از آموزش الکترونیکی چه می دانید

با ورود به عصر اطلاعات, نهاد آموزش از نخستین نهادهایی است که دستخوش تغییرات اساسی شده است

با ورود به عصر اطلاعات، نهاد آموزش از نخستین نهادهایی است که دستخوش تغییرات اساسی شده است. آموزش الکترونیکی به عنوان پارادیمی جدید،این حوزه را متحول ساخته است. با توجه به قابلیت‌های بسیار بالای این سیستم آموزشی و حجم عظیم تقاضا برای آموزش،و ناتوانی نظام آموزشی کنونی در پاسخگویی به آن، در باب ضرورت بکارگیری و اهمیت آموزش الکترونیکی تردیدی وجود ندارد.آنچه مطرح است شیوه و چگونگی این آموزش است.

ما در حال گذر از جامعه‌ صنعت– محور به جامعه‌ اطلاعات- محور، یا به عبارت دیگر گذر از دنیای فیزیکی به دنیای مجازی هستیم. ورود به عصر اطلاعات و زندگی اثربخش در جامعه‌ اطلاعات– محور، مستلزم شناخت ویژگی‌های آن است.یکی از نهادهای اجتماعی که در این عصر دستخوش تغییرات وسیع خواهد شد، نهاد آموزش و یادگیری در سطوح عمومی و عالی است. در گذر از جامعه‌ اطلاعاتی، نقش عمده بر دوش دانش‌آموختگان جامعه است و آموزش و یادگیری می‌باید براساس رویکردهای جدید تنظیم شود. پیش‌نیاز وارد شدن به این پهنه،گسترش سریع و وسیع آموزش الکترونیکی،از پایین‌ترین تا بالاترین سطح نظام آموزشی کشور می‌باشد.

فناوری اطلاعات پارادیم جدیدی است که در هر حوزه‌ای کاربرد دارد و ضمن ایجاد پارادیم‌های دیگر، سبب تغییر چهره‌ جهان ما شده و امکان آموزش متناسب با نیازهای عصر حاضر را فراهم نموده است. به عنوان مثال،آموزش مجازی یا الکترونیکی پارادیم جدیدی در حوزه‌ آموزش و یادگیری پدید آورده و امکان یادگیری را در هر زمینه، برای هر فرد،در هر زمان و در هر مکان به صورت مادام‌العمر فراهم آورده است. در حوزه‌ نشر، کتاب‌ها و مجلات الکترونیکی، پارادیم جدیدی در این صنعت پدید آورده‌اند.کتاب‌های چند جلدی که گاهی چندین قفسه جا می‌گرفتند،در پارادیم جدید به صورت یک لوح فشرده عرضه می‌شوند.آموزش الکترونیکی شامل آموزش مبتنی بر رایانه،آموزش مبتنی بر اینترانت،آموزش مبتنی بر وب، پارادیم‌های جدید، و محصول فناوری اطلاعات می‌باشند که بشریت را به سمت یک انقلاب بزرگ آموزشی سوق می‌دهند.

گذر از جامعه‌ صنعتی به جامعه‌ اطلاعاتی لزوماً یک حرکت تکاملی نیست، بلکه جهشی ساختاری است. بنابراین برای نخستین بار امکان جهش از موقعیت عقب‌ماندگی به موقعیت پیشرفته برای کشور‌ها فراهم شده است. در این میان میزان توسعه و کاربرد فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش، مهم‌ترین شاخص پیشرفت به شمار می‌رود و آموزش مجازی یا آموزش الکترونیکی، مهم‌ترین عامل جهش علمی و فرهنگی محسوب می‌شود. به عبارت دیگر آموزش مجازی کلید گذر نیروی انسانی به جامعه‌ اطلاعاتی می‌باشد و گذر به جامعه‌ اطلاعاتی با نرخ سواد الکترونیکی به مفهوم توان خواندن و نوشتن و میزان بهره‌وری از سامانه‌های اطلاعاتی و ارتباطی رابطه‌ مستقیم دارد.آموزش الکترونیکی به مجموعه‌ وسیعی از نرم‌افزارهای کاربردی و شیوه‌های آموزش مبتنی بر فناوری اطلاعات (اعم از رایانه، دیسک فشرده، شبکه، اینترنت و اینترانت و دانشگاه مجازی) گفته می‌شود که امکان آموزش و یادگیری را برای هر فرد در هر زمینه‌، در هر زمان و مکان به صورت مادام‌العمر فراهم می‌سازد.

