خلق نیکو صدق و راستی

اسلام و پیام آور آن حضرت محمد ص جز خوشبختی, سعادت دنیوی و اخروی و آن هم در سایه ی مکارم اخلاقی رسالتی نداشته است و در حقیقت می خواهد انسان را به اخلاق نیکو آراسته کند و از رذایل اخلاقی دور کند, نماز را واجب کرد تا از فحشاء و منکرها دور شویم و به انسان روزه دار دستور می دهد که اگر از طرف فرد مورد ناسزا و بدی قرار گرفت در جواب بگوید که من روزه ام و این یعنی باید روزه در فرد صبر و نرمی ایجاد کند

اسلام و پیام‌آور آن حضرت محمد (ص) جز خوشبختی، سعادت دنیوی و اخروی و آن هم در سایه‌ی مکارم اخلاقی رسالتی نداشته‌ است و در حقیقت می‌خواهد انسان را به اخلاق نیکو آراسته کند و از رذایل اخلاقی دور کند، نماز را واجب کرد تا از فحشاء و منکرها دور شویم و به انسان روزه‌دار دستور می‌دهد که اگر از طرف فرد مورد ناسزا و بدی قرار گرفت در جواب بگوید که من روزه‌ام و این یعنی باید روزه در فرد صبر و نرمی ایجاد کند.

خوشرویی و تبسم از ویژگی‌های مؤمن است و پیامبر آن را صدقه معرفی می‌کند و در فرمایشی از آن بزرگوار بهترین مردم را خوش اخلاق‌ترین آنها معرفی می‌کند. اخلاق زیر بنای اسلام است و کسی که از اخلاقیات به دور است به همان اندازه از ایمان و از اسلام به دور است همچنانکه پیامبر می‌فرماید: حیاء و ایمان متقارن هم هستند در صورتی که یکی از آنها را از دست بدهیم دیگری را نیز از دست داده‌ایم. گاهاً انسانهایی در جامعه خود را منتسب به دین می‌کنند و از نظر توده‌ی مردم خود را وانمود می‌کنند که بر انجام عبادتها حریص‌اند و در همان وقت مرتکب اعمال و گفتاری می‌شوند که از اخلاق کریمانه و ایمان به حق دور است؛ مثلاً به راحتی خلاف وعده می‌کنند، دروغ می‌گویند و حقوق دیگران را پایمال می‌کنند. در تمام کارها از گرفتن ویزیت برای مراجعه به پزشک گرفته تا کارهای ساده‌تر مرتکب خطا و گناه می‌شوند در حالی که شاید خودشان متوجه پایمال کردن حق دیگران نشوند و یا با دلایلی غیر منطقی خود را راضی می‌کنند که باید اینطور رفتار کنند و یا اینکه برای اینکه شامل تبصره یا قانون خاصی شوند تا از مزایای آن استفاده کنند به هرشیوه‌ای ممکن اسنادی را جعل می‌کنند و یا گواهی‌های دروغین می‌گیرند و یا زیر قراردادها و نامه‌هایی را امضا می‌کنند در صورتی که هیچ کدام از آنها بوی حقیقیت نمی‌دهد. اسلام از پیروان خود می‌خواهد صدق و راستی را رعایت کنند و همواره پیرو آن باشند ولو اینکه به ضرر خود یا اطرافیانشان باشد و می‌خواهد راستی‌ها و حقایق ثابت غالب باشد. در فرمایشی از حضرت رسول (ص) چند نشانه را صفات منافق‌گونه معرفی می‌کند که ان شاءالله همه ما از آنها به دور باشیم:

۱) دروغگویی

۲) خیانت در امانت.

۳) خلف وعده و پیمان.

۴) فسق و فجور به هنگام خصومت.

پیامبر (ص) هر گاه می‌شنیدند که از کسی دروغی سر زده است آنقدر ناراحت می‌شدند و آرام نمی‌گرفتند تا اینکه خبر توبه آن فرد از دروغش به او می‌رسید. در روایتی پیامبر می‌فرماید که صفاتی چون ترس و بخل را می‌توان در مؤمن دید ولی دروغ هرگز با ایمان جمع نمی‌شود. درجه‌ی گناه دروغ بستگی به اندازه و تأثیرات فردی و اجتماعی آن دارد به‌طوری که پیامبر (ص) در فرمایشی رهبر و پیشوای دروغگو را جز کسانی معرفی می‌کند که وارد بهشت نمی‌شود. مسلماً دروغ یک روزنامه‌نگار تأثیر بیشتر و عقوبت بیشتری خواهد داشت.

اسلام توصیه می‌کند که از همان کودکی باید نفرت نسبت به دروغ را در دل فرزندانمان بکاریم به طوری که پیامبر می‌فرماید که اگر کسی بچه‌ای را صدا کرد تا چیزی به او بدهد و اگر به او نداد، دروغگو محسوب می‌شود. گاهاً رفتارها و گفتارهایی در میان ما رواج پیدا می‌کند که خودمان متوجه نیستیم که چه کاری انجام می‌دهیم و آیا در قیامت به سبب آنها مستحق عذاب خواهیم شد یا مستحق مهمانی الهم در بهشت.

