وارستگی از درد یا وابستگی به مسکن

وابستگی به مواد افیونی از جمله بیماری های مزمن درمان پذیر به شمار می رود که متاسفانه بسیاری از پزشکان از درمان بیماران معتاد خود احساس خوبی ندارند

معرفی مورد: آقای ۵۶ ساله‌ای که مدت‌ها از اعتیاد به هرویین رنج می‌برد، با شکایت دل درد، تهوع و استفراغ به بیمارستانی مراجعه نمود. وی اظهار می‌داشت که در چند روز اخیر به دلیل مشکلات گوارشی، کمتر از مقدار معمول‌اش هرویین مصرف کرده و علایم خود را ناشی از کاهش مصرف این ماده می‌دانست....

در ارزیابی اولیه، مایعات بدن بیمار کاهش یافته بود، ولی علایم حیاتی و معاینه شکم وی در حد طبیعی بودند. نتیجه آزمایش‌های شمارش کامل گلبولی، آنزیم‌های کبدی و لیپاز و آمیلاز بیمار نیز کاملا طبیعی بودند. در عکس ساده ایستاده شکم وی نیز نکته‌ای که توان توجیه درد بیمار را داشته باشد، به چشم نمی‌خورد. بیمار جهت درمان کم آبی بدن و سندرم قطع مواد افیونی در بیمارستان بستری شد. سپس درمان با تجویز مایعات وریدی و متادون آغاز و مقدار کمی مورفین نیز به صورت وریدی برای کاهش درد شکم بیمار تجویز شد. عصر همان روز بیمار از افزایش درد منتشر شکمی و همچنین افزایش ترشح اشک و خمیازه‌های متناوب شاکی بود. در معاینه فیزیکی، وی بی‌قرار بوده و تعداد تنفس و ضربان قلبی بالاتر از حد طبیعی داشت. در معاینه مجدد شکم او نیز حساسیت در لمس وجود نداشت. با این تصور که تشدید علایم به دنبال بدتر شدن سندرم قطع است، میزان متادون مصرفی بیمار افزایش داده شد.

● وابستگی به مواد مخدر

وابستگی به مواد افیونی از جمله بیماری‌های مزمن درمان‌پذیر به شمار می‌رود که متاسفانه بسیاری از پزشکان از درمان بیماران معتاد خود احساس خوبی ندارند. این امر یا به علت عدم تمایل آنان برای درمان این افراد است و یا به دلیل آگاهی نداشتن از روش‌های درمانی موجود برای این بیماری خانمان‌سوز. مورد حاضر فرصت مناسبی را برای بحث در مورد اساس وابستگی به مواد افیونی و سندرم قطع این مواد فراهم می‌آورد. واژه پزشکی «وابستگی به مواد مخدر» به نوعی الگوی ناهنجار مصرف مواد مخدر غیر قانونی و یا کاربرد غیر پزشکی داروهای مسکن اطلاق می‌شود که به اختلال چشم‌گیر عملکرد و یا ناراحتی شدید فرد منجر می‌شود.

از نظر پزشکی، معتاد کسی است که حداقل ۳ مورد از شروط تعریف شده زیر را برای این بیماری در عرض ۱۲ ماه گذشته بروز داده باشد: وابستگی فیزیکی، ایجاد تحمل (نیاز به مصرف مخدرها در مقادیر بیشتر یا برای مدت‌های طولانی‌تر از قبل)، تمایل برای ترک این مواد یا تحت کنترل درآوردن مصرف آنها، صرف وقت بسیار برای تهیه مواد، کنار گذاشتن فعالیت‌های مهم به دلیل مصرف مخدرها و استفاده از آنها با علم به زیانبار بودن‌شان. واژه «وابستگی» می‌تواند کمی گمراه‌کننده باشد؛ چراکه همان‌طور که ذکر شد، وابستگی فیزیکی تنها یکی از ۷ شرط تشخیصی این بیماری بوده و فردی که وابستگی فیزیکی به مخدرها ندارد نیز در صورت داشتن حداقل سه شرط تشخیصی دیگر، «وابسته» به این مواد و به عبارت دیگر معتاد به حساب خواهد آمد.

