بازاریابی نفت خام و عوامل موثر در تعیین قیمت

فروش نفت خام یکی از رویدادهای بزرگ اقتصادی است که روزانه در سراسر جهان اتفاق می افتد و تقریبا اکثر کشورهای دنیا درگیر این تبادل مهم اقتصادی به دلیل نیاز به انرژی هستند

فروش نفت خام یکی از رویدادهای بزرگ اقتصادی است که روزانه در سراسر جهان اتفاق می‌افتد و تقریبا اکثر کشورهای دنیا درگیر این تبادل مهم اقتصادی به دلیل نیاز به انرژی هستند. از این رو نرخ‌گذاری این کالای استراتژیک، سازوکار ویژه‌ای دارد که در اقتصاد کشورهای تولید‌کننده و صادرکننده نفت خام نقش اساسی دارد.

رشد و توسعه صنعتی روز افزون کشورها نیاز به نفت خام و انرژی را افزایش داده است و بر این اساس مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان برای فروش و دستیابی به بازارهای بهتر راهکارها و روش‌هایی برای عرضه و تقاضای این کالای مهم جستجو می‌کنند.

راهکارهای فروش و قیمت‌گذاری نفت خام هر چند وقت یک‌بار توسط کشورهایی که نفت آنها به عنوان شاخص تعیین قیمت مطرح است، به روز می‌شوند یا تغییر می‌کنند، زیرا خریداران و فروشندگان نفت خام هر کدام به دنبال سود بیشتر هستند و راهبردهای تقاضا‌ و عرضه این کالا بر اقتصاد جهان و اقتصاد تولیدگران و پالایشگران تاثیرگذار است. چندی قبل امور بین‌الملل شرکت ملی نفت برای آگاهی بیشتر خبرنگاران، کارگاهی آموزشی برگزار کرد تا سازوکار فروش نفت خام و قیمت‌گذاری آن در بازارهای نفت روشن‌تر شود و مردم نیز از طریق رسانه‌ها در جریان چگونگی فروش نفت خام به عنوان یکی از سرمایه‌های ملی قرار گیرند.

از آنجا که ایران یکی از اصلی‌ترین تولیدکنندگان نفت خام در دنیا به شمار می‌رود، برای دستیابی به بازارهای بین‌المللی مانند سایر کشورهای تولیدکننده نفت تابع مقررات و قوانین حاکم بر این بازارها بویژه در بازارهای جهانی نفت است که یکی از پر ازدحام‌ترین بازارهای روزانه جهان محسوب می‌شود و تغییرات در این بازار بر سایر کالاها از جمله فرآورده‌های نفتی نیز اثر مستقیم دارد.

به گفته محسن قمصری، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی نفت در حال حاضر نفت خام ایران به ۴۰ پالایشگاه در سطح جهان صادر می‌شود و بسیاری از کشورهای خریدار روزانه با این مساله مرتبط هستند و یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین معاملات اقتصادی کشور به حساب می‌آید.

مهم‌ترین هدف پیش‌روی شرکت ملی نفت در فروش نفت خام به دلیل وابستگی اقتصاد به نفت، تامین بودجه سالانه کشور از محل فروش نفت است، بر این اساس این شرکت همواره به دنبال راهکارهایی است که سهم ایران در بازارهای جهانی نفت افزایش یابد. فرمول قیمت‌گذاری نفت نیز تابع قوانین و مقررات بازار است و برای دستیابی به این هدف راه‌هایی وجود دارد که کارشناسان آن را مشخص و تعریف کرده‌اند و عوامل موثر به بازارهای نفت را دسته‌بندی کرده‌اند که چه عواملی در کاهش یا افزایش قیمت نفت خام در بازار تاثیرگذار است.

هوتن ‌سالاری کارشناس ارشد بازاریابی نفت خام درباره عوامل موثر بر قیمت نفت خام می‌گوید: قیمت نفت عموما متاثر از ۲ دسته عوامل بنیادین و غیربنیادین است.

عرضه و تقاضای جهانی و تغییرات مربوط به آن، تغییرات فصلی، شرایط پالایشی، وضعیت اقتصادی جهان، سطح ذخیره‌سازی نفت خام و فرآورده‌های آن، وضعیت آب و هوایی، حوادث غرمترقبه، مقررات زیست‌محیطی و قیمت سایر حامل‌‌های انرژی از جمله عواملی هستند که به عنوان عوامل بنیادین در قیمت نفت خام تاثیر مستقیم دارند.