نیازهای روزافزون مردم به آموزش، عدم دسترسی آن‌ها به مراکز آموزشی،کمبود امکانات اقتصادی،کمبود آموزشگران مجرب، و هزینه‌های زیادی که صرف آموزش می‌شود، متخصصان را بر آن داشت که با کمک فناوری‌های اطلاعات،روش‌های جدیدی برای آموزش ابداع نمایند که هم اقتصادی و باکیفیت باشند و هم بتوان با استفاده از آن، به طور همزمان جمعیت کثیری از فراگیران را تحت آموزش قرار داد.

امروزه مفهوم سواد، دیگر «توان خواندن و نوشتن» نیست. به قول «آلوین تافلر» در قرن بیست و یکم، بیسوادان آن‌هایی نیستند که نمی‌توانند بخوانند یا بنویسند، بلکه کسانی هستند که نمی‌توانند یاد بگیرند و بازآموزی کنند.تحولات سریع فناوری اطلاعات و ارتباطات در دهه‌ اخیر، جهان را با یک بیسوادی به تعبیر جدید و نیاز همه‌گیر به بازآموزی و یادگیری مواجه ساخته است. اقدام به صدور گواهینامه‌ بین‌المللی کاربری رایانه یکی از اقدامات جهانی در زمینه‌ بازآموزی است.روش‌های سنتی آموزش، دیگر پاسخگوی این حجم عظیم تقاضا برای آموزش نیست. نهضت سوادآموزی الکترونیکی به جای سوادآموزی متعارف، به عنوان یک راهکار برای گذر به جامعه‌ اطلاعاتی مطرح شده است، با این تفاوت که اجرای آن به جای بیسوادان جامعه، در میان باسوادترین اقشار باشد. طبیعی است که نظام آموزشی کشور، نخستین مکان اجرای آنُ خواهد بود.

در لزوم توسعه‌ آموزش الکترونیکی در کشور تردیدی وجود ندارد؛ آنچه مطرح است شیوه و چگونگی دستیابی مؤثر به این آموزش است.به طورکلی هدف آموزش الکترونیکی فراهم نمودن امکان دسترسی یکسان، رایگان و جستجوپذیر در دوره‌های درسی و ایجاد فضای آموزشی یکنواخت برای اقشار مختلف در هر نقطه و بهینه‌سازی شیوه‌های ارائه‌ مطالب درسی به منظور یادگیری عمیق‌تر و جدی‌تر است. در چنین فضای آموزشی برخلاف آموزش سنتی، افراد به اندازه‌ توانایی خود از موضوعات بهره‌مند می‌گردند.آموزش الکترونیکی در ایران به زمان بهره‌گیری از رایانه‌های شخصی در میان اقشار مختلف فرهنگی- اجتماعی برمی‌گردد.

با ایجاد و توسعه‌ شبکه‌های ارتباطی، تحولات شگرفی در آموزش الکترونیکی به وجود آمده است.دانشگاه بین‌المللی ایران که ترکیبی از امکانات موجود و بالقوه‌ دانشگاهیان و فناوران ایرانی در خارج از کشور است با همکاری مراکز دانشگاهی ایران، ترکیبی را به وجود آوردند که پیش‌نیاز آموزش الکترونیکی در ایران در سطح دانشگاه فراهم گردد. در سال ۲۰۰۲ میلادی این دانشگاه نیروهای خود را ساماندهی کرد و در پی همایش آموزش مجازی این دانشگاه در اوت ۲۰۰۲، به عنوان اولین دانشگاه مجازی ایران ظاهر شد.

هم اکنون وزارت علوم، تحقیقات و فناوری «طرح ملی توسعه‌ دانشگاه‌های مجازی در کشور» را به امید تحقق نتایجی چون: همگانی‌کردن آموزش عالی،شکوفایی استعدادهای افراد خارج از قلمرو رسمی دانشگاه‌ها،کاهش تعداد متقاضیان ورود به دانشگاه از طریق کنکور،کاهش هزینه‌های مسافرت‌های بین‌شهری،گسترش مرزهای دانش به فراسوی محدودیت‌های سنتی،حرکت در زمینه‌ کوچک‌سازی دانشگاه‌ها (از نظر فیزیکی)،افزایش توان رقابت علمی کشور،همگامی با کاروان جهانی علم و ارتقای علمی در قرن حاضر دنبال می کند.