● چرا هرویین؟

یکی از رایج‌ترین مواد مخدر غیر قانونی هرویین است، ولی هر داروی مسکن مخدر نیز می‌تواند برای مصارف غیر درمانی به کار رود. عوامل متعددی در افزایش مصرف هرویین نقش دارند. عامل اول اینکه در اواخر دهه ۹۰ میزان خلوص آن بسیار افزایش یافت، به‌طوری که امروزه درصد خلوص این ماده در شهرهای بزرگ به ۸۰ تا ۹۰ درصد می‌رسد. بالا رفتن درصد خلوص این ماده مخصوصا به افزایش روش‌های مصرف غیر تزریقی مانند تدخین یا استنشاق منجر شده است. در یک مطالعه نشان داده شد که تنها یک سوم از مصرف‌کنندگان جدید هرویین از روش تزریقی استفاده می‌نمایند. مواد مخدر امروزی نه تنها در دسترس و بسیار خالص هستند، قیمت آنها نیز بسیار ارزان است. هزینه متوسط مصرف یک نوبت هرویین ممکن است کمتر از ۱۰ دلار باشد. جالب اینجاست که این قیمت خیابانی! بسیار ارزان‌تر از هزینه داروهای مخدر تجویزی است.

عامل دیگر، رایج شدن مصرف داروها برای مواردی غیر از کاربرد اصلی آنان است. بنابر گزارش‌های موجود در آمریکا، داروی اکسی‌کودون که از مشتقات مورفین است، در زمره ۱۰ دارویی است که بیشترین ارتباط را با موارد مرگ و میرداشته‌اند. از طرف دیگر، افرادی که از داروهای مخدر تجویزی برای مصارف غیردرمانی سوء‌استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض اعتیاد به مواد مخدر حاوی هرویین قرار دارند. افزایش اعتیاد به مواد مخدر هزینه‌های اجتماعی و درمانی هنگفتی را به جوامع تحمیل نموده است. اعتیاد به هرویین یا هر ماده مخدر دیگری صدمات بسیاری را به سلامت فرد وارد می‌نماید که جبران آنها با منابع محدود بهداشتی جوامع کار آسانی نیست.

● علایم وابستگی

در شرح حال مورد فوق، به مصرف طولانی‌مدت هرویین اشاره شد که مطرح کننده ابتلای وی به «وابستگی به مواد مخدر» می‌باشد. علایم بیمار کاملا با نشانگان ترک هم‌خوانی دارد. معیارهای تشخیصی این نشانگان شامل وجود حداقل سه علامت از علایم کج‌خلقی، تهوع یا استفراغ، درد عضلانی، آب‌ریزش بینی یا اشک‌ریزش از چشم‌ها، مردمک‌های گشاد، راست شدن موها یا تعریق زیاد، اسهال، خمیازه‌های متعدد، تب و بی‌خوابی می‌شود. بنابر تجربه بالینی نگارنده، گاهی بیماران از دل‌پیچه یا دردهای استخوانی شکایت می‌کنند، ولی درد منتشر و مداوم شکمی مانند آنچه در مورد فوق دیده شد، کمتر مشاهده می‌شود. علایم نشانگان ترک، ناراحتی بسیاری برای بیمار به وجود آورده و غالبا قدرت انجام فعالیت‌های معمول روزانه را از وی سلب می‌نماید. ممکن است علایم ترک مواد مخدر به‌حدی شدید باشد که بسیاری از وابستگان به این مواد تنها از وحشت بروز این علایم به مصرف مواد ادامه ‌دهند.

چگونگی و شدت علایم نشانگان ترک بستگی به فرد مصرف کننده، ساختار فارماکولوژیک داروی مخدر مصرفی (کوتاه‌اثر در برابر طویل‌الاثر) و میزان معمول مصرف فرد دارد. همان‌طور که می‌بینید علایم بیمار فوق با بسیاری از علایم این نشانگان هم‌خوانی دارد، ولی چه‌طور می‌توان مشکل این بیمار را درمان نمود؟

دکتر ارغوان حاج‌شیخ‌الاسلامی

منبع: AHRQ WebM&M