یکی از رفتارهای شایع در میان ما شوخی‌ها و جوک‌های دروغین است که با آن مردم و یا اقوام خاصی را مسخره می‌کنیم و یا متهم می‌کنیم. قابل توجه است که دین مبین مخالفتی با شوخی ندارد و بلکه همچون مابقی مسایل زندگی برای آن حد و حدودی قرار داده است. از دیگر رفتارهای نابهنجار در جوامع تمجید و تعریف‌های دروغین از همدیگر است تا با آن به منافعی دست یابیم. پیامبردر این زمینه می‌فرماید هر وقت از کسی وصفی کردید بگویید: به نظر من او چنین است چرا که شاید اینطور نباشد و از طرفی تعریف از فرد هنگامی جایز است که باعث غرور او نشود و به نیت تشویق بیشتر فرد به سوی خوبیها و الگوبرداری دیگران از اعمال خوب او باشد.

● شهادت‌های دروغین در موقعیت‌های مختلف با هدف متفاوت

مثل تعصبات قومی و خویشاوندی، ترس و یا رسیدن به یکسری منافع. مثلاً اگر کسی راجع به شخص دیگری که می‌خواهد با او ازدواج کند سؤال کند به راحتی به دروغ می‌گوییم و او را تأیید می‌کنیم که فرد شایسته‌ای است و یا در نزاعی که یکی از طرفین موقعیت خاصی دارد و یا از دوستان و فامیل‌های ماست فوراً به نفع او شهادت می‌دهیم؛ غافل از اینکه ما مرتکب دروغ شده‌ایم و پیامبر (ص) می‌فرمایند دروغ و ایمان با هم در یک فرد جمع نمی‌شوند و دروغ را در ردیف گناه‌هان بزرگی مثل شرک به خدا و بی‌امری نسبت به فرمان‌های خدا معرفی می‌کند. از جمله موارد دیگری که ما را به دایره‌ی دروغ و نفاق می‌کشاند، ایام انتخابات در هر مملکتی است که اگر به‌ ناحق از نامزد خاصی توصیف کنیم و یا به شخصی که لیاقت ندارد رأی بدهیم مرتکب گناه بزرگ دروغ شده‌ایم در حالی که قرآن می‌فرماید که ای مسلمانان «کُونُوا قَوَّامِینَ بِالْقِسْطِ» قرآن در بیان هر نکته اخلاقی، قبل از آن عبارت «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آَمَنُوا» را ذکر می‌کند و بیان کننده‌ی این مطلب است که لزوم پایبندی به اخلاقیات داشتن ایمان کامل و راسخ است به طوری که به عمق دلها نفوذ کرده باشد، ایمانی که همیشه فرد قبل از هر کار و سخنی ابتدا خود را در قیامت تصور می‌کند و می‌خواهند او را محاکمه کنند، که اگر عملکردش خدایی و طبق دستورات دین مبین نباشد؛ منشأ همه‌ی بی‌اخلاقی‌ها و رذایل اخلاقی، سستی در ایمان به خدا و به‌ویژه در ایمان به روز آخرت می‌باشد.

ایمان به آخرت سه درجه دارد:

الف) درجه ۱: هر وقت مرتکب گناهی شد، خود را در قیامت تصور کند که دارند او را محاکمه می‌کنند و نهایتاً فورا توبه کند و... (ضعیف‌ترین درجه ایمان)

ب) درجه ۲: در حین مرتکب شدن گناه، به یاد قیامت می‌افتد و آن کار را رها می‌کند.

ج) درجه ۳: هرگاه انجام گناهی به فکرش خطور کرد، فورا دادگاهی برای خود تشکیل می‌دهد. قرآن خوبی‌ها را تنها رو کردن به شرق و غرب نمی‌داند بلکه خوبی‌ها را در ایمان به خدا و روز آخرت که منشأ اخلاق‌های نیکوست: (بخشیدن مالی که به آن علاقه‌ی فراوان داریم، اقامه‌ی نماز، ادای زکات، صبر و شکیبایی در سختی‌ها) و می‌فرماید اینها کسانی‌اند که جز راستگویان‌اند و رستگاران دنیا و آخرت. راستی چرا در دنیای امروزی ما دروغ گفتن و حیله و نیرنگ اینقدر ترویج یافته است، چرا تنفر از دروغ از بین رفته است و....

منابع:

۱. «اخلاق اسلامی»‎ محمد غزالی مصری.

۲. آثار مرحوم استاد سبحانی.

دانشجوی پزشکی دانشگاه‌ علوم پزشکی ارومیه

نویسنده‌: عبدالقادر پاک‌نیت