علاوه بر این در چند ماهه اخیر شاهد بحران مالی در برخی کشورها و سقوط بازارهای مالی در آمریکا بوده‌ایم که تاثیر مستقیمی در افزایش یا کاهش قیمت نفت خام داشته است.

از سوی دیگر سفته‌بازی، تغییرات نرخ برابری ارز و تصمیمات بانک‌های مرکزی، واکنش‌های سیاسی و بحران‌های منطقه‌ای نیز در نرخ‌گذاری نفت در بازارهای جهانی موثر است. به طوری که در یک سال اخیر با بروز تحولات سیاسی در برخی از کشورهای تولیدکننده نفت از جمله لیبی و خروج یک میلیون بشکه نفت از تولیدات نفتی جهان، قیمت نفت دچار نوسان شد. کارشناسان این واکنش‌ها را عوامل غیربنیادین می‌دانند که بازار نفت را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.

به اعتقاد کارشناسان، طرف‌های تاثیرپذیر از تغییرات قیمت نفت، کشورهای صادرکننده، واردکننده، پالایشگران، معامله‌گران و مصرف‌کنندگان هستند که نوسانات بازار نفت آنها را نیز دچار تحول می‌کند.

در صورتی که پالایشگران با افزایش قیمت نفت روبه‌رو شوند. قیمت فرآورده‌های آنها نیز افزایش می‌یابد. به عنوان نمونه بنزین به عنوان یکی از فرآورده‌های پرمصرف دنیا از این افزایش قیمت در کشورهای صنعتی که نرخ آن روزانه تعیین می‌شود، متاثر است. در محاسبات قیمت نفت عوامل دیگری همچون قیمت‌گذاری ثابت یا شناور که با فرمول ویژه‌ای در بازارهای جهانی تعریف شده، موثر است: یکی از این فاکتورها که در فرمول قیمت‌گذاری نقش اساسی دارد، نوع نفت خام است به طوری که آنچه به عنوان نفت سبک یا سنگین نامیده می‌شود درجه‌ای از ترکیبات نفتی (شامل گوگرد، نمک، فلزات و ...) است که API خوانده می‌شود و هر چه عدد API بالا باشد نفت سبک‌تر و هرچه API پایین‌تر باشد نفت سنگین نامیده می‌شود و این مساله یعنی سبکی و سنگینی نفت خام در قیمت آن و فرمول فروش تاثیرگذار است.

به دلیل مرغوب بودن نفت سبک و کم‌هزینه‌بر بودن پالایش آن، عموما این نوع نفت گران‌تر از نفت خام سنگین معامله می‌شود. از دیدگاه کارشناسان سبکی و سنگینی نفت خام یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های تعیین قیمت در معاملات نفتی است.

نکته: به دلیل مرغوب بودن نفت سبک و کم‌هزینه‌بر بودن پالایش آن، عموما این نوع نفت، گران‌تر از نفت خام سنگین معامله می‌شود. از دیدگاه کارشناسان سبکی و سنگینی نفت خام یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های تعیین قیمت در معاملات نفتی است.

البته لازم به یادآوری است که نفت خام سنگین نیز مشتریان خاص خود را دارد که پالایشگران خاصی خریداران آن هستند. در حال حاضر عمده نفت خام صادراتی ایران نفت خام سنگین است که عموما در بازارهای آسیا معامله می‌شود.یکی از موضوعات مورد توجه در معاملات نفتی شاخص بودن نفت خام است که هم‌اکنون با عناوین خاص در بازارهای نفت متداول است.

سالاری درباره شرایطی که نفت برای شاخص و مرجع شدن برای قیمت‌گذاری باید داشته باشد، می‌گوید: قابلیت نقدشوندگی مطلوب، تعدد و تنوع خریداران، فروشندگان، وجود بازار آزاد، شفافیت در معاملات و قیمت، سطح تولید و عدم تبعیت از سیاست‌های دولت‌ها یا سازمان‌های بین‌المللی می‌تواند قیمت نفت خام یک کشور را به عنوان قیمت مرجع و شاخص برای سایر نفت خام‌ها تعیین کند.امروزه نفت خام‌های برنت، دبی، عمان و میناس به عنوان مرجع اصلی نرخ‌گذاری نفت خام در بازارهای بین‌المللی شناخته شده‌اند.

نفت خام برنت شاخص نفت خام‌های شیرین و ترش است که عموما به مقاصد اروپا، آفریقا و آمریکای لاتین معامله می‌شود. API نفت خام در این شاخص ۰۸/۳۸ شناخته شده است.

