ضرورت حرکت چرخ های سینمای دفاع مقدس

به بهانه آغاز ساخت فیلم از روی کتاب های دفاع مقدس

سینما یکی از کارآمدترین ابزارهای توسعه فرهنگی در تمامی جوامع است. در جامعه انقلابی ما نیز سینما به عنوان یک ابزار فرهنگی باید مفاهیمی مانند اندیشه و استعلا، تعالی گرایی روح و تعمیق باورهای مکتبی و ملی را در نهاد مخاطب تثبیت نموده و فرهنگ صحیح و به دور از شعار را در جامعه نهادینه نماید. زبان عمده سینمایی که به واسطه آن می توان ارزش های والا را به ذهن و جان تشنه مخاطبان مسلمان عرضه داشت سینمای دفاع مقدس است. اساسا سینما در ایران اگر بنا باشد با هویتی خاص شناسایی شود، آن هویت همانا سینمای دفاع مقدس است، از این رو اگر هر ژانر دیگری جای ژانر دفاع مقدس را در سینمای ما به خود اختصاص دهد نشانگر انحراف جریان اصلی سینما از اهداف والای انقلاب اسلامی و آرمان های امام راحل است.

ژانر دفاع مقدس را نباید با سینمای جنگی اشتباه گرفت؛ حتی برخی از خود سینماگران این حوزه نیز گاهی این اشتباه را مرتکب می شوند. در سینمای جنگی اصالت با کشتار بی رحمانه دشمن است؛ دشمن در این ژانر جنگی، میکروب یا ویروسی است که به سرعت و با بدترین شیوه ها باید از بین برود. ولی در ژانر دفاع مقدس هدف نه کشتار و مبارزه بلکه تنها حفظ دین و مملکت از گزند دشمنان است. هدف این ژانر نشان دادن رشادت های سربازان اسلام از دفاع و از خودگذشتگی است، هدف سینمای دفاع مقدس این است که نشان دهد اگر حتی سربازان ما تیری هم در جبهه نبرد حق علیه باطل شلیک کردند تنها به نیت قرب به باری تعالی بود و نه حرص و ولع کشتار و خونریزی.

مسئله جنگ و دفاع مقدس به دلیل تحمیلی بودن آن و مطرح شدن مسئله دفاع و حفظ ناموس و مملکت باعث شده بود تا تمامی فیلمسازان و هنرمندان جامعه ما به هر شکلی با این مسئله درگیر شوند، چرا که دیگر جنگ با تمام وجود در زندگی مردم جامعه پیوند خورده بود. از زن و بچه گرفته تا پیر و جوان همگی خواسته و ناخواسته درگیر مسئله جنگ بودند که دیگر با زندگی روزمره آنان پیوند خورده بود و فیلمسازان و هنرمندان اگر دغدغه آرمان های دفاع مقدس را هم نداشتند به دلیل مواجه بودن با این مسئله به این موضوع پرداختند. آغاز و شکل گیری مباحث هنر دینی و سینمای بومی با چشم انداز جهانی نیز در این ژانر کلید خورد و دفاع مقدس مسئله ای برای طرح و آغاز این جریان شده بود و درواقع مسئله دفاع مقدس به دلیل ایرانی بودن و کاملا بومی بودن آن اذهان را به سمت هنر بومی و هنر دینی سوق داد. سردمدار این جریان و رهبری فکری و عملی آن نیز با اندیشه ها و آثار هنرمند شهید سیدمرتضی آوینی در سینمای ایران شکل گرفت و در واقع با شروع به کار مجموعه ارزشمند روایت فتح، سینمای دفاع مقدس ایران هویت مستقل خود را شناخت.

در چند سال اخیر متأسفانه به ندرت شاهد فیلم جدی و استخوان دار در ژانر دفاع مقدس بوده ایم که بتواند نظر خیل وسیعی از مخاطبان را به خود جلب کند، اگر چه ما شاهد بودیم که در جشنواره فجر سی ام جایزه بهترین کارگردانی به فیلم «روزهای زندگی» به کارگردانی پرویز شیخ طادی اعطا شد ولی مسئله اینجاست که این ژانر همچنان مهجور مانده و جای پای محکم و دائمی در سینمای بدنه به دست نیاورده است.

با این حال، چندی پیش خبری خوش به گوشمان رسید مبنی بر اینکه قرار است چندین فیلم سینمایی و سریال از روی برخی رمان های موفق و پرفروش دفاع مقدس ساخته شود. این فیلم ها براساس اقتباس از رمان هایی چون «دا»، «شنام»، «حرمان هور»، «مهمان صخره ها» و... ساخته می شوند و حتی عوامل برخی از این آثار تعیین شده و در حال طی کردن مراحل پیش تولید و فیلمبرداری هستند. امروز زمان آن است که با ادبیات داستانی به جنگ مراجعه کنیم و آثار فاخر خود را با کمک آن بسازیم. چرا که هر جا سینمای جهان دچار کمبود شده با رویکرد به ادبیات ماندگار این نقیصه را جبران کرده است. چون ادبیات داستانی در تمام دنیا غربال شده و چکیده تفکر بشر است و همان است که سینما را بالامی برد و برای قیمتی کردن سینما، ما نیز باید لباس ماندگار ادبیات خود را به تن سینما بپوشانیم.