آموزش الکترونیکی یک نظام آموزشی هنرمندانه و راه‌حل جامع می‌باشد که برای مؤسساتی که خواهان حرکت در مسیر فناوری روز و تغییر روش‌ها و محیط‌های آموزشی خود هستند، امکان دستیابی به شیوه‌های نوین آموزشی را فراهم می‌نماید. در آموزش الکترونیکی، ارائه‌ مطالب براساس نیازهای فراگیران تغییر می‌یابد و در آن، فضایی ایجاد می‌شود تا فراگیر با فراغ بال و به دور از اضطراب و با حفظ استقلال و اعتماد به نفس، به فعالیت‌های مورد نظر خود بپردازد. آموزش الکترونیکی یک سیستم آموزشی واحد را برای تعدادی از فراگیران فراهم می‌سازد که منجر به ایجاد فرصت‌های آموزشی مختلف می‌شود.به طورکلی می‌توان مزایای آموزش الکترونیکی را در چند محور به شرح زیر برشمرد:الف) شیوه‌ ارائه‌ دروس به دانشجو،ب) تعامل بین استاد و دانشجو،ج‌) دسترسی به منابع اطلاعاتی،د‌)تغییر نگرش و دانش کاربران،هـ) مدیریت.

نتیجه این که فناوری اطلاعات، فرصت‌های جدیدی را برای جوامع مختلف ایجاد کرده است؛ جوامعی که سریع‌تر این فرصت‌ها را شناسایی کنند، می‌توانند با جهشی ساختاری، عقب‌ماندگی‌های خود را جبران نمایند. فراهم‌نمودن زیرساخت‌های ضروری، ارائه‌ طرح‌هایی نظیر « نهضت سواد‌آموزی الکترونیکی» کلید گذر ما به جامعه‌ اطلاعاتی خواهد بود. آموزش الکترونیکی می‌تواند بسیاری از معضلات جوامع( از جمله نیازهای روزافزون مردم به آموزش، عدم دسترسی یکسان به مراکز آموزشی، کمبود امکانات اقتصادی، کمبود آموزگاران مجرب، و هزینه‌های زیادی که صرف آموزش می‌شود) را برطرف نماید. مزایای زیادی برای این نوع سیستم آموزشی برشمرده‌اند که معایب آن را پوشش می‌دهد.به طورکلی دورنمای آینده‌ آموزش الکترونیکی را می‌توان چنین تصویرکردکه کشورهای توسعه ‌نیافته در زمینه‌های علمی رشد سریع‌تری پیدا می‌کنند و دسترسی همگانی و رایگان به منابع آموزشی باعث شتاب بخشیدن به توسعه‌ اقتصادی جهان خواهد شد.

صدیقه ملائیان

منابع:

۱-آموزش الکترونیکی چیست؟ (۱۳۸۲). دسترسی در ۸ خرداد ۱۳۸۳،

۲- ارلندسدتی‌تر، لیندا (۱۳۸۲). آموزش برای تغییر مهارتهای جدید برای کتابخانه الکترونیکی: فناوری نوین، کتابداران نوین؟ ترجمه امیررضا اصنافی، مجله الکترونیکی مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، ۱(۴). دسترسی در ۱۵ مرداد ۱۳۸۴،

۳- اسکویی، یاسمن (۱۳۸۲، ۱۸ آبان). فن‌آوری اطلاعات درخدمت آموزش. هنر. دسترسی در ۸ خرداد ۱۳۸۳،

۴-تکنوسافت (گروه نرم افزاری ). (۱۳۸۳). آموزش الکترونیکی نمودی از رویکردهای نوین به آموزش و یادگیری. دسترسی در ۸ خرداد ۱۳۸۳،

۵- حسن‌زاده ، مریم (۱۳۸۲). یادگیری الکترونیکی. دسترسی در ۸ اسفند ۱۳۸۲،

۶-دانشگاهی به وسعت دنیا (۱۳۸۲، ۱۱ شهریور). روزنامه همشهری، شماره ۳۱۵۵. دسترسی در ۸ خرداد ۱۳۸۳،

۷- گوپال، کریشان (۱۳۸۲). کتابخانه‌های دیجیتال در عصر اطلاعات الکترونیکی .تهران: رنگین قلم.

۸- مختاری، علیرضا (۱۳۸۳). کارگاه کاربرد اینترنت در پژوهش. دسترسی در ۸ اسفند ۱۳۸۳، از سایت

۹- نجابی، علیرضا، و زیبایی، مهدی (۱۳۸۲). الگوی نوین انتقال دانش. دسترسی در ۸ خرداد ۱۳۸۳،