ایجاد شبکه توزیع قدرتمند شتاب دادن به تولید داخلی

اقتصاد ایران باید توجه ویژه خود را به قدرت بخشیدن بخش تولیدی معطوف کند

اقتصاد ایران باید توجه ویژه خود را به قدرت‌ بخشیدن بخش تولیدی معطوف کند.

شرایط دشوار اقتصادی اگر هوشیار باشیم می‌تواند بهانه‌ای باشد تا بتوانیم خود را از مرض‌هایی مزمن نجات دهیم و ایرادهای ساختاری نظام اقتصادی را اصلاح کنیم.

بر کسی پوشیده نیست که شرایط امروز کشور، وضعیت بخش تولید را گرفتار معضلات جدی کرده است و از دیگر سو به دلیل افزایش نرخ ارز و همچنین گرفتاری‌های مربوط به نقل و انتقال‌های مالی با شرکت‌های خارجی، اقلام وارداتی نیز دچار افزایش شدید قیمت‌ شده‌اند و بنابراین برای تامین نیازهای روزمره مردم نمی‌توان به آنها تکیه کرد. این اوضاع از سویی نگرانی جدی در مورد تامین مواد مصرفی مردم را به همراه دارد و از سوی دیگر اگر بتوان پیشنهادهایی برای رونق تولید داخلی با کم‌ترین هزینه داد، اکنون بهترین فرصت برای اصلاح بخش تولیدی کشور است. این یادداشت قصد دارد چنین پیشنهادی را ارائه دهد.

به نظر می‌رسد یکی از عوامل اصلی پا نگرفتن تولید در کشور، وجود کالاهای مشابه خارجی با قیمت‌های ارزان‌تر است. یکی از عوامل ارزانی کالاهای وارداتی تا پیش از وضعیت حاضر وجود ارز ارزان در اختیار بسیاری از واردکنندگان بود که اکنون تا حد زیادی محدود شده است. اما علت کم بودن قدرت تولید داخلی فقط دسترسی فراوان به ارز ارزان نیست؛ کالای داخلی به دلایلی که قابل رفع است گران‌تر از نمونه خارجی تولید می‌شود و اکنون فرصت مناسبی برای رفع آن دلایل و پایین آوردن قیمت نهایی کالای داخلی است.

در تمامی دنیا رانت‌های قوی اقتصادی جهت بالا بردن توانایی اقتصاد درونی وجود دارد. این رانت‌های اقتصادی به طرق مختلف انجام می‌پذیرد. در کشور ما این رانت تاکنون شامل خودرو گردیده که به دلیل غیرکارآمد بودن تولید در داخل و غیررقابتی بودن بازار داخل متاسفانه به نتیجه نرسیده است.

اکنون فشار اقتصادی به وجود آمده و کمبود ارز را می‌توان فرصت خوبی برای حمایت از تولیدات داخلی دانست و از طریق یکی از بهترین روش‌های ممکن یعنی افزایش انگیزه در مشتری برای خرید کالای ایرانی به تحریک بازار پرداخت. این عمل می‌تواند همزمان با درخواست کالای ایرانی و تولید بیشتر سبب درخواست کمتر ارز شده و همچنین کار بیشتری در اجتماع ایجاد کند. دو اهرم اساسی برای ایجاد این انگیزه و تحریک مشتری عبارت خواهند بود از:

۱- انتقال ارزان اجناس از در کارخانه به دست مشتری یعنی متصل کردن مشتری آخر (end user) به تولید‌کننده از طریق ایجاد شبکه‌های توزیع ارزان و حذف واسطه‌ها در حلقه تولید-مصرف. (چنان که می‌دانیم قیمت اجناس برای توزیع‌کننده عمده همیشه ۲۰ تا ۴۰ درصد زیر قیمت حک شده بر آن است) از نظر ما حلقه‌ مهمی که در کشور دچار ضعف اساسی است و موجب گران بودن کالای داخلی است، بخش توزیع است. بنابراین پیشنهاد ما مبتنی بر تقویت بخش توزیع و در نتیجه رقابت‌پذیر شدن کالای ایرانی است.