نفت خام دبی و عمان نیز یکی دیگر از شاخص‌های نرخ‌گذاری نفت خام است که درجه API نفت دبی ۴/۳۰ و عمان ۳۴/۳۳ است که عموما برای نفت خام‌های ترش در نظر گرفته شده و این نوع نفت در بازارهای آسیا ازجمله چین، هند و ژاپن به میزان ۱۰ میلیون بشکه در روز معامله می‌شود.شاخص قیمت نفت میناس نیز با API ۵/۳۴ یکی دیگر از شاخص‌های قیمت‌گذاری است که فقط برای عرصه یک میلیون بشکه در جنوب شرق آسیا مورد ملاک معامله‌گران نفتی است.

همچنین بورس‌های نفت نیز در بازارهای نفت تعیین‌کننده به حساب می‌آیند به طوری که در حال حاضر بورس نایمکس در نیویورک و ICE در لندن قیمت نفت خام‌های شاخص را تعیین و از بازیگران اصلی بازارهای جهانی نفت به شمار می‌روند.نفت خام عموما در بازارهای مختلفی قابل معامله است. بازارهای فیزیکال به صورت OTC ‌(Over the counter) یکی از فعال‌ترین بازارهای فعلی نفت خام است. در این بازار معاملات به صورت دوجانبه بوده و براساس مذاکرات قراردادی فیمابین طرفین توافق می‌شود. بازار سلف (forward) یکی دیگر از بازارهای مورد توجه در معاملات نفتی است، بر خلاف دوجانبه بودن قراردادها،‌ این معاملات براساس شرایط و مقررات استاندارد صورت می‌گیرد و در بازارهای بورس، مبادلات بدون شناخت طرفین از یکدیگر و از طریق Clearing (تسویه)‌ انجام می‌شود.

در بازارهای فیزیکال با روش‌های قراردادی مدت‌دار و تک محموله، مذاکره صورت می‌گیرد و قیمت نفت به صورت توافقی تعیین می‌شود،‌ هریک از این روش‌های فوق با فرمول‌های خاص و تخصصی اعمال می‌شود. در قراردادهای مدت‌دار فروش نفت‌خام، عمدتا بر مبنای قیمت‌های رسمی فروش نفت‌خام معامله می‌شود، اما در قراردادهای تک محموله‌‌ای برای فروش هر محموله، قیمت به طور مجزا مورد توافق قرار می‌گیرد. همچنین در بازارهای فیزیکال، نوع قرارداد، کیفیت نفت‌خام مورد معامله و جغرافیای بازاری که نفت در آن معامله می‌شود به عنوان مکانیسم قیمت‌گذاری ملاک عمل است. در حال حاضر انواع نفت خام سبک و سنگین ایران در اوایل هر ماه میلادی جهت فروش در ماه بعد با فرمول ویژه‌ای قیمت‌گذاری و معامله می‌شود.

قیمت رسمی انواع خام ایران در منطقه شرق به مقصد شرق کانال سوئز بر اساس شاخص نفت دبی و عمان تعیین می‌شود و برای فروش نفت در منطقه غرب به مقصد مدیترانه، شمال غرب اروپا و آفریقای جنوبی براساس شاخص نفت برنت قیمت‌گذاری می‌شود.

از دید کارشناسان در بازارهای نفت همواره رقبا در کمین هستند و از این منظر کیفیت، میزان تولید و وجود بازارهای مشابه در قیمت نفت‌خام ایران تاثیرگذار است. در حال حاضر اصلی‌ترین رقیب ایران در بازار مدیترانه «یورال» روسیه است ولی رقیب سنتی ایران، عربستان است.

با سازوکارهای گفته شده در حال حاضر روزانه حدود ۵‌/‌۲ میلیون بشکه نفت خام ایران در بازارهای جهانی معامله می‌شود که یکی از پیچیده‌‌ترین روش‌های معاملاتی در اقتصاد بین‌الملل است. علاوه بر صادرات نفت خام، روزانه حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار بشکه میعانات گازی با همین معیارها به فروش می‌رسد.

هم‌اکنون ایران حدود ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز تولید می‌کند و بیشترین نفت خام صادراتی ایران از میادین سروش و نوروز است که از نوع نفت خام سنگین و فوق سنگین است که بیشترین بازار آن در جنوب شرق آسیاست.

زیبا اسماعیلی