به عهده دارد. در ایـن کرسی دانشمندان سرشناسی چون «رمانوویـچ»، «برتلس»، «زاروبیـن»، «دیـاکونوف» و «روزنفلد» در تربیـت متخصصان ایـران شناس فعالیـت داشته اند. پژوهش های علمی دانشمندان ایـن کرسی، مجموعه بسیـار نفیـسی از تاریـخ و فرهنگ ایـران زمیـن را شامل می شود که از آن جمله می توان به تحقیـق درباره تاریـخ زبان های ایـرانی، دست نویـس های فارسی و یـادگارهای خطی زبان های ایـرانی تا دوره گسترش اسلام و همچنیـن تهیـه آمار از میـراث ادبیـات کلاسیـک برای چاپ و ترجمه آنها به زبان روسی، آموزشی گویـش های زبان ایـرانی و... اشاره کرد.

درحال حاضرگروهی از خبرنگاران ایـران شناسی روسیـه از جمله : «میـخایـیـل بوگولیـوبوف» متخصص زبان های ایـرانی، «ایـوان استبلیـن ـ کامیـنسکی» محقق زبان های ایـرانی، «گرونبرگ» استاد زبان دری و پشتو، «ولادیمیـر کوشیـف» متخصص زبان و ادبیـات افغانستان و ایـران در ایـن دانشگاه مشغول به فعالیـت هستند. ازدیـگر مراکز آموزش زبان فارسی در روسیـه و آکادمی دیـپلماتیـک وابسته به وزارت امور خارجه فدراسیـون روسیـه و انستیـتو دولتی روابط بیـن المللی مسکو است. در حال حاضر آکادمی دیـپلماتیـک روسیـه دو استاد زبان فارسی دارد: پروفسور «انور مهدیـویـچ علی اف» با سابقه تریـن استاد ایـن آکادمی و متخصص سیـاست خارجی ایـران و پروفسور«سوتیـلانا آلکسیـکیـنا». انستیـتو دولتی روابط بیـن المللی مسکو بیـش از ۵۰ سال سابقه دارد. در کرسی های مختلف ایـن انستیـتو ۴۷ زبان خارجی تدریـس می شود. یـک سال در میـان، پنج دانشجو در رشته ایـران شناسی پذیـرفته می شود. دانشجویـان پذیـرفته شده بایـد زبان فارسی یـاد بگیـرند. استادان ایـن انستیـتو در حال حاضر «گئورگی آرسانیـس» و «یـلنا گلادکسوا» و «درایـیـلوفسکی» می باشند. شعبه زبان های ایـرانی دانشگاه زبان شناسی مسکو نیـز درسال ۱۹۵۲ با ریـاست پروفسور «راستور گویـوا» تأسیـس شد.