اگر تجربه خرید در فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای در کشورهای خارجی را داشته باشید دیده‌اید که این فروشگاه‌ها، کالاها را با قیمت‌هایی ۱۵ تا ۲۰ درصد ارزان‌تر و البته عمدتا به صورت دوجین می‌فروشند. این فروشگاه‌ها در ارتباط مستقیم با کارخانه‌های تولیدی کالاهای مختلف، واسطه‌ها را حذف می‌کنند و به این طریق قیمت نهایی را به قیمت کارخانه نزدیک می‌کنند. البته کارخانه‌های تولیدکننده کالاهای مختلف نیز در یک شبکه‌ به هم پیوسته با این فروشگاه‌ها مرتبط شده‌اند.

۲- استفاده از یارانه‌ها و تخصیص یارانه‌ها به خرید کالاهای داخلی که بیش از ۶۰ درصد مواد اولیه آن داخلی باشد. انجام این عملیات نیاز به یک مدیریت مرکزی قدرتمند دارد تا با پرهیز از تک‌محصولی شدن کارخانه‌ها، کارخانه‌های مناسب را انتخاب و تولیدات آنها را در زمره تولیداتی که می‌توان با حساب یارانه‌ها خریداری کرد، قرار دهد. خریداران می‌توانند به هر مقدار دلخواه حتی بیش از حجم یارانه‌ها از این مبادی خرید کنند، اما یارانه‌ها باید فقط به این امر اختصاص یابد.

بنابراین می‌توان شبکه‌ای به هم پیوسته از کارخانه‌های تولیدکننده‌ کالاهای اولیه مورد نیاز مردم تشکیل داد که آنها به یک شبکه‌ توزیع قدرتمند شامل فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ (مانند همشهری یا رفاه یا نمونه‌های مشابه) متصل باشند و قیمت عرضه کالا در آنها نسبت به قیمت معمول بازار به دلیل کاهش هزینه‌های توزیع پایین‌تر باشد. البته برای رونق‌ گرفتن تولید داخلی یکسری شرایط اولیه را باید در نظر داشت.

الف. کارخانه‌هایی که قصد دارند وارد این شبکه به هم پیوسته شوند باید حداقل ۶۰ درصد کالاهای اولیه خود را از کالاهای داخلی تامین کنند.

ب. حساب یارانه‌ها به کارت‌هایی واریز شود که با آنها تنها بشود از این فروشگاه‌ها خرید کرد و بنابراین عملا به تولیدکننده داخلی از مسیر مصرف‌کننده یارانه داده شود (یارانه غیرمستقیم به تولیدکننده که جلوی رانت‌خواری را خواهد گرفت).

ج. تولیدات کارخانه‌های متصل به این شبکه توزیع گسترده باید تحت استاندارد خاصی از سازمان استاندارد قرار گیرد تا کیفیت لازم برآورده شود و هر تولیدکننده با معیار بالا بتواند به راحتی وارد عرصه رقابت شود.

چ. خرده‌فروش‌ها حق ورود به این شبکه توزیع را دارند؛ بنابراین مشکل انحصار وجود نخواهد داشت.

این پیشنهاد نتایج بسیاری برای بهبود اوضاع تولید در پی خواهد داشت. کالاهای ایرانی که مورد نیاز روزمره مردم است قدرت رقابتی با کالاهای خارجی مثلا چینی پیدا می‌کنند و بنابراین کالاهای خارجی از بازار بیرون می‌رود و خود به خود نیاز شدید به ارز برای واردات کاهش می‌یابد و از سوی دیگر سیاست‌های تخصیصی ارز معنادار و با موفقیت بیشتری همراه می‌شود. دیگر اینکه فروش کارخانه‌ها بالا می‌رود و بنابراین مجبور به تولید بیشتر می‌شوند و این کاهش قیمت و افزایش قدرت رقابت را در پی خواهد داشت. شرط تامین ۶۰ درصدی مواد اولیه کارخانه‌ای، رقابت بر سر مواد اولیه داخلی را نیز افزایش می‌دهد که آن بازار را نیز به حرکت وا‌می‌دارد.

چنین شبکه‌ توزیعی می‌تواند توسط بخش خصوصی یا دولتی ایجاد شود، اما احتمالا دولت به دلیل برخورداری از ساختارهای قدرتمند و شبکه گسترده در سراسر کشور می‌تواند آغازگر طرح باشد. اقتصاد مقاومتی باید توجه ویژه خود را به قدرت‌ بخشیدن به بخش تولیدی معطوف کند و این پیشنهاد برای چنین هدفی است.

احمدرضاشب‌بوئی، یاسرمیرزایی