محاسن و معایب مجموعه «به کجا چنین شتابان»

امروزه نقش و تاثیر رسانه ها به ویژه رادیو و تلویزیون بر مخاطبان و آگاهی بخشی به آنان, انکارناپذیر و بسیار حائز اهمیت است که بیشتر جنبه اطلاع رسانی, آموزشی, تفریحی و سرگرمی و از همه مهمتر نقش فرهنگ سازی در جوامع انسانی دارند

امروزه نقش و تاثیر رسانه ها به ویژه رادیو و تلویزیون بر مخاطبان و آگاهی بخشی به آنان، انکارناپذیر و بسیار حائز اهمیت است که بیشتر جنبه اطلاع رسانی، آموزشی، تفریحی و سرگرمی و از همه مهمتر نقش فرهنگ سازی در جوامع انسانی دارند.

در عصر حاضر با پیشرفت تکنولوژیهای نوین، وسایل ارتباط جمعی در دسترس همگان قرار دارد و بیشتر اوقات فراغت خانواده ها صرف استفاده از انواع رسانه ها از جمله رادیو، تلویزیون، روزنامه، اینترنت، موبایل و خیلی از وسایل دیگر می شود. رسانه ها از طریق برجسته سازی، بر نگرشها، باورها و ارزشهای خاصی تاکید می کنند و تصور و ادراک افراد را از واقعیتها شکل می بخشند. یکی از وظایف رسانه ها این است که واقعیتهای اجتماعی را به درستی به تصویر درآورند.

در طی سالهای اخیر در کشور ما، روند رشد تولید سریالهایی با مضامین مذهبی، اجتماعی، خانوادگی، پلیسی، طنز و... در سیمای جمهوری اسلامی ایران، رو به افزایش است که می تواند جایگزین مناسبی برای سریالهای عمدتا پلیسی و جنایی خارجی باشد که ضمن مثمر ثمر بودن، تاثیر بسزایی نیز بر مخاطبان دارد. چرا که بعضی از سریالهای خارجی با فرهنگ و ارزشهای اجتماعی ما همخوانی ندارند.

برنامه های تلویزیونی درصدد هستند ارزشهای یک جامعه مطلوب را به افراد دیگر منتقل کنند و خانواده ها را در مقابل برخی از انحرافات و آسیبهای اجتماعی، واکسینه نموده و آگاهیهای لازم را به آنان ارائه دهند. هر قدر مفاهیم و ارزشها در برنامه های تلویزیونی تکرار و تاکید شوند، تاثیرپذیری بیشتری بر افراد جامعه خواهند داشت و به همین اندازه تکرار سریالهای پلیسی، جنایی و بیمارستانی تاثیرات روانی فوق العاده منفی در جامعه خواهند داشت، مثلا عصبیتهای غیر ضروری و خشونتهای ناخواسته را تولید و در رفتار افراد جامعه بروز می دهند.برای اینکهساده تربتوانیم تاثیر تلویزیون بر افراد جامعه را مورد بحث و بررسی قرار دهیم، سه عامل جداگانه زیر را می توان در نظر گرفت؛

● نوع برنامه تلویزیونی

سن بینندگان یا مخاطبان پیام «کودکان، نوجوانان، جوانان و بزرگسالان»، شرایط و وضعیت اجتماعی مخاطبان، به عبارتی دیگر موقعیتی که افراد تحت آن شرایط تماشاگر برنامه های تلویزیونی هستند.

این روزها از شبکه پنجم سیما شاهد پخش سریال «به کجا چنین شتابان» و تکرار آن از شبکه دوم سیما هستیم، که یک مجموعه اجتماعی- خانوادگی است. موضوع سریال مربوط به اتفاقاتی که در زندگی شخصیت اول سریال (یونس) که در فکر طی کردن ره صد ساله در یک شب است، می باشد که در این راه زیانها و تبعات زیادی متوجه او می شود. یونس که دانشجوی رشته مهندسی عمران و در جستجوی کار می باشد، در خانواده ای بزرگ شده که به اصول اولیه آن متعهد و پایبند است. اما در مقابل، شخصیت دیگر سریال (کتایون) در خانواده ای که چندان به اصول یک خانواده اصیل و ایرانی پایبند و متعهد نیست و در آن فقط مسائل مادی مطرح و دچار آشفتگی است، زندگی می کند و موضوع اصلی سریال هم رابطه این دو شخصیت را به نمایش می گذارد و اینکه پدر کتایون که شوهرعمه یونس نیز هست و از لحاظ مادی در سطح بالایی قرار دارد، به علت برخی اختلافات از زمان گذشته با پدر یونس، درصدد گرفتن انتقام از طریق یونس است.

