اسلحه، میکروب و فولاد

...

جرد دایموند، 1386، اسلحه، میکروب و فولاد، سرنوشت جوامع انسانی، ترجمه حسن مرتضوی، تهران، نشر بازتاب نگار.
هر چند مدت های زیادی است که در انسان شناسی، رویکردهای پهنه نگر از نوع تاریخ تمدنی، مورد سئوال است و  عصر این گونه رویکردها را بیشتر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم می دانند ، اما پبچبدگی بیش از پیش جوامع انسانی در خاص گرای هایشان از یک سو و جهانی شدن و پیوند یافتن این جوامع با یکدیگر از سوی دیگر، سبب شده است که اندیشمندان زیادی با فراتر رفتن از  حدود تنگ و محدود کننده و  در حقیقت تقلیل دهنده یک علم، با نگاهی جامع تر و فرا رشته ای  به جهانی که امروز آن را تجربه می کنیم بنگرند.
برخی از این اندیشمندان در سال های دهه  1970 و 1980 نظیر مک لوهان و تافلر بودند که موج های آتی جهان پسا صنعتی را پیش بینی کردند و پس از آنها نیز اندیشمندان دیگری جون مانوئل کاستلز و نگرو پونته بودند که برای نخستین بار از راه رسیدن جهان دیجیتالی و شبکه ای شدن جوامع انسانی را مشاهده کردند. در حوزه سیاسی نیز بحثی که با هانتینگتون و فوکویاما در جناح راست بر سر برخورد تمدن ها و پایان تاریخ آغاز شد، پاسخ خود را به نوعی با نگاه ژرف گرا و در عین حال تالیف  عظیم تاریخی در نزد هابزباوم و عصر نهایت های او بازیافت.
در این میان جامعه شناسان و انسان شناسان بیش از دیگران محتاط بودند و شاید مثال ادگار مورن و نظریه «اندیشه پیچیده» او استثنایی در قاعده به شمار بیاید، هر چند همگی می پذیرفتند که امروز نیاز به نظریه های گسترده دائما افزایش می یابد و باید در کنار  خاص گرایی های نظری راه را بار دیگر بر  تاریخ گرایی های  از گونه «آنال» باز کرد.
کتاب دایموند، که برنده جایزه نوبل نیز شده است، هر چند از همان آغاز انتشار مورد حمله اندیشمندانی قرار گرفت که در آن نوعی جبرگرایی محیط شناختی بر روی  الگویی که پیش از آن به نوعی به وسیله ماروین هاریس ترسیم شده بود، اما از این حسن مهم برخوردار است که دست به تالیف(سنتزی) از موقعیت علوم ژنتیک، محیط شناسی و تاریخ تمدن ها در انتهای قرن بیستم یعنی در زمان انتشار خود (1996) می زند. تز اساسی  دایموند مبنی بر جسنجو برای  یافتن دلایل  سلطه اوراسیا بر سایر نقاط جهان در دلایل  محیط شناختی، توانست راه را بر اندیشه های جدیدی در این زمینه بگشاید و پرسش هایی را که پاسخ آنها  در قالب هایی سیاسی و گاه اجتماعی بدیهی فرض می شدند، از نو مطرح کند. همان کاری که به نوعی  مورن انجام داد. اما با این تفاوت اساسی که کار دایموند، عمدتا مخاطبان گسترده را هدف می گیرد و نه متخصصان علوم اجتماعی را در حوزه های خاصی چون جهانی شدن، بدون آنکه این متخصصان را نیز از نگاه خود بی نیاز کند.
اهمیت کتاب هایی از این دست که انتخاب و ترجمه بسیار خوب آن را باید از حسن نظر ناشر و مترجم معتبر آن دانست، در آن است که به خوانندگان متخصص در کنار خوانندگان نخبه اما غیر متخصص در حوزه  علوم اجتماعی، این امکان را می دهند که به بازنگری گسترده تاریخ در  فرایند دراز مدت آن دست بزنند.  آنچه شاید بیش از هر چیز کتاب را جذاب می کند در همان خطوط اولیه  خود را می نمایاند:
«در کتاب حاضر می کوشیم کتاریح مختصر همکان را در 13 هزار سال گذشته ارائه کنیم. محرک نگارش این کتاب این پرسش است: چرا تاریخ در قاره های متفاوت به کونه یی متفاوت رخ داده است؟ ...»
خوانندگان بی شک پرسش های جذابی را در اثر این اندیشمند، که استاد جقرافیا و فیزیو لوژی در دانشگاه کالیفرنیا است می یابند.پاسخی که به دلیل دنش دایموند توانسته است  به پاسخی بین رشته ای بدل شود و از این رو کتاب را برای تمام دانشجویان و اساتید  رشته های علوم انسانی و اجتماعی قابل توصیه می کند.