اینترنت, تیغ دو دم

نگاهی به کتاب «روزنامه نگاری پس از اینترنت» اثر یانیک استین

تحولی که اینترنت با خود به عصر ما آورد غیرقابل انکار است. اینترنت از زندگی معمولی ما گرفته تا بالاترین سطوح روابط سیاسی و اقتصادی را از پایه و اساس تحت‌تاثیر خود قرار داد. فضای روزنامه‌نگاری اگر نه بیشتر از هر عرصه دیگر که دست کم به همان اندازه با اینترنت دچار دگرگونی شد. این دگرگونی آنچنان بود که در ابتدای امر بسیاری معتقد بودند عمر روزنامه‌های کاغذی و روزنامه‌نگاری حرفه‌ای به سر رسیده است.

دور نیست زمانی که خبرنگاران در دفاتر روزنامه‌ها و نشریات خود به شیوه‌های سنتی کار می‌کردند بسیاری از آن روزنامه‌نگاران همچنان به کار مشغول هستند و شاید آنها بیش از هرکسی این تغییرات را درک می‌کنند و نگران آن هستند.

درواقع از اواخر دهه ۱۹۹۰، اینترنت وارد محیط کار روزنامه‌نگاران شد و با اینکه هنوز سه دهه از این اتفاق نگذشته، اما امروز اینترنت جزئی جدایی ناپذیر از حرفه روزنامه‌نگاری محسوب می‌شود و نمی‌توان این حرفه را بدون اینترنت تصور کرد.

این تاثیرات و پیامدهای آن، مثبت یا منفی، نیازمند بررسی همه جانبه و علمی است زیرا که اینترنت همانند بسیاری از دستاوردهای بشر تیغ دو دم است که اگر چه از یکسو مفید و لازم است، از سوی دیگر می‌تواند زیان‌های غیرقابل کنترلی داشته باشد.

بنابراین، این سکه دو رو دارد. عده‌ای اینترنت را دروازه هزاره سوم می‌دانند که روزنامه‌نگاری این هزاره بدون آن غیرقابل تصور است؛ عده‌ای هم با نگاهی کاملا بدبینانه به این مسئله می‌نگرند و معتقدند که روزنامه‌نگاری حرفه‌ای مرده

است.

در این راستا کتاب «روزنامه‌نگاری پس از اینترنت» بر این مسئله تاکید می‌کند که فضای روزنامه‌نگاری با ظهور اولین وب سایت‌های اطلاعاتی مورد تهدید واقع شد.

آغاز به کار مطبوعات آنلاین با پرسش‌ها، بیم‌ها و واهمه‌هایی درخصوص روزنامه‌نگاران آنلاین همراه بود که هنوز پس از گذشت سال‌ها به آنها پاسخ داده نشده است.

امروزه اطلاعات کمی راجع به روزنامه‌نگاران اینترنتی وجود دارد و هویت روزنامه‌نگاران وب برخلاف همتایان رسانه‌ای شان که به «روزنامه‌نگاران سنتی» معروفند، در هاله‌ای از ابهام باقی مانده است. یکی از اهداف کتاب حاضر، روشن کردن این نقاط ابهام است

این مسئله امروزه به وضوح برای همه ما، چه روزنامه‌نگار باشیم و چه نباشیم قابل لمس است. انبوه وب‌هایی که صاحبان آنها را نمی‌شناسیم و صحت و سقم گفته‌های آنها گاهی غیرقابل اثبات است به خوبی لزوم اینگونه تحقیقات را با رویکرد آسیب‌شناسی نشان می‌دهد. کتاب روزنامه‌نگاری پس از اینترنت دقیقا با این رویکرد نگاشته شده است.

این کتاب در هفت فصل تنظیم و تدوین شده است که این فصول عبارت‌اند از:

-۱ کارگزاران «خارج از رسانه» اطلاعات آنلاین

-۲ مطبوعات آنلاین: داستانی تازه

-۳ مشاغل اطلاعات و روزنامه‌نگاری وب

-۴ روزنامه‌نگاری تحت سلطه

-۵ سطحی شدن روزنامه‌نگاری

-۶ تحت سلطه بازاریابی

-۷ فرهنگ جدیدی در شغل.

با نگاهی به این سرفصل‌ها به وضوح می‌توان دغدغه اصلی مولف را درک کرد و هدف او را از نگارش چنین کتابی فهمید.

مولف که فارغ‌التحصیل مقطع دکترا در علوم اطلاعات و ارتباطات و محقق «مرکز تحقیقات بر عمل سیاسی در اروپا» در دانشگاه «رن» فرانسه است هسته اصلی کار خود را در این اثر تحقیقی، طرح پرسشی درباره تحول عملکردها و ایدئولوژی کار رسانه‌ای قرار داده است. مطبوعات آنلاین به‌خوبی زمینه مشاهده تغییر فرهنگ روزنامه‌نگاری را ایجاد می‌کنند.

به نظر می‌رسد مشروعیت روزنامه‌نگاران حرفه‌ای تحت‌تاثیر قوانین بازاریابی و مشارکت مردم در تولید اطلاعات قرار دارد و مباحثی طرح می‌شود که پایان کار روزنامه‌نگاران حرفه‌ای را اعلام می‌کند. ۵۰ مصاحبه‌ای که با روزنامه‌نگاران انجام شده است، محور اصلی این تحقیق را شکل می‌دهد.

در بین جمعیت مورد هدف، روزنامه‌نگاران وب، سردبیران، وب مسترها و مسئولان انتشاراتی حضور دارند که در دل گروه گسترده‌ای قرار می‌گیرند که آنها را «فعالان اطلاعات آنلاین» می‌نامیم.

هر چند این مطالعات باید در هر کشوری متناسب با شرایط همان جامعه و باتوجه به میزان نفوذ اینترنت در آن کشور صورت گیرد اما یک دسته تاثیرات یکسان هم قابل مشاهده است که به ذات این رسانه دیجیتال بازمی‌گردد و از کارکرد مشابه آن در همه جوامع حکایت دارد.

این کتاب که اثر یانیک استین است به قلم مینوخانی به فارسی برگردانده شده است و حاوی داده‌هایی که براساس تحقیقات میدانی با فاصله بیش از دوسال، بین سال‌های ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ انجام شده است.

مریم گودرزی