این سریال به مسائلی می پردازد که امروزه یکی از دغدغه های اصلی خانواده هاست و بسیاری از خانواده ها با آن روبرو هستند. طی نظرسنجیها و نظرات مخاطبان، سریالهایی که با مضامین اجتماعی- خانوادگی ساخته می شوند، مخاطبین بیشتری را به خود اختصاص می دهند. از نمونه این نوع سریالها می توان به سریال دلنوازان که طی چند ماه گذشته از شبکه سوم سیما پخش شد، اشاره کرد. سریالی که در آن مسئله مهم مهریه همسران مطرح می شود که معمولا در نزد افراد سودجو مستمسکی برای سوء استفاده از ازدواجهای صوری قرار گرفته و بعد از عقد و یا حتی ازدواج، همسران مهریه خود را به اجرا می گذارند که همین موضوع تعداد زیادی از دامادهای جوان را راهی زندان نموده است که البته قوانین کشوری برای جلوگیری از این سوء استفاده تغییراتی نموده است.

مخاطبین بیشتر به دنبال موضوعاتی هستند که می تواند در زندگی آنها به عینه اتفاق افتاده و یا اینکه امکان دارد در آینده برایشان اتفاق بیفتد، که با آگاهی از آن موضوع بتوانند راههای پیشگیری و مقابله با آن را بیاموزند و آن را اجرا کنند و فرزندان خود را از این نوع آسیبها مطلع و با نگاهی پیشگیرانه راهنمایی نمایند.

اما در سریال اول که مطرح شد، شخصیت اول سریال (یونس) با توجه به برخی از محدودیتهای مادی در زندگی خانوادگی و بدون اطلاع پدرش، پس از آشنایی و رفت و آمد با خانواده کتایون کم کم تحت تاثیر زندگی مرفه آنان قرار می گیرد و کار به جایی می رسد که انجام برخی از کارهای معنوی او از قبیل خواندن نماز صبح به فراموشی سپرده می شود و حتی در میهمانی ها و مراسمی که تا کنون نرفته، حضور می یابد و آداب و معاشرت آنان را

می آموزد. حتی در مواجهه با نامزد خود (مریم) برای ازدواج، شرایطی را مطرح می کند که پذیرش آن از سوی مریم غیر قابل تصور و باور است.سریال به «کجا چنین شتابان» دارای یک سری محاسن و معایبی است که به نظرمی رسد محاسن آن بیشتر از معایب آن است. اما به هر روی باید اذعان نمود که همچنان سریالهای تلویزیونی نیاز زیادی به استفاده از نظرات جامعه شناسان، روانشناسان و بویژه کارشناسان فرهنگی دارندکه خلا آن احساس می شود. از محاسن این سریال می توان به نقش مهم خانواده در کنترل بحرانهایی که ممکن است برای اعضای خانواده اتفاق بیفتد، اشاره کرد.

یعنی در خانواده، والدین می بایست با فرزندان خود آن قدر دوست و رفیق باشند که آنها به راحتی بتوانند مسائل و مشکلات خود را مطرح کنند؛ در غیر این صورت ممکن است از طریق دوستان یا افراد دیگری که شاید صلاحیت کافی هم برای مشورت ندارند، هدایت و راهنمایی شوند که می تواند منشا آسیبها و انحرافات اجتماعی فراوانی برای خانواده ها در پی داشته باشد. ولی افرادی هم هستند که هر چند ارتباط خانوادگی با جوانان ندارند، اما می توانند توسط همین سریالها و دیگربرنامه ها به نسل جوان معرفی شوند که بتوانند مشاوره های بسیار خوبی را در اختیار آنان قرار دهند، همچنین معرفی مراکز مشاوره خانواده و برجسته سازی نقش آنان توسط صدا وسیما می تواند منشا رخدادهای مثبتی در جامعه باشد.