معمولا یکی از مشکلاتی که سینماگران دفاع مقدس را از کار وا می داشت نگاه شخصی و سلیقه ای خود به دفاع مقدس بود. وقتی سلیقه های خود را در چند فیلم بیان می کردند دیگر چیزی برای گفتن نمی ماند و شاهدیم که برخی از این سینماگران به جاده خاکی زدند و فیلم های با مضامینی نه چندان واقعی و حقیقت گرا می سازند. از این رو بازگشت به ادبیات داستانی دفاع مقدس برای سینمای ژانر دفاع مقدس یک ضرورت محسوب می شود؛ ضرورتی که حاصل نیاز امروز است، چرا که مخاطب جوان سینمای دفاع مقدس خواستار شنیدن مطالبی جدید و جدی از آن رخداد بزرگ تاریخ ساز است. به واقع سینمای دفاع مقدس نیاز به یک تحول بنیادین دارد که زیربنای آن نیز در نگارش فیلم نامه های قدرتمند است که هیچ منبع قابل توجهی جز ادبیات دفاع مقدس ندارد.

به رغم حمایت های مادی بخش های دولتی و حتی وجود مخاطب در این حوزه، با نوعی رکود و کسادی در سینمای دفاع مقدس روبه رو هستیم و مواردی هم اگر بوده به ورطه کلیشه گرایی فرو غلتیده و نتوانستند نقطه عزیمتی برای تولید چنین آثاری باشند. با این حساب خبر ساخت این اقتباس ها رخدادی خوش یمن در این حوزه به شمار می آید. با توجه به اینکه طی ۱۵ سال اخیر فیلم خوش ساخت و برخوردار از درونمایه درست و درمان کم یاب شده، چنین فرصتی را باید غنیمت شمرد تا شاید این رخداد خجسته بتواند مددی رساند و آبی به آسیاب سینمای دفاع مقدس بریزد. اغلب این رمان ها سال های جنگ را از بستر حوادث زندگی روزمره دنبال می کنند و از این رو شاید برای مخاطبان جذاب تر باشند. چون دیدن صحنه های جنگی در جبهه ها و در لابلای سنگرها و خاکریزها برای مخاطبان امری عادی شده ولی وقتی تداوم مصائب جنگ تحمیلی در حیات اجتماعی مردمان مناطق جنگی به تصویر کشیده شود، ناخودآگاه، مخاطب با درونی سازی این حوادث ملموس با فیلم ارتباط برقرار می کند. و از طرف دیگر به خاطر مستند بودن این رمان ها نیازی به دستاویزی به کلیشه های قدیمی که ریشه در فیلم های جنگی هالیوودی داشت وجود ندارد.

در این بین بخش های دولتی با تمام قوا باید حمایت های بی دریغی را چه به لحاظ مادی و چه به لحاظ معنوی به این آثار معطوف دارند تا دست اندرکاران این حوزه با فراغ بال بیشتری به فعالیت سینمایی خود بپردازند. تولید و اکران چنین آثاری برای جامعه ما یک ضرورت محسوب می شود. سینمای ایران، امروز با نسلی مواجه است که نه تنها خود، جنگ تحمیلی را ندیده بلکه حتی والدین او هم این حماسه ها و مصائب را به قدر کافی درک نکرده اند. از این روست که ترویج فرهنگ دفاع مقدس برای مسئولین فرهنگی جامعه ما که دغدغه اشاعه این فرهنگ را دارند از نان شب هم واجب تر است.

سینمای دفاع مقدس ما تا به حال آن طور که شایسته است نتوانسته واقعیت ها و رویدادهای جنگ را برای نسل جوان امروز منعکس کند. دفاع مقدس هشت ساله ما به قدری غنای فکری داشت که می تواند به اندازه یک قرن جامعه ما را به راحتی تغذیه فکری و ارزشی نماید. ولی متأسفانه فیلمسازان ما هنوز به قدر و قیمت این رخداد تاریخ ساز، آگاهی کامل نیافته اند و علاوه بر این ها سینمای دفاع مقدس نیازمند ایجاد بسترهای مناسب برای ساخت فیلم است. تا زمانی که این اتفاق نیفتد ما موفق نمی شویم. مسئولان فرهنگی باید حمایت های جدی تری از این حوزه به عمل آورند. یعنی همه ارگان ها از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، بنیاد سینمایی فارابی و همچنین ارگان های نظامی باید امکانات لازم را برای ساخت فیلم در این حوزه فراهم کنند. هر چه قدر به سینمای دفاع مقدس پرداخته شود باز هم کم است. برای جامعه انقلابی ما که همواره در کمین نیروهای استکباری و معاند قرار دارد هر روز، دفاع مقدس و همه حوزه ها عرصه مقاومت و جانبازی است. از این رو باید فرهنگ ایثار و شهادت را به واسطه این گونه آثار سینمایی در جامعه نهادینه نماییم.

مصطفی انصافی