نکته مثبت دیگر سریال را می توان به نحوه تعامل و رفت و آمد خانواده ها و حضور در کنار یکدیگر بخصوص مادربزرگ خانواده که به تازگی، او هم شوهرش را از دست داده، اشاره کرد و این نوع رفتار، پسندیده یک جامعه ایرانی و اسلامی است که بزرگترها محور اصلی یک خانواده قرار می گیرند. یعنی همان مشاورانی که در اینجا به عنوان افراد مورد اعتماد در بین اقوام و فامیل مطرح خواهند بود. از دیگر نکات مثبت سریال، بازی روان و مسلط نقش اول سریال (یونس) است که به بیننده این حس را القا می کند تا کارهای او را به دقت دنبال کند. این سریال اراده سست فردی را به نمایش می گذارد که برای به دست آوردن ثروت و قدرت، حاضر به انجام هر کاری و زیر پا گذاشتن تمامی ارزشهای خود است.

یکی از معایب این سریال، نحوه ارتباط و برخورد کتایون با یونس است که با توجه به ارزشها و هنجارهای اجتماعی امروز و در بعضی از صحنه ها غیر قابل پذیرش در جامعه ماست. در این ارتباط می توان به برخی از حرکات نامتعارف و اضافه کتایون در مواجهه با یونس در این سریال اشاره نمود. به طور کلی برای ساخت سریالها در کشور ما با توجه به برخی مسائل فرهنگی و آموزه های دینی، معرفی و نمایش رفتارهای یک خانواده ای که فاقد ارزشها و آموزه های دینی هستند، محدودیتهایی وجود دارد. همچنین رابطه میان دو جنس مخالف نیز به همین منوال می باشد، چنانچه در سریال به کجا چنین شتابان نیز شاهد آن هستیم.

و این از جمله نکاتی است که برای ارائه راهکارهای مناسب از نظر اسلام شناسان و مجموعا از دانشمندان علوم انسانی با تقاضای تحقیقات و مطالعات مفید می توان کمک گرفت و برای سئوالات بی جواب، پاسخهای مناسب یافت و آنها را در ساخت فیلمها مد نظر قرار داد. یکی دیگر از معایب این سریال، نحوه بازی کردن برادر کوچکتر یونس با دستگاه پلی استیشن است که اکثر بازیهای آن دارای مضامین خشن و مغایر با فرهنگ عمومی جامعه می باشد. حتی در زمان پخش این مجموعه، چندین دقیقه به پخش صحنه های کشتی کج اختصاص داده شده است، که می تواند اثرات نامطلوبی بر مخاطبان داشته باشد.

در صورتی که اخیرا تولید بازیهای رایانه ای در کشورمان می رود تا توسعه و رونق خوبی پیدا نماید، شایسته است مسئولین صدا وسیما و تولید کنندگان این نوع مجموعه ها، دقت نظر بیشتری در این زمینه داشته باشند و یا اثرات مخرب استفاده از این گونه وسایل را نیز ضمن نمایش برجسته نمایند.در نتیجه میتوان گفت که سریال به کجا چنین شتابان، هر چند که یک مجموعه تلویزیونی کامل نیست اما در جذب مخاطب موقعیت نسبتا خوبی داشته و این که بازیگران در ایفای نقش خود به خوبی عمل نموده اند و مانند همیشه که فقط بازیهای خوب و محبوبیت بازیگران باعث برقراری توازن هر چند نسبی بین مخاطبان و برنامه های تلویزیونی شده است ولی با بها دادن به متنهای مناسب، قوی و تحقیقی و همه جانبه،می توان سریالهای قوی و به تبع آن پر بیننده تری را به مخاطبان خود ارائه داد.

هوشنگ سلیمانی